جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاريخ زندگي پيامبران الهي، در برخي موارد دچار تحريف شده و روايات نادرست و افسانه‌هايي وارد آن شده است. اين نوشتار با رويکرد مجموعه‌نگري درصدد است تا عصمت حضرت يوسف علیه السلام را از منظر روايات اماميه بررسي کند و با عرضة آن به قرآن و نيز مقايسة آن با عهد عتيق، عصمت آن حضرت را اثبات ‌کند. اين نوشتار از اين جنبه و جنبه‌هاي ديگر ـ که در پيشينه بحث آمده ـ بديع و تازه بوده و از نوشته‌هاي مشابه متمايز است. ازآنجایی‌که براهين عقلي مقدم بر نقل هستند و عصمت پيامبران نيز با براهين عقلي اثبات مي‌شود، آيات و روايات متشابه که پندار عدم عصمت حضرت يوسف علیه السلام را به‌وجود آورده‌اند، بازبيني شدند. چهار لغزش به يوسف علیه السلام نسبت داده شده است که به‌ترتيب مربوط به آيات 23، 24، 42، 70، 99 و 100 است. مورد اول قصد زناي محصنه، مورد دوم توسل به غيرخدا، مورد سوم دروغ، و مورد چهارم کوتاهي در احترام به پدر است؛ که با بررسي تطبيقي در اين نوشتار، تمام اين موارد رد مي‌شوند و ساحت حضرت يوسف علیه السلام از اين اتهامات پاک مي‌شود.

قرآن کریم حوادث پرفراز و نشیب سرگذشت یوسفR را با زیباترین شیوۀ داستان‌سرایی به‌منظور عبرت بشریت بیان کرده است. اما روایات ساختگی فراوانی با هدف کمرنگ ساختن صبغۀ هدایتی قرآن، ذیل برخی آیات سورۀ یوسفR وارد شده که در این پژوهش، روایات ناظر بر قطع رسالت از نسل آن حضرت از نظر سندی و محتوایی نقد شده است. رهیافت اصلی این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام پذیرفته، این است که پنج روایت موجود، هیچ‌کدام از نظر سندی معتبر نیستند. از حیث محتوا نیز علاوه بر مغایرتی که در متنشان وجود دارد، با نصّ و ظاهر آیات قرآن کریم مخالفت آشکار داشته و با سیاق آیات سوره همخوانی ندارند. همچنین با موازین عقلی و اعتقادی سازگار نیستند؛ زیرا مقام عصمت این پیامبر بزرگ را دچار خدشه ساخته‌اند که نسبتی ناروا و نامقبول بوده و به‌وضوح نشان از دستبرد جاعلان حدیث در این قصۀ نیکوی قرآنی دارد.

تضارب آراء مفسران، یکی از قراین دست‌یابی به مقاصد آیات الهی است. رفع اجمال و گزینش دیدگاه مختار در آیه 67 سوره یوسف×: «وَ قَالَ یَا بَنیَّ لا تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَ ادْخُلُواْ مِنْ أ‌َبْوَابٍ مُتَفَرِّقَه» به طریق تجمیع و تحلیل آراء مفسّران فریقین در این مقاله مدّ نظر است. پرسش اساسی پژوهش حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی و نقلی نگارش یافته،‌ جستجو از علت دستور یعقوب× به فرزندان، در خصوص تفرّق در ورود به مصر، از طریق درهای متفاوت است که در آیه 67 سوره یوسف× به اجمال واگذار شده است. دستاورد پژوهش، دست‌یابی به هشت و پنج دیدگاه، به ترتیب، از سوی مفسران شیعه و سنی است که در نهایت، این نتیجه به‌دست می‌آید: دیدگاهی‌ که از کمترین مناقشه برخوردار است، علت تفرّق فرزندان برطرف کردن موانع وصول بنیامین به یوسف× است.

در این پژوهش که با روش مطالعۀ کیفی و نگرشی تحلیلی، تدوین شده است پس از ذکر اجمالیِ مقدماتی در مصلحت اندیشی، با تحلیل بارزترین نمونۀ مصلحت اندیشی در سورۀ یوسف (علیه السلام) یعنی ماجرای جاسازی ظرف مخصوص در بار بنیامین و تطبیق ضوابط اصولی بر آن، ضمن پاسخ به شبهات پیرامونی، به یافته های جدیدی رسیده است؛ اولاً متزاحم اهمّ در این ماجرا -که بر بیشتر مفسّران مشتبه شده - مشخص شده است . ثانیاَ با تطبیق اجزای دخیل در این ماجرا از جمله قضیۀ اتّهام دزدی به بنیامین با معیارهای فعل اخلاقی، شبهۀ مذمومیت اخلاقی و استفاده از وسیلۀ غیر اخلاقی در این مصلحت اندیشی، ردّ شده است . ثالثاً چهار راهبرد تشخیص مصلحت احصاء شده سپس ضمن تطبیق تفکّر سیستمی با مدیریت ماجرا، نگاه سیستمی جامع به عنوان راهبرد کلان یوسف علیه السلام در تشخیص مصلحت معرّفی شده است .

