جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پایان نامه حاضر آیاتی که ملاصدرا در آثار فلسفی خود بویژه جلد نهم اسفار در بحث معاد به آنها استشهاد کرده، جمع آوری و تحلیل شده است. برخی از مهمترین موضوعات این پایان نامه به این قرار است: معاد موجودات، دلائل اثبات معاد، ماهیت مرگ، نفخ صور، صراط، نامه اعمال، میزان، اعراف، بهشت، طوبی، دوزخ، درخت زقوم و....

مسألة دین و عقلانیت یکی از مسائل مورد اختلاف در حوزة فلسفة دین است و صاحب نظران زیادی به بحث در این زمینه پرداخته اند مسأله اصلی در این باره میزان نقش عقل در اثبات وتوجیه باورهای دینی به ویژه خداست. عقل گرایی حداکثری، عقل گرایی انتقادی و ایمان گرایی،سه دیدگاه عمده ای است که در این باره مطرح اند. در این رساله دیدگاه دو تن از مهمترین متفکران مسلمان و مسیحی که در این موضوع نظریه پردازی کرده اند، مطرح می شود یعنی صدرالمتألهین فیلسوف عالم اسلام و کی یرکگور فیلسوف مسیحی، در پایان مشخص می شود که صدرالمتألهین در ابتدا به مباحث عقلانی بسیار بها می دهد و از اثبات وجود خداوند متعال گرفته تا معادجسمانی، براهین محکم فلسفی خود را دارد اما از طرف دیگر به محدودیت های عقل بشری نیزکاملا آگاه است و اعتقاد دارد سالک در مراحلی به جایگاهی می رسد که وارد حوزة طور و راء عقل می شود بدین معنا که عقل به معنای استدلال نظری دیگر توان ادراک حقایق را ندارد و باید وجودخداوند را شهود کرد، بدین صورت که هر کس به میزان وعاء وجودیی خود می تواند خداوندرا شهود کند از آن جهت که هر وجودی تجلی ذات خداوند است. لذا در این مرتبه عقل و ایمان یکی می شود. اما کی یرکگور ایمانگرا، سردمدار ایمانگرایان افراطی است و مسیحیت را خارج ازحوزة عقلانیت دانسته و تنها راه را ایمان می داند. کی یرکگور ایمان را شک آفاقی، جهش، خطر،شورمندی و اعمال اراده معنا می کند و معتقد است استدلالات آفاقی، این موارد را تأمین نمی کند وباید تنها ایمان آورد و خطرکرد. در پایان پس از مقایسه آراء صدرالمتألهین و کی یرکگور به این نتیجه دست می یابیم که اگر چه صدرا از شهود و ایمان به خداوند به عنوان بهترین راه شناخت سخن گفته است. اما بین ایمان آوردن او و ایمان آوردن کی یرکگور تفاوتهایی بسیاری وجود دارد

افلوطین برای تبیین چگونگی پیدایش کثیر از واحد و رابطه آنها با یکدیگر از نظریه ی «فیضان» که پیشینه ی آن در آراء افلاطون و حتی قبل از او در پارمنید قرار دارد، استفاده می کند. در تصویری که افلوطین از نظام هستی شناسی خود ارائه می کند، احد که در بالاترین نقطه ی هستی و به تعبیر وی فراتر از آن قرار دارد، در اثر شدت کمال و پری لبریز می شود و در اثر این فیضان، موجودات کثیر در سیری منظم پا به عرصه ی هستی می گذارند. درجه ی وجودی این موجودات را میزان دوری و نزدیکی آنها به احد تعیین می کند؛ به گونه ای که هر چه از احد دورتر می شویم، درجه ی وجودی ضعیف تر و کثرت شدیدتر خواهد بود. این فرایند تا جایی که قابلیتی برای پذیرش هستی وجود دارد ادامه می یابد، تا هر موجودی بتواند استعداد های نهفته ی خود را فعلیت بخشد و در نهایت این موجودات مجدداً به اصل خود باز می گردند. نظریه ی فیضان از سوی فلاسفهی اسلام، به خصوص ملاصدرا به خوبی مورد استقبال قرار گرفت. ملاصدرا این نظریه را هم چون دیگر نظریات در دستگاه عظیم فلسفی خود بر مبنای اصالت و وحدت وجود تحلیل کرد و ابعاد گوناگون آن را تکمیل نمود. این رساله به منظور تبیین چگونگی صدور کثیر از واحد از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ افلوطین و ملاصدرا، به بررسی جنبه های گوناگون نظریه فیضان می پردازد و در همین راستا تحولات و تعمیق هایی که ملاصدرا، به منظور حل مسائل و شبهات فلسفی در باب مساله ی فیض و خلقت در این نظریه ایجاد کرد، مورد بررسی قرار می گیرد.

