جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکمت خسروانی با عرفان پیوند تنگاتنگ به­عبارتی هم­آغوشی دارد. عرفان توان آن را دارد، با مخاطب ارتباط برقرار نماید. در عصر ما در پُرسه زمانی که بشر زیست­می­کند ، می­توان با شناخت عرفان تأثیرپذیری «حکمت خسروانی» را در ذهن و زبان مهدی اخوان ثالث “م ـ امید” پی­جُست نمود. علت آن است که اگر باریک­شویم «حکمت خسروانی» از بن­مایه­های پرکاربرد در ادب عرفانی است. اخوان نیز به­عنوان یکی از شاعران برجسته معاصر در تمام آنات شعریش ، دین­پروری ، وطن­دوستی، راست­گفتاری، رادمردی، باستان­گرایی، به عبارتی اندیشه کهن­الگوهای ایرانی «سونَمَون» و اندیشه و فکر ایران شهری موج­می­زند. این مقاله درنظردارد که «حکمت خسروانی» که آمیزه­ای از اسطوره و عرفان اسلامی است را در «ذهن و زبان» مهدی اخوان ثالث “م ـ امید” پی­جُست و واکاوی­نماید. چراکه در بنیاداندیشی وی، به­عنوان یکی از نگین شاعران برجسته معاصر علاقه خاصی به ایران، وطن، «ایران­شهری» دارد . در شعرش پیوند نزدیکی وجوددارد . در مقاله تحلیل محتوا به­کاربرده­شده­است تا تبیینی روشن و نو از مفهوم «حکمت خسروانی» که از یکی از عناصر مهم شعر می­باشد، در ذهن و زبان اخوان به­دست­دهیم.

کشف زوایای پنهان متن مثنوی، نه­تنها برای پژوهشگران عرفان و ادب فارسی گیرا و پرجاذبه است، بلکه برای دوستداران ادبیات داستانی نیز از کشش و درخششی خاص برخورداراست. در این سال‌ها، تلاش‌هایی مبتنی­بر روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی شده­است؛ اما در حوزۀ شناخت ساختاری مثنوی کمتر سخن به­میان­آمده­است. ازاین­رو، نگاهی دیگر به ساختار گفتمانی مثنوی می‌تواند زمینه‌ساز پژوهش‌های گوناگونی باشد. مقالۀ حاضر می‌کوشد باتکیه­بر داستان‌های سه دفتر دوم مثنوی معنوی، گریزها و گسست‌های متن مثنوی را نشان­دهد و از منظر دیگری، ساختار حاکم بر مثنوی را تبیین­نماید. این پژوهش، برای نخستین بار است که براساس گفتمان مثنوی مولانا انجام­می‌گیرد و تاکنون، به­صورت مستقل، گسست‌ها و گریزهای مثنوی موردبررسی­قرارنگرفته‌اند و ساختار مثنوی از این منظر کاویده­نشده­است. سه گسست را می‌توان در داستان­های مثنوی ردیابی­نمود: گسست روایتی، گسست گفتاری و گسست پیوندی. باتوجه­به ارتباط داستان­های اصلی با داستان­های درونه‌ای درمی‌یابیم که بسیاری از داستان­ها دارای پیوندی معنایی هستند. ازاین­رو، گریزها و گسست‌ها بستر‌ساز ایجاد گفتمان/ متن مثنوی هستند و نقشی بنیادین را در گسترش گفتمان و تحقق اهداف عرفانی مولانا ایفا­می‌کنند. بایددانست که مولانا با انگیزه‌های درونی یا بیرونی، این گسست­ها را پی‌ریزی و پیگیری می‌نماید.

نخست روا میدارد دیباچۀ سخن را به فرازهایی از ترجمة شیوای نهج البلاغه، اثر جاویدان شادروان استاد دکتر سیّد جعفر شهیدی بیارایم و سپس مقالۀ خود را با عنوان «مدیری و رهبری در اسلام با تکیه بر نهج البلاغه» هم راه با خاطره ای چند از کلاس درس استاد ارائه دهد. سپاس خداوندی را که سخن وران اندر ستودن او بمانند و شمارگران شمردن نعمت های او ندانند و کوشندگان، حقّ او گزاردن نتوانند. خدایی که پای اندیشة تیزگام در راه شناسایی او لنگ است و سَرِ فکرت ژرف رو به دریای معرفتش، بر سنگ. صفت های او تعریف ناشدنی و بوصف درنیامدنی و در وقت ناگنجیدنی و به زمان مخصوص نابودنی. به قدرتش خلایق را بیافرید و به رحمتش با دها بپراگنید و با خرسنگ ها، لرزة زمین در مهار کشید.

