جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر اندیشمندی در مواجهه با اندیشه‌های پیش از خود، با یک صورت یا تلفیقی از صورت‌های فوق، حرکت فکری خویش را آغاز می‌کند. اگر اندیشمند، اندیشه‌های پیش از خود را صادق، معرفت بخش و یا راهگشا تشخیص دهد آن را برگرفته و به بسط و تکمیل آن می‌پردازد و اندیشه خویش را بر اندیشه‌های پیشین استوار می‌سازد. اگر اندیشمند، اندیشه‌های پیش از خود را در اساس، موجه دانسته ولی واجد ایراداتی تشخیص دهد آن را اصلاح و تعدیل می‌کند و پاره‌هایی از آن را برگرفته و پاره‌های دیگر را تغییر می‌دهد. و اگر اندیشمند، اساس اندیشه‌های پیشین را ناموجه یا ناتوان در حل مشکل تشخیص دهد، با مجاهدت فکری، اندیشه‌های جایگزینی برای آن خواهد یافت. در هر سه نوع مواجهه، حتی در مواجههٔ نفی و جایگزینی، شکل گیری و تکوین اندیشهٔ جدید، مدیون اندیشه‌های پیش از خود است لذا اندیشمندان پیشین، میراث ارزشمندی برای امروز محسوب می‌شوند و گسست از اندیشهٔ گذشتگان و مواجهه معرفت ستیزانه با میراث پیشین، با ماهیت پیوستگیِ تفکر، در تعارض است. اکنون لازم است به این پرسش پاسخ دهیم که از شریعتی چه می‌آموزیم؟

به مناسبت سالگرد درگذشت دکتر شریعتی و به منظور شناخت دقیق مختصات فکری و جایگاه وی در عرصه اندیشه میزگردی با موضوع «مقایسه تطبیقی اندیشه های شهید مطهری و دکتر شریعتی با حضور دکتر مهدی جمشیدی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دکتر حسن محدثی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در خبرگزاری مهر برگزار شد. در بخش اول این میزگرد (می توانید آن را از این پیوند مشاهده کنید) به برخی تمایزات و تشابهات این دو متفکر اشاره شد. در بخش دوم این میزگرد که تبدیل به یک مناظره داغ شد سوالاتی از این دست مورد بررسی قرار گرفت: آیا نگاه شریعتی به دین ابزارگرایانه بود؟ آیا شریعتی نقد بنیان افکن به دین می کند یا به دنبال نقد دیانت فرهنگی است؟ آیا تعبیر اسلام انقلابی برخورد گزینشی با دین است؟ آیا اندیشه شریعتی اومانیستی است؟ تبعات خواسته و ناخواسته اندیشه شریعتی چیست؟ آیا شریعتی واجد یک نظام فکری منسجم است؟ نگاه شریعتی به انسان چگونه است؟ قسمت دوم این میزگرد را در ادامه بخوانید؛

دکتر شریعتی از جمله اندیشمندان معاصر است که بحث های دراز دامنی در نقد و تایید او صورت گرفته است. شناخت مختصات فکری و جایگاه شریعتی در عرصه اندیشه و روشنفکری از جمله ضروریاتی است که شاید در مقایسه وی با اندیشمند هم دوره اش یعنی شهید مطهری، به نحو بهتر و دقیق تری حاصل شود. برای این منظور به مناسبت سالگرد درگذشت مرحوم دکتر علی شریعتی به سراغ دکتر مهدی جمشیدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه و دکتر حسن محدثی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رفتیم. جمشیدی، دارای پژوهش ها و تالیفاتی در خصوص اندیشه شهید مطهری است. حسن محدثی نیز، جامعه شناس دین است و دارای تالیفات متعددی در حوزه اندیشه های دکتر شریعتی است قسمت اول این میزگرد در ادامه از نظر می گذرد؛

اندیشه شریعتی در ابعاد مختلف فقط در ایران طرفدار ندارد. حرف‌های او به زبان‌های مختلف ترجمه شد و شریعتی توانست روشنفکری بین‌المللی باشد. اگر امروز برخی روشنفکران می‌کوشند بازخوانی خود را از آثار روشنفکران عرب به مخاطبانشان ارائه کنند آثار شریعتی پنجاه سال است که توانسته افکار روشنفکران عرب، ترک و افغانستانی را درگیر خود کند.