پاسخ ملاصدرا و احسایی به تعیین حدود ادراک عقل نسبت به نقل مورد انتظار پژوهش حاضر است. از مبانی و اصول ملاصدرا در فهم قرآن، هماهنگی مفاهیم به دست آمده از آن، با اصول عقلی است. دیگر، تساوق قرآن و وجود؛ و همچنین، این که او تفسیر قرآن را با کشف حقایق هستی و شناخت روح انسان همراه می داند. افزون بر این، او برای وحی، جهان وجود و نفس انسانی، مراتبی هماهنگ قایل است. احسایی با استفاده از روایات، قرآن را صامت و دارای بطون متعدد می داند، که حقیقت آن نزد پیامبر و اهل بیت است، آنان که راسخان در علم؛ و کتاب ناطق خداوند هستند. پس رجوع به احادیث ائمه در فهم قرآن، مبنای اساسی احسایی است. تأویل امری ضروری در تفسیر قرآن از دیدگاه ملاصدراست، چرا که ورای معنای ظاهری، معانی باطنی پیچیده ای وجود دارد که با تفسیر ظاهری قابل دسترسی نیستند. او در عین حال حفظ ظواهر الفاظ قرآنی را اقتضای دین و دین داری می داند. نزد احسایی، معنای ظاهر همان تنزیل بوده، و معنای باطن تأویل است. او معتقد است برای دریافت علم تأویل قرآن باید به ائمه و روایات ایشان مراجعه کرد. از مبانی فهم حدیث در نگاه ملاصدرا، سازگاری آن ها با اصول عقلی؛ و همچنین، این که احادیث، مانند قرآن دارای بطونی هستند، که جهت درک معانی حقیقی موجود در آن ها نیاز به تأویل دارند. احسایی عقل را تا جایی دخیل در فهم حدیث می داند، که مغایر با کتاب و سنت نباشد. راه تشخیص صحت حدیث نزد او، مؤانست با اخبار اهل بیت و دارای شمّ اخبار آل محمد (ص) بودن است. از منظر ملاصدرا، عقل درون هندسه معرفت دینی بوده، و همراه با شهود عرفانی، ابزاری جهت ادراک و فهم غیرمعصومانه از وحی است. از دیدگاه احسایی، عقل تنها مفتاح معرفت دینی بوده، و ظاهرِ نقل برتر از عقل است. او در عمل، جهت دستیابی به معارف ائمه، طریق کشف باطنی مشوب، و ارتباط مستقیم در رؤیا با ایشان را برگزیده است. در حالی که با اصل جدایی ناپذیری برهان، عرفان و قرآن صدرایی و استفاده از انوار نبوی، امکان دستیابی به معانی ورای ظاهر الفاظ قرآن و حدیث وجود دارد؛ تفکر احسایی، دین را محدود به ظواهر الفاظ نموده، و آن را از صحنه زندگی بیرون می برد.

