جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر از شیخ مفید، نقد و بررسی روایتی است که ابوبکر از پیامبر نقل کرده که: «ما پیامبران چیزی برای فرزندان خود به ارث نمی‌گذاریم و هرچه باقی بگذاریم حکم صدقه بر آن جاری است و به فرزندانمان نمی‌رسد». شیخ مفید در این کتاب بحث از سند روایت نمی‌ کند و فرض را بر صحت آن می‌ گذارد و اشکالات دلالی آن را مطرح می‌ کند. وی در دلالت این روایت احتمالات گوناگونی را مطرح می‌ کند که برخی از آنها موافق با قرآن است ولی مقصود مخالفان اهل بیت علیهم‌ السلام را نمی‌ رساند. برخی دیگر هم که مقصود آنان را می‌ رساند مخالف قرآن است. شیوه شیخ مفید در این کتاب مانند دیگر کتاب‌ های کلامی ایشان است. وی با استدلال‌ های عقلی و استناد به آیات قرآن دیدگاههای خود را به اثبات می‌ رساند.

خطبه فدکیه حضرت‌ زهرا (س)، خطبه‌ای است که در یک برهه‌ی حساس تاریخی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) ایراد شده است، لذا بررسی و تعمق، پیرامون مضامین و محتوای آن با روش‌های تحقیق متن‌پژوهی می‌تواند نتایج قابل‌توجهی را دربر داشته باشد. در این پژوهش با استفاده از روش «تحلیل محتوای مضمونی» تلاش شده تا به واکاوی مضامین و جهت‌گیری‌های این متن تاریخی پرداخته و رویکردها و اهداف حضرت زهرا (س) از بیان موضوعات مختلف در این خطبه را استخراج نماییم. نتایج و یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که برخلاف پیش‌فرض رایج و سنتی در جامعه که موضوع این خطبه را اختلاف بر سر مالکیت فدک می‌داند، هدف اصلی حضرت زهرا(س) از ایراد خطبه، حفظ جامعه اسلامی از فتنه‌ها و آسیب‌های حاصل بوده است؛ لذا نیمی از خطبه به آسیب‌شناسی و معرفی ضعف‌های جامعه مسلمانان پرداخته و در بخش دوم نیز راهکار‌های برون‌رفت از آن آسیب‌ها به تفکیک بیان شده است. حضرت زهرا (س) عواملی همچون؛ جریان نفاق، بی‌بصیرتی و بی‌توجهی مردم نسبت به مسئولیت‌های خود در جامعه اسلامی، بی‌توجهی به آموزه‌های قرآنی و رفاه‌طلبی را ازجمله مهم‌ترین آسیب‌های مبتلا به جامعه در آن برهه‌ی تاریخی دانسته و بازگشت به ثقلین، توجه دوباره به گفتمان نبوی، بازگشت به توحید و پایبندی به قوانین فردی و اجتماعی را راهکار برون‌رفت از آن معضلات پیش‌آمده معرفی می‌کند. از دیگر نتایج مهم به‌دست‌آمده در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، کشف مدل مسأله‎شناسی حضرت‌ زهرا (س) است که تفصیل و نمودار آن در مقاله بیان شده است.

بررسي و بازخواني رخدادهاي پس از رحلت رسول اکرم(ص) از نگاه اعتقادي و کلامي به روشن شدن بسياري از حقايق امامت و جانشيني پيامبر اكرم(ص) کمک خواهد کرد؛ زيرا به گواه گزارش‌هاي تاريخي، رويدادهاي آن مقطع تاريخ اسلام نقطۀ عطفي در مسير آينده جامعه اسلامي شد و بسياري از حوادث و جريان‌هاي امروز جامعه اسلامي، در آن مقطع تاريخي ريشه دارد. در اين ميان تأمل در سيره و سخنان صديقۀ طاهره به‌لحاظ جايگاه ايشان در نزد پيامبر به روايت فريقين و شخصيت والاي علمي و معنوي ايشان بسيار راه‌گشا خواهد بود. از نگاه صديقۀ طاهره، امامت امري الهي بوده و مانع از شکاف در صفوف امت اسلامي و پراکندگي آنان است. عدالت‌گستري، هدايت انسان‌ها، ضرورت برخورداري از علم لازم، سبب تعين‌يافتن امر امامت در افراد خاصي مي‌شود، که با توجه به سوابق جهادي اميرمؤمنان علي(ع) و جايگاه وي نزد رسول خدا(ص) و برخورداري از ويژگي‌هاي پيش‌گفته، امامت در وي تعين مي‌يابد. همچنين امامت منحصر در عصر امام علي(ع) نبوده و براساس حديث لوح جابر، امامت يازده نفر از فرزندان علي(ع) هم به امر خداوند ثابت مي‌شود. پژوهش حاضر به‌شيوۀ توصيفي ـ تحليلي و با مراجعه به منابع حديثي و تاريخي فريقين و آثار نويسندگان معاصر با هدف تبيين جايگاه و ضرورت امامت و روشن‌سازي حقيقت و مصداق واقعي امامت به اين نتايج دست يافته است.

