جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از مهدی و امام زمان؟عج؟ با رویکردهای مختلفی می‌‌تواند ارائه شود. در این میان، اهمیت «رویکرد علمی» و توجه به زوایای متقن بحث بر دانشمندان و اهل تحقیق پوشیده نیست و از این رویکرد گاه در میان جنبه‌‌های تبلیغی و عاطفی غفلت شده است. حضرت آیت ‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبری سیاسی ـ اجتماعی به این دو جنبه سیاسی و اجتماعی مقوله مهدویت و مباحثی مانند انتظار، حکومت عدل و نقش امید به حضرت مهدی؟عج؟ در مقابله با ستمگران و دشمنان اسلام و تشیع؛ توجه ویژه دارد. با این حال، ایشان به دلیل مسئولیت رهبری مذهبی و جایگاه علمی، در بیانات و نوشته‌‌های خود، در این زمینه مخاطبان را به نکات تخصصی و عالمانه توجه داده است. مقاله حاضر به بررسی این نکات از دیدگاه‌‌ ایشان می‌‌پردازد. تأکید بر اصالت موعود و اتفاق نظر صاحبان ادیان و مذاهب بر آن، عدم جمود بر روایات در مورد زمان حکومت مهدی و نهی از خرافات و مطالب ضعیف، از مواردی است که می‌‌توان به عنوان رویکرد عالمانه به مهدویت از دیدگاه رهبری اشاره کرد.

اندیشمندان مسلمان درباره «انتظار» دیدگاه‌‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. مقام معظم رهبری از جمله متفکرانی است که به مسئله انتظار و مهدویت نگاهی نظام­مند دارد. ایشان با رد سه نوع رویکرد «دعا بسندگی»، «استعجال» و «انتظار خنثا»؛ «انتظار پویا» را تنها گونه‌ای از انتظار معرفی می‌فرماید که با نشاط زایی و تحرک آفرینی، می‌تواند آرمان بزرگ انقلاب اسلامی را تحقق بخشد. نوشتار پیش‌­رو با هدف بررسی ابعاد انتظار پویا در اندیشه مقام معظم رهبری و با روش توصیفی _تحلیلی، تلاش دارد خاستگاه وحیانی چنین اندیشه‌ای را بررسی و مدل انتظار پویا را بر پایه نظام فکری ایشان ترسیم کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد انتظار پویا دارای سه عنصر «فکری»، «انگیزشی» و «رفتاری» است. درک گرفتاری‌های انسان‌ها در عصر غیبت و اطمینان به فرج، عنصر فکری و امید داشتن به ظهور امام زمان؟ع؟، به عنوان موتور محرک انتظار، عنصر انگیزشی آن است. همچنین آماده سازی خود و جامعه برای یاری حضرت مهدی؟عج؟ برای به ثمر رسیدن حکومت مهدوی عنصر رفتاری انتظار پویاست.

برداشت‌های انحرافی از مسئله «انتظار»، رفتارهای غلط، از جمله احساس رفع تکلیف و رها کردن وظایف را در پی دارد. این نوشتار به دنبال پاسخ به این سوال است که چه برداشت‌های انحرافی در مسئله انتظار وجود دارد و چگونه می‌توان این برداشت‌های انحرافی را نقد کرد. روش جمع‌آوری مطالب این تحقیق کتابخانه‌ای است و پردازش آن‌ها به روش توصیفی _تحلیلی انجام پذیرفته ‌است. این مقاله ابتدا به انحرافاتی مانند سکوت، خانه‌نشینی و رها کردن وظایف دینی و مهدوی، رها کردن امر به معروف و نهی از منکر، فراهم کردن بستر گناه برای ظهور حضرت‌مهدی؟عج؟ و غیره اشاره کرده و سپس با عرضه بر دیدگاه‌های رهبری؟مد؟ این انحرافات مردود دانسته ‌شده است. ایشان برای تحقق حکومت مهدوی، خودسازی و آماده‌ شدن و احساس تکلیف را برای مبارزه با ظلم و استبداد ضروری می‌دانند و معتقدند باید با کوشش و تلاش مقدمات ظهور و زمینه‌های تشکیل حکومت جهانی را فراهم کرد.

