جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سکوت به مثابۀ یک کنش ارتباطی، نقش مهمی در انواع گفتمان ایفا می‌کند. سکوت شالوده زبان، فکر و شناخت است. سکوت متمم گفتار و یا بیش‌تر از آن است. وجود عناصر غایب در گفتمان، با حضور معنادار خود تأثیر بسزایی بر مخاطب می‌گذارند و او را به اندیشه فرا می‌خوانند. قرآن کریم به عنوان یک اثر بلاغی و ادبی دارای عناصر غایب و مسکوت بسیاری است که پژوهشگران را برای واکاوی آیات الهی برمی‌انگیزد تا دیگر نکات بلاغی آن را آشکار سازند. در جستار حاضر برآنیم به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریه گفتمان سکوتِ روایی و با استناد به تفاسیر قرآنی معتبر، سوره یوسف را در سه سطح ساختاری، معنایی و کاربردشناختی واکاوی کنیم. در این راستا به دنبال پاسخی روشن به این سوال هستیم که سکوت چه تأثیری در چندمعنایی و خوانش سوره مذکور دارد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که سوره یوسف از سه سبک سکوت برخوردار است که نشان از انسجام ساختاری و معنایی این آیات الهی دارد. سکوت ساختاری ضمن موجز ساختن کلام، گره‌افکنی و تعویق معنا، در کنار سکوت معنایی به تصویرسازی پرداخته و فضا را ملموس‌تر کرده است. سکوت کاربردشناختی با بسامد بالای خود، مؤید عفت و معصومیت حضرت یوسف است. کامل شدن شکاف‌های موجود به کمک دانش پیشین مخاطب و بافت، سبب بازاجرایی و خوانش معانی می‌شود و زمینه تفاسیر متعدد برای آیات الهی را فراهم می‌سازد.

مقام صالحان مفهومی مشکک است و گسترة وسیع و افراد مختلفی را دربرمی‌گیرد. بالاترین رتبة این مقام مورد درخواست انبیاء بوده است. هدف از این پژوهش تبیین مقام صالحان و درک مقصود حضرت یوسف علیه‌السلام از صالحانی است که درخواست الحاق به آنان را دارد. در این باره فروض مختلفی مطرح شده از جمله اینکه منظور معصومین علیهم السلام، انبیاء دیگر، صالحان آخر‌الزمان و نیز عاقبت به خیری در آخرت باشد. این نوشتار با جمع‌آوری اقوال و آراء در این موضوع به روش کتابخانه‌ای و بررسی و تحلیل و نقد این نظریه‌ها و با توجه به قرائن و شواهد قرآنی و روایی، به این مطلب پرداخته است که با توجه به پژوهش انجام شده، به نظر می‌رسد دعای حضرت یوسف علیه‌السلام جهت الحاق به معصومان علیهم‌السلام بوده است و سایر نظریه‌ها نیز با آن قابل جمع است.

در زبان شناختی متن یک داستان، که شخصیت های متفاوت حضور دارند، بر اساس نظریه چند صدایی باختین ، سخنان متفاوت برخاسته از باورهای گونه­گون، حاکمیت چند صدایی و آزادی بیان را می­رساند. رویکردی که ابزار بیان واقعیت و مایه برجسته گشتن متن­است. برای مثال در داستان های قرآن، نقل عبارت سخن شخصیت هایی که باورهای گوناگون و گاهی حق ستیزانه دارند نشانه حاکمیت «چند صدایی» و رویکرد قرآن به آزادی بیان است. در این مقاله به سراغ سوره یوسف (7,) که حاوی «أحسن القصص» (یوسف/3)و آکنده از سخنان متفاوت است رفته و با روش توصیفی ـ تحلیلی، و تبیین واژگان کلیدی این داستان به واکاوی پدیده چندصدایی در این داستان پرداخته و نشان داده شده است که در گفتگومندی این داستان؛ تعبیراتی همانند «یا أبت» و «معاذ الله» در سخنان یوسف(ع) و «یا بنیّ» و «سوّل» و «اجتبی»؛ در اظهارات یعقوب و پاره­گفت های تاکیدی برادران یوسف، تعبیر«أکرِمی» و «مَثوی» در گفتار عزیز مصر و عبارت «هَیتَ لَکَ» زلیخا، برخاسته از باورها و جهان بینی­های متفاوت است ودنقل عین این گفتار ها آن هم بدون کم و کاست، یکی از جنبه های اعجاز بیانی قرآن در نشان دادن حاکمیت چند صدایی در این داستان است و رویکرد قرآن به آزادی بیان را می­رساند.

