جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دشمن و دشمن‌شناسی از مباحث موکد دین مبین اسلام است که توجه و اهتمام ویژه به آن، مانعی بر ایجاد هرج و مرج و زمینه ساز برقراری آرامش و آسایش در جامعه می‌باشد. آتش فتنه با هیزم دشمنی برافروخته می‌گردد و بصیرت همچون آبی، شعله‌های سوزان و نابود کننده این حریق را خاموش می‌کند. یکی از اصولی-ترین شروط پیروزی در تمامى عرصه‏ها، شناخت دشمن است. به همین دلیل بخش‌های زیادی از آیات قرآن کریم به معرفى دشمن اختصاص یافته است. در نهج‌البلاغه نیز این مفهوم در خطبه‌ها و نامه‌های حضرت علی به طور گسترده مطرح گشته است. بررسی این موضوع در کلام وحی و بیانات گهربار امیرمومنان علی و کاوش در تاریخ حکومت علوی، نشان می‌دهد که لزوم شناسایی انگیزه‌های دشمن، محدود به مکان و زمان خاصی نبوده و در همه اعصار توجه به این مهم از واجبات هر جامعه است. حضرت علی  پس از پذیرش حکومت تمام تلاش خود را در جهت احقاق حقوق مردم، رعایت عدل و انصاف به کار بست اما برخی سودجویان و فرصت‌طلبان، به واسطه رسوخ رذایل اخلاقی در وجودشان مانند خودخواهی، ریاست‌طلبی، فزون‌خواهی و ... عدل علوی را بر نتافتند و سر به شورش برآوردند. مردم سست‌پیمان نیز در برخی مواقع با رفتار غلطشان، هیزم آتش فتنه دشمنان شدند. با اندکی تامل مشخص می‌گردد که همه بهانه‌های دشمنان برای مخالفت با حضرت علی ، واهی بوده و پشت پرده مخالفتشان انگیزه‌هایی نهفته است. انگیزه‌هایی چون: پیشرفت، مطرح شدن، مالی، قدرت، مقام و منزلت، سودای تشکیل سلطنت اموی که در رفتارها و حالاتی چون: پیمان‌شکنی، تعصب، مرگ‌گریزی، بی‌منطقی و لجاجت، کینه، حیله‌گری، نفاق، بی‌بندوباری مالی، هوا-پرستی و خودخواهی، جهل و جمود، دین‌داری ظاهری و بدون بینش، خودبرتربینی، دنیاطلبی، فزون‌خواهی، حب‌جاه، حسادت، انتقام‌گیری و در نهایت، دشمنی با حضرت نمود پیدا کرد که روش حضرت در برخورد با دشمنان به طور کلی در سه راهبرد اساسی مذاکره، مدارا و برخورد قاطعانه خلاصه می‌شود.پژوهش حاضر با عنوان «دشمن از دیدگاه نهج‌البلاغه» به روش توصیفی - تحلیلی ، ویژگی‌های دشمن از منظر حضرت علی را بیان و به واکاوی خصوصیات دشمنان ایشان و رفتار آنان با حضرت پرداخته تا بدین-وسیله مفهومی جامع از شاخص‌های دشمنی در جامعه و راه‌های نفوذ دشمن ارائه دهد. در ادامه اقدامات حضرت در مقابله با این دسته از افراد بررسی شده است.