این رساله در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول تحت عنوان رابطه عقل و نقل در اندیشه اهل سنت و شیعه به سیر تطور آن در3 مکتب کلامی اهل سنت پرداخته است. نویسنده اهل حدیث را نقل گرا می داند که برای عقل در کنار نقل ارزشی قائل نیست، معتزله که همه مسائل را با عقل تأویل می کردند و اشاعره که با هدف جمع دو مکتب قبلی به وجود آمدند ولی در دام نص گرایی و قشری گری گرفتار شدند و کارشان به مخالفت با فلسفه کشیده شد. در دیدگاه شیعه فاصله ای بین عقل و نقل وجود ندارد و فلسفه را نیز مؤید دین می داند. در فصل دوم به زندگی فارابی و سپس آرای او پرداخته و معتقد است فارابی تقدم فلسفه بر دین را مطرح کرده و به جمع بین فیلسوف و نبی در مدینه فاضله پرداخته است. او برخی مسائل فلسفی را به واسطه شواهد دینی اثبات کرده و برخی مسائل دینی را با براهین فلسفی تبیین کرده است. فصل سوم را به زندگی نامه و دیدگاه صدرالمتألهین در این خصوص پرداخته و معتقد است وی مانند فارابی مسائل دینی را با استفاده از قواعد و براهین فلسفی تبیین کرده و از طرفی به اثبات قواعد فلسفی به واسطه شواهدی از آیات قرآن و روایات معصومین پرداخته است که در این مورد به حرکت جوهری و جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن نفس و تجرد نفس ناطقه انسانی اشاره کرده است.

فیلسوفان در یک تقسیم، علّت را به علّت حقیقی و علّت اعدادی تقسیم می کنند و می گویند: علّت حقیقی آن است که معلول را به جعل بسیط ایجاد می کند; امّا علّت اعدادی، معلول را ایجاد نمی کند; بلکه زمینه ای را در معلول فراهم می سازد تا علّت حقیقی آن را ایجاد کند.این نوشتار، در صدد تبیین رابطه معلول با این دو قسم علّت از دیدگاه صدرالمتألهین است. وی، رابطه معلول با علّت اعدادی را رابطه انعزال و بیونت می داند; بلکه اساساً اطلاق علّت را بر آن اطلاقی مجازی می شمرد; امّا رابطه معلول را با علّت حقیقی، عین ربط و وابستگی می داند.در این نوشتار، به رابطه معلول با علّت حقیقی توجّه بیش تری شده; زیرا هدف این تحقیق، تبیین نظریه معروف صدر المتألّهین، یعنی «عین الربط بودن معلول با علّت حقیقی و هستی بخش» است. فصل اوّل و دوم، مباحث مقدّماتی را شامل می شود.فصل سوم شامل مبانی نظری پژوهش است که سه بخش را دربر می گیرد: بخش اوّل، شامل مباحث اصالت وجود، تشکیک وجود، اشتراک معنوی وجود، علّیت و جعل است. بخش دوم این فصل، شامل بررسی دیدگاه ابن سینا درباره این موضوع و مقایسه آن با نظر ملاّصدرا است. بخش سوم این فصل، شامل براهین ملاّصدرا بر عین الرّبط بودن معلول با علّت حقیقی است. فصل چهارم، تحلیل یافته ها است که شامل بررسی پیامد کلامی موضوع می شود و فصل پنجم، خلاصه موضوع و پیشنهاد و فهرست منابع و مأخذ را در بر می گیرد.