«نشاط اجتماعی» یکی از مفاهیم بسیار مهم در حوزه روان‌شناسی اجتماعی است که موجب پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و پیشرفت فرد و جامعه به‌سوی کمال مطلوب است. نظریه‌پردازان اجتماعی، عوامل متعددی برای نشاط اجتماعی بر می‌شمارند که مهم‌ترین آن‌ها «مشارکت اجتماعی»، «احساس رضایتمندی» و «احساس امیدواری» است. سؤال اصلی پژوهش پیش‌رو آن است که از دیدگاه مقام معظم رهبری میان انتظار حقیقی و نشاط اجتماعی چه رابطه‌ای وجود دارد. از منظر ایشان، انتظار حقیقی موجب تحقق هرچه بیش‌تر عوامل سه گانه نشاط اجتماعی خواهد شد. میل به ایجاد تغییرات اجتماعی، حضور فعال در جامعه سیاسی، توجه به حضور ولی عصر؟عج؟ و احساس خشنودی به دلیل حرکت در جهت اهداف والا و احساس امیدواری در جامعه منتظر نسبت به تحقق آینده‌ای روشن برای نوع بشر؛ از ویژگی‌های جامعه منتظر است که بر تحقق عوامل سه‌گانه نشاط اجتماعی مؤثرند. تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای انجام شده و تاکنون نظریه انتظار از منظر مقام معظم رهبری با این نگاه مورد توجه قرار نگرفته است.

باوجود اهمیت علوم انسانی و نقش بسزای آن در احیای فرهنگ دینی‌ـ‌ملّی و توسعۀ علوم و فناوری، این علوم در دانشگاه‌های ایران آن‌گونه که لازم است مورد توجه قرار نگرفته و جایگاه شایسته‌ای ندارد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش و جایگاه مدیریت تحولات علوم ‌انسانی در آرا و اندیشه‌های امام خامنه‌ای (حفظه‌الله) است. این پژوهش به‌صورت نظری و با روش سندکاوی انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مبانی مادی و ضدّ دینی، ماهیت غربی، الگوگیری بی‌قید و شرط از نظریه‌ها و تولیدات غربی، نادیده‌انگاشتن جایگاه و منزلت نخبگان، دانش‌آموختگان، مؤسسات و تولیدات علوم انسانی، مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که از دیدگاه امام خامنه‌ای (حفظه‌الله)، علوم انسانی در دانشگاه‌های ایران با آنها روبه‌رو است. همچنین، یافته‌ها نشان می‌دهد که استخراج مبانی این علوم از دین، بومی‌سازی، نظریه‌پردازی، تولید علم و نوآوری‌های علمی و لزوم توجه کافی به جایگاه نخبگان، دانش‌آموختگان، مؤسسات علوم انسانی، مؤثرترین راهکارها در مرتفع‌کردن نواقص و بهبود وضعیت علوم انسانی در آرا و اندیشه‌های امام خامنه‌ای (حفظه‌الله) است.

این مقاله، کنکاشی درباره معنا، مفهوم و ماهیت تحول من حیث هی هی در علوم انسانی به مثابه نرم‌افزار تمدن نوین اسلامی از منظر آیت‎الله خامنه‌ای است. آنچه با کاربست روش توصیفی تحلیلی از بیانات آیت‎الله خامنه‌ای استنباط می‌شود، این است که تولید علوم انسانی، به علت شأن و کارویژه فکری و جهت‌دهندگی آن، که در ویژگی نرم‌افزار بودن این علوم مندرج است، واجد نقشی بی بدیل در شکل‎گیری تمدن نوین اسلامی است. از دیدگاه ایشان، مفهوم تحول در علوم انسانی دارای دو جزء ذاتی و قوام‌بخش می‌باشد که حقیقت و مفهوم این تحول را معنا و تبیین می‌کند. نخستین جزء ذاتی مفهوم تحول در علوم انسانی، رویکرد سلبی به علوم انسانی موجود است. روح این وجه سلبی تحول که روی‌گردانی همه‌جانبه و فراروی از علوم انسانی غربی به علت بحران ذاتی آن‌هاست، مستلزم انقلاب و واژگونی این علوم در حیطه‌های گوناگون مبانی، اصول، روش، جهت‎گیری و غایات و نیز تنزل آنها از مقام «محور تشخیص و معرفت نهایی انسان» بودن است. دومین و واپسین جزء ذاتی ماهیت تحول در علوم انسانی، رویکرد ایجابی به تولید حقیقی علوم انسانی اسلامی است. حقیقت این وجه ایجابی تحول، اقبال تام و همه‌جانبه به تفکر و اندیشه اسلامی است که به شیوه‌ای محققانه بر متون و منابع الهی و فرهنگ عریق اسلامی تکیه می‌زند و با اتکا به چنین ظرفیت‌های عظیم و غنی و عمیق اسلامی‌ای، در مسیر پیوسته، دشوار و حیاتی تولید تأسیسی، اصالی و مبدعانه علوم انسانی اسلامی گام برمی‌دارد.

