جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پروفسور محمد علی امیر معزی، از شیعه پژوهان معاصر غربی است که در مباحث مربوط به امام شناسی شیعی، تحقیقات گسترده ای انجام داده است. وی استاد مدرسه مطالعات عالی سوربن است و كرسی شيعه شناسی كوربن در مدرسه عالی سوربن زير نظر او اداره می شود. وی رويکردی پديدارشناسانه نسبت به تشيع داشته و نخستين بار اين شيوه را در تأليف رسالۀ دکتری خود ـ به زبان فرانسه ـ با عنوان رهنمای الوهی در تشیع نخستین، به کار گرفته است. او در این کتاب کوشيده است برای امام شناسی شيعی، با عنایت به احادیث موجود در منابع اصیل امامیه، ساختاری منظم و هماهنگ ارائه کند و البته برای اين منظور از رويکرد پديدارشناسانه بهره گرفته است. نظريه امام شناسی شيعی، به عنوان کانون منظومۀ اعتقادی شيعه، مورد توجه امير معزی است که در اين راستا از مکتب هانری کوربن تأثیر گرفته است. یکی از مقالات مهم و قدیمی امير معزی، درباری صفار قمی است که در سال 1992م به نگارش درآمده است. کتاب بصائر الدرجات (تألیف صفار) معمولاً محور درس های دکتر امیرمعزی در سوربن است. او بعد از این مقاله، مباحث خود را در مقالات و کتب دیگر از جمله کتاب مذهب راز در خصوص امام شناسی از دیدگاه شیعه پیگیری کرده است.

افزایش کتاب‌های تفسیر قرآن در قرن معاصر با سبک و سیاقی یکسان و با سخنانی همسان، گمان هم‌طرازی را در نگاه نخستین در میان آنها تداعی می‌نماید. گشایش و صیقل آیینه نقد و بررسی، این هنر را دارد که برجستگی‌ها و کاستی‌های هر یک نسبت به دیگری را آشکار نموده، و اهل مطالعه و دانش و پژوهش را در انتخاب مسیر رهنمون باشد. این قلم در همین راستا چشم‌اندازی بر تفسیر اطیب البیان دارد که به دست فقیه و مفسر شیعی ـ مرحوم آیت ‌الله سید عبدالحسین طیب اصفهانی ـ در 14 جلد به زبان فارسی نگارش یافته و در تهران توسط بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان‌پور و انتشارات اسلام، به ترتیب در سال‌های 1352 و 1366 و 1378 شمسی منتشر و تجدید چاپ شده است. شخصیت علمی مفسر فقید، گرایش تفسیری، شیوه نگارشی و دیدگاه‌های تفسیری و اعتقادی ایشان، بخش ابتدایی این جستار را تشکیل می‌دهد؛ سپس کاستی‌های سایه‌انداز ‌بر این نوشتار، با شواهد موجود در آن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

در این پایان نامه، تاریخچة عقیده مهدویت در اسلام و مکتب های دیگر جهان مانند: مسیحیت، یهودیت و زرتشت بیان شده است. جمعی از عالمان و بزرگان اهل سنت به صحت و تواتر احادیث مربوط به حضرت مهدی(علیه السلام) اعتراف کرده اند که در این تحقیق بنابر اختصار به هفده عالم از علمای بزرگ قرن سوم تاکنون اشاره شده است. عده ای از علمای اهل سنت به صراحت گفته اند که مهدی موعود کسی جز فرزند امام حسن عسکری نیست و در این باره به سخنان بیست و سه تن از علمای اهل سنت پرداخته شده است. پنجاه و پنج نفر از صحابه به عنوان راویان احادیث مهدویت شناخت شده اند و در مورد مسئله خلفای اثناعشر، چهل و هفت نمونه از این احادیث مورد بررسی قرار گرفته است. در مورد نسب حضرت مهدی(علیه السلام) نیز شش دسته روایات مختلف مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است روایاتی که حضرت مهدی را از نسل امام عسکری بیان کرده اند ضعیف اند. همچنین روایاتی که نشانه های ظهور حضرت را توصیف می کنند در هشت دسته بررسی شده اند.