کتابنامه: ص. ۱۸۱-‎۱۷۹؛ همچنین بصورت زیرنویس // این پایان نامه به بررسی مساله ارتباط نفس با بدن و یافتن دیدگاههای ملاصدرا در تبیین چگونگی این ارتباط می پردازد. این واکاوی طی سه فصل که هر کدام از بخش های متعددی تشکیل یافته، صورت گرفته است. در فصل اول مروری اجمالی به دیدگاههای مطرح و شاخص در بیان حقیقت نفس دارد. این فصل پس از بیان حقیقت نفس از دیدگاه افلاطون، ارسطو، فلوطین، ابن سینا و شیخ اشراق، دیدگاه ملا صدرا پیرامون نفس، حدوث و قدم آن، قوای نفسانی، مراتب و سیر استکمالی نفس و کمال نهایی آن، مطرح می شود. فصل دوم به طرح مساله ارتباط نفس با بدن تبیین آن و طرح دیدگاههای فلاسفه تاثیرگذار در سیر اندیشه بشری از دیم تا جدید می پردازد. در این فصل پاسخ های افلاطون، ارسطو و فلوطین از حکمای یونان باستان، ابن سینا و شیخ اشراق از فلاسفه مسلمان و هم چنین دیدگاه دکارت، دوگانه انگاران، رفتارگرایان، پیروان نظریه این همانی و کارکردگرایان از فلسفه جدید غرب در جواب چگونگی این ارتباط ارایه می شود. در فصل سوم سوال اصلی پژوهش یعنی تبیین ملاصدرا از چگونگی رابطه نفس و بدن محور قرار گرفته است. در این فصل ضمن تشریح تعلق و ارتباط های شش گانه ای که ملا صردا تحت عنوان انواع ارتباط طرح می کند، به این نتیجه می رسیم که بنابر دیدگاه صدرالمتالهین، نفس در ابتدای حدوث به ماده جسمانی نیاز دارد. چه اینکه حدوث آن جسمانی است و بعد از آن، طبق معنای حرکت جوهری، نفس، تدریجا مراتب و مراتب استکمالی خود را به تعلق به بدن، تدبیر آن و تصرف در قوا و اعضای آن طی می کند. لذا نفس در طی مسیر رشد و کمال نیز محتاج به بدن است. به بیان ملاصدرا بدن علت مادی نفس بوده و نفس علت صوری و در واقع صورت و اصل هویت انسان است. البته ارتباط بین نفس و بدن، مستقیم و باواسطه نبوده و روح بخاری که جوهری لطیف و شفاف بوده و هم دارای بعد جسمانی و هم دارای بعد تجردی است واسطه می باشد. نفس بعد از کمال، به مرحله ای می رسد که نیازی به بدن ندارد چه اینکه نفس ذاتا مستغنی و مستقل از بدن می باشد. لذا علاقه آن به بدن، به تدریج کم شده تااینکه بدن را رها می کند و این همان مرگ طبیعی است. ملاصدرا با توجه به جهت استقلالی که در ذات نفس وجود دارد، آن را بعد از بدن باقی می داند که به بدنی برزخی یا آخرتی تعلق می گیرد. لازم به ذکر است که تبیین ملاصدرا از حرکت جوهری نفس و کمال آن، تناسخ را به کلی باطل می کند.

کتابنامه: ص. ۲۴۸ - ‎۲۵۸؛ همچنین بصورت زیرنویس // رساله حاضر که تحت عنوان انسان شناسی ملاصدرا با توجه به حرکت جوهری تدوین شده از یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه فراهم آمده است. برای این منظور ابتدا در فصل اول تحت عنوان کلیات مفاهیم اصلی مورد نظر در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. سپس مباحثی کلی در رابطه با انسان شناسی مطرح شده و رهاورد این بحث چنین است که انسان شناسی ملاصدرا تلفیق و ترکیبی از انسان شناسی دینی، عرفانی و فلسفی است. سپس در فصل دوم، حرکت جوهری به عنوان یکی از مبانی انسان شناسی صدرایی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این فصل نگارنده، تلاش کرده است تا ضمن معرفی اجمالی مواردی که در مکتب فلسفی ملاصدرا بر اساس حرکت جوهری قابل توجیه است، بیان کند مهمترین ویژگی نفس- جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء و التعقل- نیز از آثار متربت با حرکت جوهری می باشد. زیرا بدون حرکت جوهری، کمال پذیری نفس و صعودش به مراحل بالاتر و رسیدن به مقام تجرد امکان پذیر نیست. هم چنین در این فصل از مقومات حرکت جوهری، مبانی فلسفی حرکت جوهری و شبهات وقوع حرکت در جوهر و... سخن به میان آمده، به این هدف که نکاتی عمده را از خلال این مباحث استخراج کرده تا بتوان به بررسی انسان شناسی صدرایی در پرتو حرکت جوهری پرداخت. در فصل سوم نمایی کلی و عمومی از انسان در منظ.مه فکری صدرا ترسیم شده است. این که این نظام فکری حقیقت انسان را چه می داند؟ ساحتهای وجودی او و ارتباط آنها با یکدیگر چیست؟ و اهم اوصافی که بدو مسبت می دهد کدام است؟ چارچوب این نمای عمومی است. در فصل آخر، سوال اصلی پژوهش یعنی تبیین ملاصدرا از چیستی ارتباط حرکت جوهری با انسان شناسی ملاصدرا، محور بحث قرار گرفته است. در اسن فصل نشان داده شده که حرکت جوهری در حقیقت زمینه تکامل نفس را فراهم می کند لذانگارنده به تبیین مراتب استکمالی نفس می پردازد و به این نتیجه می رسد که طبق نظریه ابداعی صدرا، نفس از آغاز خلقت تا نهایت حیات طبیعی و دنیوی خویش، مراحل تکامل خود را به صورت لبس به لبس، فعلیتی بعد فعلیتی، کمالی فوق کمالی، طی می نماید تا اینکه به مرحله ای می رساند که خلع لباس مادی نموده و در آخرت طبق ملکات اخلاقی ای که کسب کرده است یا بصورت فرشته و یا بصورت حیوانات مختلف الانواع محشور می شود، هر چند انسان در این جهان نوع واحد است.