درباره بیست‌وچهارمین آیه از سوره یوسف مباحث مختلفی مطرح شده ‌است. واژه «همّ» در این آیه به‌ یوسف منتسب شده که نیازمند بازشناسی دقیق‌تری ‌است. غالب مفسران آن را به قصد و اراده بر عملِ منافی عفّت تفسیر کرده‌اند که به‌ظاهر با عصمت آن حضرت تنافی دارد. در این پژوهش هم‌زمان تحلیل مفهومی و اسنادی «همّ» را در این آیه دنبال، و مهم‌ترین دیدگاه‌های فریقین را به سه دسته تقسیم می‌کنیم. هر کدام از این دیدگاه‌ها ضعف‌هایی دارد و ابهامات مخاطبان را به‌ویژه در مواجهه با ظاهر آیه، سیاق آیات، معنای دقیق لغوی در کتب تاریخی متقدم و روایات تفسیری ذیل آیه به‌خوبی پاسخ نمی‌گوید. در این نوشتار با رویکردی تحلیلی‌انتقادی و تأکید بر معنای لغوی «قصد و اراده» برای واژه «همّ»، معنای مصداقی‌اش در آیه را بررسی می‌کنیم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مراد از «همّ» منسوب به یوسف j قصد او بر ضرب و شتم و قتل زلیخا، و در مقابل «همّ» منسوب به زلیخا راجع به اراده او بر انجام‌دادن معصیت بوده ‌است. صحّت معنای برداشت‌شده با دلایل سیاقی، لغوی و روایی به‌ دست می‌آید. بدین‌منظور معانی واژگان، اقوال مختلف مفسران فریقین درباره آیه و در نهایت ساختار نحوی آیه را بررسی می‌کنیم.

علی رغم اختلاف در حدود و ثغور، اصل عصمت پیامبران از مسلمات اسلام است. عدم عصمت علمی و عملی در دریافت، حفظ و ابلاغ، به نقض غرض خداوند حکیم انجامیده و محال است. در عین حال ظواهر بعضی از آیات و روایات موهم فقدان برخی مراتب عصمت در انبیاء است. از جمله آیه 24 سوره -مبارکه ‌یوسف(ع) که گاه عدم عصمت حضرت یوسف(ع) از آن برداشت شده است. این شبهه بر تفسیر خاصی از واژه «هَمّ» و برخی تفاسیر در معنای «همّ» و «برهان» بنا شده است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که مراد از «هَمّ» یوسف(ع)در آیه شریفه به گونه‌ای که بتوان به شبهه پاسخ داد، چیست؟ و چه دیدگاههایی دراین ‌باره مطرح است؟ در این مقاله نشان داده شده است که مبتنی بر مشکک بودن اراده، میل تکوینی و قصد انجام، هر دو از مراتب حقیقت واحد هستند که واژه «هم» در باره آن بکار رفته است، لذا می توان «هم» حضرت یوسف را به میل طبیعی و «هم» زلیخا را به قصد ارتکاب تفسیر نموده و از این رهگذر به شبهه پاسخ گفت.

یکی از ویژگی­های انبیا رسیدن آنها به مقام صبر است. در بین پیامبران حضرت یوسف(ع) دچار سختی‌ها و گرفتاری‌های متعددی شد که توانست با راهبرد صبر بر آنان غلبه کند و به اهداف متعالی برسد. سؤال اصلی تحقیق آن است که راهبرد حضرت یوسف(ع) در به کارگیری صبر برای رسیدن به اهداف متعالی چگونه بوده است و حضرت یوسف با اتخاذ راهبرد صبر در طول حیات خویش به چه نتایجی دست یافت؟ روش پژوهش از توع توصیفی تحلیلی و مبتنی بر آیات قرآن و سوره یوسف است. نتایج این مطالعه نشانگر آن است که حضرت یوسف توانست از سه نوع صبر بر مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر معصیت سربلند بیرون آید و نتایج این صبر برای وی عبارت‌انداز: به پایان رسیدن فراق، اعطای علم تعبیر خواب به وی، آشکار شدن بی­گناهی و صداقت او در قضیه زلیخا، آزادی از زندان و رسیدن به مقام خزانه‌داری و مدیریت بحران خشکسالی.