در شماره 30 مجله مطالعات تفسیری مقاله ای با عنوان "گوینده و تناسب آیات"أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ ..... وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسی‏ إِنَّ النَّفْسَ ..... "در تفاسیر امامیه" منتشر شده است. در این مقاله سعی شده است دو رویکرد از گوینده آیات 52 و 53 سوره یوسف ارائه گردد. در رویکرد اول حضرت یوسف(ع) گوینده است و در رویکرد دوم گوینده زلیخا است. نویسنده با ذکر دلایلی رویکرد اول را پذیرفته و رویکرد دوم را رد کرده است. با نقد دلایل رویکرد اول و پاسخ به ردیه های رویکرد دوم سعی شده است رویکرد اول را پذیرفته و البته در آن این تغییر را مطرح کنیم که مفعول جمله "لَمْ أَخُنْهُ" و فاعل جمله "لِیَعْلَمَ" کسی غیر از عزیز مصر نیست. در واقع زلیخا در آن مجلس اعلام میدارد: من این اعتراف را کردم تا شوهرم بداند که در پنهانی به او خیانت نکرده ام. این نگاه در حالی است که معتقدین به گوینده بودن زلیخا ضمایر فاعلی "لِیَعْلَمَ" و مفعولی "لَمْ أَخُنْهُ" را به یوسف(ع) برگردانده اند. این نگاه مورد تأیید مفسرانی همچون ابن کثیر و معرفت است.

از بنیادی‌ترین موضوعات در عقیده راهنماشناسی، باور به عصمت پیامبران است، با این وجود روایاتی- که مقدار آن‌ها نیز اندک نیست- در آثار فریقین انعکاس یافته است که لازمه پذیرش آن‌ها، خدشه دار شدن عقیده عصمت پیامبران الهی است. اگرچه پاره‌ای از این روایات را عالمان و پژوهشگران از نظر سند و متن نقد کرده‌اند، اما همچنان پاره‌ای دیگر از روایات بلا تکلیف مانده‌اند. از جمله چند روایتی است که برابر با مفاد آن‌ها حضرت یوسف (ع) به هنگام ملاقات پدرش یعقوب (ع) تحت تأثیر عظمت زمامداریش از مرکب فرود نیامد و خداوند با خارج کردن نور نبوت از دودمانش، او را تنبیه کرد. برخی از شارحان روایات نیز در صدد توجیه این روایات برآمده و رفتار یوسف (ع) را بر ترک اولی حمل کرده‌اند. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی تمام روایات از مصادر اولیه- که در کتاب‌هایی چون کافی، علل الشرایع و امالی گزارش شده- گردآوری گردیده است و آن‌گاه به بررسی اسناد و محتوایی آن‌ها پرداخته است. نتایج تحقیق در بررسی سندی از ضعف اسناد تمام روایات حکایت دارد و در بررسی محتوایی تعارض آن‌ها با دلایل نقلی و عقلی را نشان می‌دهد.

در دایرة المعارف جودائیکا[1]، باثجا بایِر[2]، سرگذشت حضرت یوسف را بر اساس کتاب مقدّس یهود بیان می­کند. توضیح می­دهد که چرا و چگونه برادران سعی در حذف یوسف داشتند؛ فروختن یوسف به صدر اعظم فرعون ـ پوتیفار ـ را شرح می­دهد؛ توضیح می‌دهد که چگونه داشتن علم تعبیر رؤیا، درایت و پاک‌دامنی سبب می­شود که او از زندان آزاد شود و به مقام و جایگاهی عالی در مصر دست پیدا کند و جایگاه یوسف را بعد از آزاد شدن از زندان بر می­شمرد. این مقاله هم‌چنین ویژگی­های اخلاقی مثبت و منفی یوسف را بیان می­کند و شرح می­دهد که چگونه خاخام­ها از نکات مثبت زندگی او برای مواعظ اخلاقی استفاده می­کنند. در پایان، سرگذشت یوسف را بر اساس قرآن، بازگو می­کند. سرگذشت حضرت یوسف در کتاب مقدّس یهود بر مبنای آیات قرآنی، نقد و موارد اختلافی آن با قرآن بیان شده است. با توجّه به اینکه کتاب مقدّس یهود و قرآن از یک منبع أخذ شده­اند لذا کلیّات داستان در هر دو کتاب مشترک است ولی در بیان بعضی جزئیات، اختلافاتی وجود دارد. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اجمالى از مطالب كتاب اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.