گزارش وقایع زندگانی حضرت فاطمه(س) پس از رحلت پیامبر بسیار اختلافی است. یکی از قدیمی‌ترین آثار در این‌باره الطبقات الکبری ابن‌سعد است که مهم‌ترین اثر در باب زنان صحابی به شمار می‌آید. پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته در پی یافتن دیدگاه‌ها و گرایش‌های عقیدتی ابن‌سعد است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌سعد با پایبندی بر اصولی همچون عدالت صحابه، عدم بیان اختلافات صحابه و ضرورت تفضیل شیخین، در بیان آنچه در تضاد با باورهای کلامی وی بوده به جرح و تعدیل روایات پرداخته است. او از طرح مباحث اختلاف‌انگیز، به ویژه اخبار مربوط به جانشینی پیامبر(ص) و مسائلی که منجر به بیماری و رحلت فاطمه(س) شد، خودداری کرده است. وی در ماجرای فدک، ابوبکر را محق و پیرو شیوه رسول خدا(ص) نمایانده، با طرح روایات ضعیف اصالت خبر نارضایتی فاطمه(س) از خلفای وقت و دفن مخفیانه او در اعتراض به عملکرد آنان را تضعیف کرده است.

اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بر اساس آیات قرآن و روایات، همتای قرآن می‌باشند، قرآن و عترت، عصاره نبوت و تداوم‌بخش رسالت هستند که هدایت بشر را تا قیامت تضمین می‌کنند. قرآن راه و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ، رهبران آن راه می‌باشند. با توجه به آیه 35 سوره نور و روایات مربوطه از دیدگاه مفسران معاصر ،جایگاه وجودی حضرت زهرا (سلام الله علیها ) را با توجه به معنای واژه‌های نور، کوکب و مشکات و روایات مربوطه، مورد بررسی قرار دهد. انسان برای عبور از این عالم ظلمانی و رسیدن به وادی نور، نیاز به چراغی دارد که راه را به او نشان دهد، و حضرت زهرا (سلام الله علیها) مانند ستاره‌ای درخشان و چراغی پر فروغ هستند که با نور خود مسیر عبودیت و بندگی را به ما نشان می‌دهند تا در این وادی پرپیچ و خم گم نشویم و به سلامت عبور کنیم. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و به‌صورت کتابخانه‌ای است سعی دارد

در منابع شیعی و سنّی، احادیثی مبنی بر تشابه و تطبیق شخصیت حضرت فاطمه (س) با حضرت مریم (س) ثبت و نقل شده است. در این پژوهش با روش تحلیل تاریخی و حدیث شناختی مشخص گردید که روایات مربوط به تشابه حضرت فاطمه (س) با حضرت مریم (س) در منابع شیعی و منابع اهل سنت بیشتر در قالب گفتمان برترین زنان عالم نقل و ضبط گردیده‌اند. عالمان و محدثان شیعه کوشیدند که از مدلول روایات تشابه، فضیلت بهترین زنان عالم از ابتدای عالم تا انتهای آن را برای حضرت فاطمه (س) استنباط نمایند، لذا تعبیر روائی «یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاک وَ طَهَّرَک وَ اصْطَفاک عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ» از دوره شیخ صدوق وارد منابع حدیثی شیعی شد که کاملاً بیانگر تشابه دو شخصیت و ورود مضمون آیه قرآن به گفتمان حدیثی است. اهل سنت هم معتقد بودند که مدلول آیه 42 آل عمران وصف «خیر نساء العالمین» را برای حضرت مریم (س) بیان کرده است. با این حال، برتری شخصیت حضرت فاطمه (س) بر سایر زنان عالم با اوصافی چون «سیدة نسَاء الْعَالمین» و «سیدة نسَاء الْمُؤمنِینَ» و «سیدة نسَاء هَذِه الْأمة» به شکل یک گفتمان در میان عالمان شیعی وپاره‌ای از اهل سنت مطرح بوده است، اما در سند این احادیث، ضعف واهمال در إسناد وجود دارد، و متن آن‌ها نیز پریشان و دارای تفاوت‌های ساختاری است.