این کتاب، از جمله آثار ارزشمندی است که همچون دیگر سندهای گران سنگ شیعه از گزند حیله گری ها و دسیسه ها در امان نمانده و ناپاکان روزگار، از راه تقطیع یا تصحیف مطالب، سعی در کاهش ارزش آن نموده اند، مقدار باقی مانده از این تفسیر، تنها شامل تفسیر «فاتحة الکتاب» و حدود نیمی از سوره بقره است که مورد استفاده محقّقان قرار گرفته است. تاریخ کتابت قدیم ترین نسخه خطّی باقی مانده از این تفسیر، مربوط به سال 880 ق، است که ظاهراً با نسخه مرحوم محقّق کَرَکی مقابله شده است. البته حدود سی نسخه خطّی دیگر نیز در دسترس است که برخی در چاپ این تفسیر به همراه نسخ سنگی دیگر، مورد استفاده قرار گرفته اند. این پایان نامه در معرّفی التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام و دفاع از سند و درستی محتوای آن است. نگارنده ضمن اشاره به زمان پیدایی این تفسیر و رواج آن در بین شیعیان، سعی در بیان ارزش و اهمّیت جایگاه آن در بین تفاسیر مأثور دارد و با اعتراف به ناقص بودن آن - که فقط بخشی از تفسیر را داراست - آن را از آثار ارزشمند شیعی برشمرده است. این پایان نامه، دربردارنده یک مقدّمه و پنج فصل است. در مقدّمه، اهمّیت و جایگاه تفسیر مأثور، با استشهاد به روایاتی که محوریت معصومان و سخنان آنان را در تبیین آیات قرآن روشن می سازد، مورد بحث قرار گرفته است. در فصل نخست، گزارشی اجمالی از چگونگی تدوین این تفسیر با ذکر جریان تاریخی آن و بیان اوّلین بخش آن که از ناحیه حضرت املا شده و عناوین برجسته آن، آمده است. فصل دوم به بررسی سند تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام اختصاص یافته است. نگارنده برای این تفسیر، دو سند ذکر کرده و کوشیده تا وثاقت محمّد بن قاسم مفسّر استرآبادی (راوی این تفسیر) را با طرح دعاوی و ردّ آنها اثبات کند و در پایان فصل، به نقل قول شیخ صدوق (ره) و ادلّه او پرداخته است. در فصل سوم، دیدگاه صاحب نظران رجال، حدیث و تفسیر درباره این تفسیر، انعکاس یافته و به نقل از علّامه مجلسی و محدّث نوری از صحّت استناد این کتاب به امام علیه السلام دفاع شده است. در فصل چهارم، عمده ترین اشکال های محتوای این تفسیر، ارائه شده و به آنها پاسخ داده شده است. این اشکال ها عمدتاً توسط شیخ محمّدجواد بلاغی در کتابی تحت عنوان رسالة التکذیب لروایة التفسیر المنسوب إلی العسکری علیه السلام و علّامه شوشتری در کتاب الأخبار الدخلیة طرح شده است، چنان که از میان عامّه، محمّد حسین ذهبی در کتاب التفسیر والمفسّرون، به تضعیف این تفسیر پرداخته است. نویسنده با عناوین: شواهدی بر تصحیف، اعتراضات سطحی، مغایرت با مستندات تاریخی، نارسایی ظاهری برخی از مضامین، بررسی شواهد اختصاصی التفسیر و المفسرون، بررسی شبهه غلوّ در مقامات معصومان علیهم السلام و بررسی شبهه کثرت معجزات، به نقدها پاسخ داده است. در پایان، نسخه های خطّی این تفسیر و نیز فهرست تفصیلی عناوین آن آمده است.

اتان کولبرگ، شیعه شناس معروف و پر اثر و استاد معاصر دانشگاه عبری اورشلیم در اسرائيل است که مدرک دکترای خود را از دانشگاه آکسفورد انگلستان، با تز دکترا با عنوان نگرش تشیع امامی به صحابۀ پیامبر(ص) دریافت کرد. آثار پژوهشی مختلف و متعدد او طبق گزارش فرانک اچ. استیوارد به حدود 110 مقاله و کتاب منتشر شده می رسد(4کتاب، یک ویرایش کتاب، 39 مقاله، 24 مدخل دایرة المعارف ایرانیکا، 18 مدخل در دایرة المعارف اسلام (ویرایش جدید)، 2 مدخل در دایرة المعارف دین، یک مدخل در دایرةالمعارف عبریکا، یک مدخل در دایرة المعارف تفکر سیاسی اسلامی و 19 نقد و بررسی).