شاید هیچ گوینده و متفکری چون حکیم عمر خیام نیشابوری، مورد توجه و اقبال جهانیان نبوده است و هیچ اثری چون رباعیات وی موضوع گفتگوها، بحث ها،پژوهش ها، ترجمه ها و نقدهای جهان شرق و غرب قرار نگرفته است. اعتقاد بنده این است که تبیین اندیشه خیامی جز از اخلال رباعی ها مقبول الاصاله وی میسر نیست و آن چه اصالت هر رباعی را تایید می کند، سازگاری و توازن مفاهیم آن است با سایر رباعی هایی که مجموعاً «منظومه فکری خیام» را معرفی می کند. از سوی دیگر وزن و اعتبار علمی خیام به علاوه فرهیختگی و متانت او، در تشخیص درجه اصالت هر رباعی و در نتیجه، تقویت منظومه فکری خیام سودمند تواند بود. در این مقاله 60 رباعی که در ساختار منظومه فکری خیام نقش کلیدی داشته، انتخاب شده است و ده عامل یا عنصر، ساختاراین منظومه را تشکیل می دهد. به مدد این عوامل و عناصر، تشخیص میزان اصالت هر رباعی و صحت انتساب آن ها به خیام آسان تر می نماید، چه با تحلیل رباعی های مذکور بر اساس آن منظومه فکری، افراط ها و تفریط ها تعدیل شده، شناختی نزدیک به واقع از چهره حکیمی آگاه، پرسش گر و محیط بر دانش های زمان حاصل می آید. در این رهگذر ملاحظاتی چند در باب «تنیین اندیشه خیامی» از سوی همۀ پژوهش گران شرق و غرب از روزگار خیام تا امروز ایراد و منابع مهم معرفی شده است.

«میبدی» در نوبت سوم کشف الاسرار به تاویل آیات قرانی پرداخته است و با توجه به مذاق عرفانی خویش، دریافت هایی را از آیات قرآن، مفاهیم و موضوعات آن عرضه کرده است؛ البته تاویلات وی درباره همه آیات نیست، بلکه مفسر با توجه به زمینه های مختلف متنی و فرامتنی اغلب به آیاتی پرداخت که چنین تاویلاتی را پذیرا باشند. یکی از موضوعاتی که در این بخش، دیدگاهی تاویلی را به خود معطوف کرده داستان «هبوط» آدم و حواست. به نظر می رسد از نظر میبدی هبوط، تنزل مرتبت والای وجود است که به صورت تجلی و تجافی تحقق و بروز می یابد و اساس آن درباره انسان و خلافت او بر روی زمین مطرح است. در این پژوهش ضمن تبیین معانی واژه هبوط در فرهنگ ها، معانی و مصادیق هبوط، سیر هبوط وگونه گونی آن، اغراض و اهداف هبوط، تفاوت هبوط کریمانه با لعینانه و نفی جنسیت، چگونگی هبوط آدم، شیطان و تمتع شیطان از آن و... بر اساس تفسیر کشف الاسرار بررسی شده است. حاصل پژوهش نشان می دهد هبوط از نظر میبدی برای امتحان انسان بوده که هم به صورت تجلی و هم تجافی روی داده، جنسیت در آن نقش نداشته و هدف آن رسیدن آدم به مقام خلیفه الهی بوده است.

داستان رمزیِ پیرزن و ملک الب ارسلان در مصیبت‌نامه عطار، ظرفیت‌های بسیاری برای انواعِ خوانش‌های رمزگشایانه دارد. داستان پیرزن و ملکشاه را می‏توان مبتنی بر آرای کمبل بررسی کرد. یکی از شیوه‌های مناسب برای درکساختار رمزی این داستان، کهن الگوی سفرِ قهرمان کمپبل است. قهرمان داستان با ندای فراخوان به سرزمین دیگری کشیده می‌شود و سفرش را آغاز می‌کند. او در جریان سیر در آفاق تنها داشته معیشت خود را از دست می‌دهد و در نبردی متهورانه در مقابل ملکشاه می‌ایستد و او را به باز پس دادن حق رعیت تذکار می‌دهد و در ادامه او را از خوف گذر از پل و رویارویی با هیبت و ابهت نیروی الهی می‌ترساند؛ در پایان در حالی که به حق خود دست یافته است؛ در پیشگاه الهی تضرع و دعا می‌کند که از قصور شاه در گذرد تا او به نوعی کمال و پختگی دست یابد، ملکشاه در اثر خواب متحول می‌شود و به مقامِ پیشین خویش باز می‌گردد، در حالی که اکسیر حیات را نیز به همراه دارد تا افاضه رعایا و یاران کند. در این سفر‌ها، سالک قهرمان با اجابت ندای فراخوان ییر زال برای نجات رعیت ایران، پای در سفری پر مخاطره و دشوار می‏نهد و با گذر از مراحل نبرد، ضمن توفیق در مأموریت خود و کسب مواهب مادّی، به نوعی خودشناسی و کمال معنوی نائل می‏شود که این امر، علاوه بر خویشکاری قهرمان اصلی؛ مطابق با آرای کمبل درباره کهن الگوی «سفر قهرمان» با دعا وکرنش در مقابل ایزد و استعانت از حضرتش، به تحول حاکمیت سرزمین خود نایل می‌گردد.

سعدی از شاعران بزرگ و طراز اول ادب ایرانی است که بر اندیشه و کلام بسیای از شاعران ‌تاثیرگذار بوده ‌است. دلبستگی شهریار به شاعران سبک عراقی به خصوص سعدی موجب شده است وی در غزل‌سرایی از مضامین شعرأ ‌بهره‌مند شود. بررسی تأثیرپذیری از شعر شاعران، از جذاب‌ترین مقوله‌های نقد ادبی است. هدف از این پژوهش بررسی مضامین عرفانی به کار رفته در غزلیات سعدی و شهریار مقایسه و تطبیق آن‌هاست. عناصر و مضامین مشترک و فراوان در غزلیات این دو شاعر دیده می‌شود و غزلیات شهریار از رهگذر تاثیرپذیری از غزلیات سعدی با توجه به رویکرد تطبیقی قابل مطالعه است.