سخنان حضرت فاطمه (س) در خطبه فدکیه شامل مباحث متعدد اعتقادی، اخلاقی و فقهی و ... است ازجمله: توحید، نبوت، ولایت، اوصاف و ویژگی‌های قرآن و ... که هرکدام به ‌گونه‌ای در کلام حضرت بازتاب یافته و هماهنگ و همسو با کلام وحی و در حکم تفسیر آن است. نگارنده در ‌این پایان‌نامه به روش تطبیقی به تفسیر آیات قرآن در این خطبه بر اساس دو تفسیر کبیر فخر رازی و تفسیر المیزان علامه طباطبایی پرداخته است. ابتدا به انواع روش‌های تفسیری و ارتباط بینا متنی فرازهای خطبه با آیات قرآن پرداخته و سعی شده آیات مستقیم خطبه اعم از آیات فقهی(نحله ، ارث و خمس ) و غیر فقهی مورد بررسی قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که فخر رازی بیشتر قواعد نحوی آیه را مورد بررسی قرار داده است. به نظر می رسد ایشان در برداشته های مختلف خود، دچار پیش‌داوری و تعصبات مذهبی شده و در برخی آیات نظر خود را به ‌صراحت بیان نکرده است. در صورتی‌ که علامه طباطبایی به قاعده سیاق اهمیت داده و در تفسیر آیات از احادیث ، روایات متعدد و تفسیر آیه به آیه بهره جسته و در نهایت نظر خودش را به‌ صراحت بیان کرده است. در این پژوهش هر دو مفسر علیرغم اختلاف ‌نظر در برخی موضوعات نظرات مشابهی نیز داشته‌اند. خطبه فدک اگرچه در ظاهر برای احقاق حق فدک ایرادشده است . اما دغدغه‌هایی فراتر دارد که حضرت زهرا (س) با استفاده از دلالت‌های کلامی و با ایجاد انگیزه در جامعه ، آن‌ها را به ‌سوی کمال و رستگاری و حفظ دستاوردهای ایمانی سوق می‌دهد. که این مهم با تمسک به قرآن و افراد با ایمان که الگوی تمام‌عیار آن حضرت علی (ع) است، محقق می‌شود.

حضرت خاتم‌الانبیا (ص) در میان مسلمانان کتاب خدا و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را به عنوان دو میراث گرانبها برجای گذاشتند تا امت اسلامی با الگوگیری از آن‌ها راه سعادت را بیابند. برای الگوگیری از اهل بیت (ع) علاوه بر سیره ایشان می‌توان به سخنان و خطبه‌های این بزرگواران که چیزی جز تأویل و تفسیر قرآن و بطون کلام الهی نیست مراجعه کرد. تحلیل مقایسه-ای به عنوان یک رویکرد کیفی، یکی از منابع معرفتی در تمامی شاخه‌های مطالعات علوم انسانی، اجتماعی و سیاسی محسوب می‌شود. در تحلیل مقایسه‌ای علاوه بر توصیف ویژگی‌های دو طرف مورد مقایسه، به تبیین شباهت‌ها و تفاوت‌های آن ویژگی‌ها پرداخته می‌شود. به دلیل اهمیت خطبه-های اهل بیت (ع) به ویژه حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) به‌عنوان الگوهای کامل انسانی در کالبد مونث و پی‌بردن هرچه بهتر به مضامین آن‌ها از طریق تحلیل مقایسه‌ای، هدف این پژوهش «مقایسه درون‌مایه‌های خطبه‌های حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س)» است. این تحقیق با هدف بنیادی و به روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه‌ای نگاشته شده‌است که در آن، 656 عبارت از خطبه‌های حضرت زهرا (س) و 272 عبارت از خطبه‌های حضرت زینب (س) تحت 9 عنوان درون‌مایه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. شباهت این خطبه‌ها در میزان عبارات با درون‌مایه‌های ادبی، قرآنی و ستایشی است و در بقیه درون‌مایه‌ها متفاوتند که بیشترین تفاوت آن‌ها مربوط به درون‌مایه سیاسی و اجتماعی است. نتیجه دیگری که از یافته‌های این پژوهش حاصل شد این است که بیشترین عبارات به کار رفته در خطبه‌های این دو بانوی بزرگوار مربوط به درون‌مایه‌های توصیفی، هشداری و سیاسی و اجتماعی و کمترین عبارات مربوط به درون‌مایه‌های ستایشی، دعوتی و عاطفی است. جامعه این تحقیق متنی و شامل منابع معتبر روایی دربردارنده خطبه‌های حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) است.