قاعده اتلاف که در شمار قواعد فقهی مطرح می شود در زمینه اتلاف مال الغیر و مسئولیتهای آن صحبت می کند و مفاد قاعده این است که هرکس مال دیگری را بدون اجازه او تلف یا مصرف کند یا مورد بهره برداری قرار دهد، ضامن صاحب مال است. ضمن این قاعده غالباً از اتلاف بالمباشره و اتلاف بالتسبیب سخن گفته می شود، به نحوی که تسبیب در اتلاف نیز یکی از مصادیق اتلاف قلمداد شده است. اما برخی از فقها در باب تسبیب در اتلاف چنین اعتقادی نداشته و تسبیب در اتلاف را به عنوان قاعده ای مستقل از اتلاف دانسته اند. در این مقاله به بررسی قاعده تسبیب پرداخته شده که آیا قاعده ای مستقل است یا از مصادیق قاعده اتلاف است.

تمدن‌سازی دینی مبتنی بر معرفت دینی و انسان مؤمنِ کنشگرِ تمدن‌ساز است. هدف: بررسی و تبیین شاخصه‌های تمدن‌ساز در اصول اعتقادی، از منظر آیت‌الله خامنه‌ای بوده است. روش: روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی بوده که با استفاده از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، به روش اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده است.یافته‌ها: نقد رویکرد انتزاعی به توحید و صفات الهی و توجه به امتداد اجتماعی و سیاسی توحید، جهان‌شناسی توحیدی و خلیفه‌اللهی انسان در تمدن‌سازی، ارتباط میان آبادانی دنیا و آخرت، ارتباط میان رسالت انبیا و روش تربیتی آنها با تمدن‌سازی، نگرش سیاسی و اجتماعی به جایگاه امامت و ارتباط میان انتظار و تمدن‌سازی، از شاخصه‌های این نگرش است. نتیجه‌گیری: منظومۀ اصول اعتقاد دینی آیت‌الله خامنه‌ای، معطوف به عینیت و نقش‌آفرینی در تمدن‌سازی است و تمدن‌سازی، کنشی برآمده از اعتقادات و از تکالیف انسان مؤمن است. پیشنهاد شده دروس معارف، مطابق با این نگرش، طراحی و آموزش داده شود.

جایگاه تساهل و تسامح(به معنای مدارا و عدم مداخله از روی قصد و آگاهی نسبت به عقاید و اندیشه‌های مخالف، با وجود قدرت سرکوب) با وجود پیشینۀ تاریخی طولانی، هنوز هم محل مناقشه و چالش و نقد و نظر در حوزۀ فکر و اندیشۀ سیاسی است. بررسی اندیشۀ سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای حاکی از آن است که ایشان ذیل حکومت اسلامی، قائل به لزوم وجود فضیلت اخلاقی مدارا و تساهل و تسامح نسبت به مخالفان و دگراندیشان نزد حاکمان جامعه‌اند. هدف: محققان در این پژوهش؛ جایگاه، مبانی، اصول و حدود تساهل و تسامح را در اندیشۀ سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای بررسی کرده‌اند. روش: روش این پژوهش، مبتنی بر روش داده‌بنیاد است. یافته‌ها: مبانی پارادایمی مدارا در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای، اعم از مبنای هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی. نتیجه‌گیری: تساهل و تسامح در اندیشۀ سیاسی اسلام و به تبع آن اندیشۀ سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای، متفاوت از آنچه در غرب مطرح است، وجود دارد و از ویژگی‌های اصلی حاکمان در نظامات مبتنی بر مردم‌سالاری دینی محسوب می‌شود.