سمینار ملی «شریعتی و راه آینده»، امروز ۱۶ آذرماه به صورت مجازی و از طریق کانال تلگرامی سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، با سخنرانی جمعی از جامعه‌شناسان برگزار شد. در ادامه متن سخنان حسین روحانی، پژوهشگر جامعه‌شناسی را می‌خوانید که با موضوع «مقایسه اندیشه هایدگر و شریعتی در باب تکنولوژی» ایراد شده است. مسئله مهمی که در بررسی اندیشه‌های متفکران بزرگ اهمیت دارد و باید این مسئله را به دقت مورد توجه قرار دهیم، این است که هر متفکری فارغ از تفکراتی که بر او حاکم است، سناریویی بر اندیشه وی سیطره دارد که با توجه به همین سناریو می‌توانیم برداشت کاملی از فضای کلی حاکم بر تفکرات یک متفکر را شناسایی کنیم. سناریوی کلی حاکم بر نظام اندیشگی هایدگر نوعی گسست از معرفت‌شناسی یا پارادایم معرفت‌بنیاد جهان مدرن و گذار به هستی‌شناسی بنیادین مورد نظر هایدگر است. اما وقتی می‌گوییم اساس اندیشه هایدگر، گسست از معرفت‌شناسی و گذار به هستی‌شناسی بنیادین است، به چه معنا است و مراد هایدگر از گسست از معرفت‌شناسی جهان مدرن چیست؟

مسئله دین و دینداری همواره از مسائل فکری انسان‌ها بوده است. انسان‌ها بخاطر فطرت درونی خود همواره در طول تاریخ به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای رسیدن به کمال و آرامش ابدی بوده‌اند. به همین خاطر می‌توان مسئله دین و دین داری را از قلب تاریخ بشریت و حتی از ابتدائی‌ترین اجتماعات بشری جستجو کرد. نگاه اندیشمندان در طول تاریخ به مسئله دین خیلی حائز اهمیت می‌باشد؛ به طوری که می‌تواند راهگشا خوبی برای رسیدن به یک هدف خوب باشد. یکی از متفکران تاریخ معاصر بنام دکتر علی شریعتی که از سال ۱۳۲۰ به بعد بعنوان یکی از روشنفکران دینی در ایران مطرح شد نظریاتی در مورد دین و مذهب دارد که در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم.

