جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫چگونگي پيدايش عالم و پرسش از مبدأ و علت نخستين آن، از مباحثي است که در طول تاريخ تفکر بشر همواره مطرح بوده و فلاسفه و انديشمندان، پاسخ‌هاي متفاوتي به آن داده‌اند. در اين تحقيق نگارنده ضمن اشاره به پاسخ‌هايي که برخي از مهم‌ترين فيلسوفان به اين مسئله داده‌اند، ديدگاه ابن سينا را مورد مطالعه قرار داده است. وي در آغاز، به تعريف مفاهيم کليدي بحث مي‌پردازد و اقسام فاعل اعم از بالطبع، بالقسر، بالجبر، بالتسخير، بالقصد، بالعنايه، بالرضا و بالتجلي و حدوث و اقسام آن شامل حدوث زماني، حدوث ذاتي و حدوث دهري را در چارچوب مباحث فلسفي تعريف مي‌کند. پس از آن، فاعليت و حدوث را ازديدگاه فيلسوفان مهم پيش از بوعلي بررسي مي‌کند و به اين نتيجه مي‌رسد که بحث از خداوند و نحوه فاعليت او، به آن معنا که نزد فيلسوفان اسلامي مطرح است، براي فيلسوفان يونان باستان مانند ارسطو و افلاطوان مطرح نبوده است. البته ابن سينا نيز حدوث زماني عالم را نفي مي‌کند؛ ولي حدوث ذاتي آن را مي‌پذيرد. وي در ادامه به طرح ديدگاه متکلمان اشعري و معتزلي در اين باره پرداخته است. معتزله قائل بودند، خداوند فاعل بالقصد است و اشاعره معتقد بودند، خداوند فاعل بالاراده است و اراده را از صفات اضافيه مي‌دانستند، نه از صفات ذات. ابن سينا اين ديدگاه‌ها را مردود دانست و مهم‌ترين اشکال متکلمان را اين دانسته است که آنان براي افعال الهي اغراضي را خارج از ذات باري تعالي جستجو مي‌کنند. وي درنهايت قائل به فاعليت بالعنايه شد و ديدگاه متکلمان در باره حدوث زماني عالم را نيز نقد کرد. از ديدگاه ابن سينا نحوه فاعليت خداوند به گونه‌اي است که کثرات، بلاواسطه از واجب الوجود صادر نمي‌گردد؛ چرا که بر اساس قاعده «الواحد لايصدر منه الا الواحد»، آنچه بدون واسطه از خداوند صادر مي‌شود، نبايد کثير باشد؛ چون با وحدت محضه حق سازگار نيست. از اين جهت، او معتقد به سلسله عقول شد و بيان کرد که از خداوند فقط عقل اول صادر مي‌شود و از عقل اول عقل دوم تا عقول دهگانه‌اي که تصوير نمود. وي افلاک را در دايره همين عقول تعريف مي‌کند و آنها را داراي نفس مي‌داند.

‫در اين پاياننامه براساس دو نسخه خطى موجود در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران و كتابخانه مجلس شوراى اسلامى از تفسير سوره اعلى متعلق به ابنسينا متن تفسير كه به زبان عربى است، بازنويسى و تصحيح شدهاست، سپس به فارسى برگردانده و آنگاه توضيحاتى بر آن افزوده شدهاست. موضوعات مورد بحث عبارتند از : محل نزول سوره، روش ابنسينا در تفسير اين سوره، اثبات خداوند، تقرير نبوت پيامبران و بيان امر معاد.