هدف پژوهش تعیین معنای راستین و سعادت و مقایسه ی دیدگاههای فارابی و صدرا و تاثیر جهان شناسی و انسان شناسی فلسفی ایشان ب رسعادت شناسی آنها بوده است. روش تحقیق دراین رساله، روش توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای است که بون هیچگوتنه پیشداوری انجام گرفته . ترجمه و شرح سخنان فارابی و ملاصدرا، نحوه اجرای آن بوده است. منطق به عنوان ترازوی اندیشه ها ابزار اندازه گیری سخنان این دو فیلسوف و بررسی اندیشه های ایشان بوده است. پژوهش در یک مقدمه و دو فصل توصیفی و یک فصل مقایسه ای نوشته شده . در مقدمه، کلیات و در دو فصل پسین دیدگاه فارابی و صدرا و فصل پایانی در بیان تفاوتهاست. نتایج نشان می دهد اگرچه سعادت در نگاه دو فیلسوف شباهتهای بسیاری دارند؛ ولی تفاوتها بنیادین است. حرکت جوهری، اتحاد عاقل ومعقول، تشکیک وجود در فلسفه صدرا عامل تفاوتهاست.

عشق به عنوان یک موهبت الهی در نهاد همه موجودات عالم به ودیعه نهاده شده است تا از این طریق به کمال وجودی خویش برسند. از آنجایی که کاملترین نمود عشق در وجود انسان است، لذا از طریق این گوهر وجودی، می تواند نفس خود را بشناسد و وجودش را تکامل بخشد و به معرفت حق نائل شود. بنابراین اصل وجود عشق بنا به حکمت الهی در وجود انسان نهاده شده و به فعلیت رساندن و پروراندن این گوهر وجودی در حوزه اختیار انسان است، هرچند لطف و عنایت حق را در این حوزه نباید نادیده گرفت. از دیدگاه احمد غزالی و ملاصدرا عشق یکی از مهمترین عوامل تکامل وجودی انسان است. عشق از نظر این دو دانشمند اقسام متفاوتی دارد که در یک تقسیم کلی به مجازی و حقیقی تقسیم می شود. عشق حقیقی منحصراً متعلق آن خداوند است، اما عشق مجازی هرگونه تعلق جز خداوند را شامل می شود. عشق مشتمل بر آثار و فوایدی است از جمله اینکه عامل اصلی عبور انسان از کثرت به وحدت است، لذا هموم مختلف عاشق را در یک هم منحصر ساخته و در اثر دل کندن از علایق مختلف، دل کندن او را از معشوق مجازی و توجهش را به معشوق حقیقی آسان می گرداند. آثار و فواید عشق در بالاترین مرتبه خود در عشق حقیقی وجود دارد و مرتبه ضعیف آن در عشق مجازی دیده می شود. بر این اساس انسان در عشق مجازی با اثرات و لوازم عشق حقیقی آشنا شده و می تواند از طریق اینگونه عشق ها - البته با حفظ شرایط آن- به عشق حقیقی برسد. بنابراین عشق مجازی قنطره عشق حقیقی است. مطلب دیگر واکنش منفی نسبت به رابطه عشق های مجازی و حقیقی است که در جامعه کنونی وجود دارد و عمدتاً ناشی از خلط شدن انواع عشق مجازی اعم از مجازی نفسانی و حیوانی و آثار حاصله از آنها است.