تلگمینار “شریعتی و راه آینده” که به مناسبت نودمین سال تولد دکتر علی شریعتی توسط انجمن جامعه شناسی ایران (گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در روز یکشنبه ۱۶ آذر (روز دانشجو) برگزار شد. در این نشست ۲۱ نفر از شهرهای تبریز، بجنورد، اصفهان، اردبیل، دزفول، رشت، ساری، کرج، انزلی، تهران شرکت کردند. حسن محدثی با موضوع “خطای راهبردی شریعتی” در باب تفوق مفهوم دین جنبشی بر دین نهادی در اندیشه شریعتی سخنرانی کردند. محمد حسین بادامچی به “مقایسه دیدگاه علی شریعتی و هانا آرنت” درباره مفهوم انقلاب و نسبت آن با انقلاب ایران پرداختند. زینب شریعت نیا با موضوع “انسان ایده آل” در نسبت با مفهوم فطرت در تفکر شریعتی سخنرانی خویش را صورتبندی نمودند. سخنران بعدی سمیه السادات شفیعی بود که به مسئله زنان در مفصلبندی تئوریک شریعتی پرداخت و پرسش از کدامین صورتبندی از امر زنانه را در بحث خویش پیش کشیدند. تینا امین به مسئله مهم اما مغفول رتوریک و جایگاه آن در فهم شریعتی اشاره داشتند و از این چشم انداز به گفتمان روشنفکری پرداختند. رزیتا خسروی از اصفهان سخنرانی خود را با تمرکز بر روی مفهوم “یک! جلویش تا بی نهایت صفر” ارائه کردند و تلاش داشتند این مفهوم شریعتی را در نسبت با اکنونیت صورتبندی نظری کنند. سید حسین حسینی بازخوانی انتقادی خویش از “اسلامشناسی شریعتی” را موضوع محوری سخنرانی ۱۶ آذر خود قرار دادند و تلاش کردند بحث های روشی و بینشی را در نسبت با گفتمان اسلامشناسی شریعتی مفصلبندی نظری بنمایند. حسین روحانی از تبریز به مقایسه بین هایدگر و شریعتی در باب “ماهیت تکنولوژی” دست زد و تلاش نمود با رویکرد مقارنه ای بین این دو نظریه پرداز نقاط مشترک و مفترق را بازخوانی انتقادی نماید. شیما وزوایی به نکته مهمی در حوزه مطالعات پسا-استعماری و “امر ترجمه” در نسبت با آثار شریعتی پرداختند و این موضوعی است که کمتر مورد التفات قرار گرفته است. میلاد دخانچی که در کانادا بحث پسا-اسلامیسم را در رساله دکتری خویش دنبال کرده بود در این سخنرانی به موضوع “مدل حکمرانی” در اندیشه شریعتی پرداخت. محمد حسن علایی از اردبیل به مسئله نیهیلیسم و امکانات اندیشه شریعتی در مواجهه با آن در اکنون و اینجا پرداخت. حسین حجت پناه از کرج به امر بنیادین آموزش و پرورش و نسبت آن با نظریه پداگوژیک شریعتی پرداخت. شیرین ولی پوری از تهران به تطابق آرای فقه اجتماعی شریعتی و نسبت آن با “ایران امروز” پرداخت. عباس نعیمی جورشری دیگر سخنران گیلانی در این سمینار ملی بود که از مفهوم “شریعتی علیه شریعتی” در ساحت پسا-انقلابی ایران سخن راند. مزدک رجبی در باب امکان زیستن در جهان معاصر ذیل اندیشه شریعتی سخن گفت. او دو ویژگی در “انسان بی خود” را توضیح داد؛ یکی دورگه بودن اندیشه شریعتی است که همزمان هم نقد گذشته فرهنگی ما و هم نقد جهان معاصر است که این از بی بدیل ترین ویژگیهای اندیشه وی است و در آخر به پرش اتوپیایی خیال نظری وی اشاره داشت. آیدین ابراهیمی از اعضای کلیدی گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی در انجمن جامعه شناسی ایران در باب تقابل یا تفاهم بنیادهای غیر تاریخی در هبوط در کویر سخنرانی نمود. حسین شیر محمدی از اصفهان در باب دو مفهوم کلیدی جنبش و نظام در اندیشه شریعتی سخنرانی کرد و نقدهای خویش را ذیل جامعه شناسی معرفت صورتبندی انتقادی نمود. آزاده گریوانی از شهر بجنورد در باب مفهوم تمدن در اندیشه شریعتی و مقایسه آن با رویکرد مالک بن نبی از الجزایر پرداخت و تلاش کرد مشترکات و مفترقات این دو اندیشمند جهان اسلام که در شرق و غرب دنیای اسلام می زیستند را مورد بازخوانی انتقادی قرار دهد. فرامرز معتمد دزفولی از شهر دزفول دیگر سخنران این سمینار بودند که در باب هبوط به مثابه “سرنمونی برای تاب آوری واقعیت” سخن گفتند. لیلا اردبیلی مسئله را این می داند که شریعتی در کلان روایت خویش به امر مهمی اشاره کرده است و آن تباین دو جهان ایرانیت به مثابه اسلامیت یا اسلامیت به مثابه جزیی از ایرانیت. شریعتی در خوانش اردبیلی به این مسئله تحویل داده شده است. آخرین سخنران سیدجواد میری بود که به بازخوانی هبوط در کویر پرداخت و آن را نه یک کتاب بل یک مفهوم کلان در اندیشه شریعتی می داند و مدعی بود که جنس تفکر شریعتی هبوط در کویر است و این تلقی از متافیزیک شریعتی را به مکتب “الهیات فرآیندی” در خوانش وایتهد نزدیک می کند. سمینار در ساعت ۲۱ روز یکشنبه به پایان رسید. خبرگزاریهای ساعد نیوز، ایکنا، ایلنا و روزنامه اعتماد این سخنرانی ها را پوشش دادند و در روزهای آتی گزارش های کامل تر سخنرانی به اطلاع شما عزیزان خواهد رسید.