جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبرت به معنای پند گرفتن از طبیعت تاریخ گذشتگان است. خداوند در قرآن کریم به عبرت آموزی از مظاهر طبیعی چون آب، باد، دریاها، و ... دعوت می کند و آن ها را آیات الهی می خواند تا بندگان راه به سوی شناخت او بیابند و به روز رستاخیز ایمان آورند و از شگفتی هایی که در موجودات جهان می بینند درس توحید بیاموزند. از طرف دیگر دعوت به مطالعه در تاریخ می کند. با توجه به اینکه در منابع دینی ما، تاریخ دارای ارزش و اعتبار است از انسان ها می خواهد در زمین گردش کنند و در سرانجام پیشینیان تأمل کنند. قرآن کریم گناهانی چون ظلم، ستم، شرک، کفر، تکذیب آیات، تکبر، تجاوز از حدود الهی، اسراف و خوشگذرانی، ترک امر به معروف و نهی از منکر، تقلید کورکورانه، تفرقه و سستی در جهاد و اسراف و تبذیر را از جمله عوامل هلاکت امت ها بر می شمرد. ناکفته نماند که توجه به سنت های الهی درباره ی بشر نیز موجب عبرت پذیری است. سنت هایی چون سنت زیادت ظلالت، سنت املاء و استدراج، سنت های خداوند در رابطه با هلاکت، مرگ و تعذیب امت ها، و توجه می دهد که این سنت ها برای همه ی جوامع و در هر زمانی تکرار خواهد شد. لازم به ذکر است که قصه در قرآن جایگاه ویژه ای دارد. بر همین اصل، خداوند داستان های بسیاری از پیامبران و اقوام گذشته در قرآن نقل می کند. داستان پیامبرانی چون حضرت نوح، هود، صالح، لوط، ابراهیم، موسی و ... . حال امت های آن ها را شرح می دهد و از گناهانی که موجب هلاکت و عذاب آن ها شد، بیم می دهد. چگونگی نزول عذاب الهی بر آن ها را دقیقاً بیان می کند تا درک آن برای همگان ممکن باشد. از افرادی چون قارون و فرعون سخن به میان می آورد که چگونه غرق دنیا پرستی شدند و در نهایت با ذلت و خواری با تمام جاه و جلال خود خداحافظی کردند. سرگذشت قوم سبأ را نقل می کند تا بندگان همیشه شکر گزار نعمت های الهی باشند و از یاد او غفلت نکنند. باشد تا با پند گرفتن از داستان های حکیمانه ی قرآن کریم در راه تعالی و جلوگیری از سقوط جامعه خویش گام برداریم.

عبرت به معنی پند و موعظه گرفتن از آفریده های الهی، و از سرگذشت اقوام گذشته و امت های پیشین از حضرت آدم? تا حضرت خاتم ? است، تا انسان به وسیل? آیات و نشانه های روشنگر الهی به شناخت قدرت و عظمت او دست یابد و به درجه ای از توحید و معرفت در حدّ توان خود برسد. خداوند متعال در قرآن، انسان ها را به سیر و سفر و مطالعه آثار برجای مانده از گذشتگان فرامی خواند تا با دیدن و شنیدن سرگذشت آنان به تأمل و تفکر بپردازند و از دلایل پیروزی اهل ایمان و شکست و هلاکت طغیان گران و کافران پند و موعظه گیرند، و از دیدن آفریده های الهی به عظمت و قدرت پروردگار توانا توجه پیدا کنند و بدانند که این جهان بر طبق نظم و برهان قاطع آفریده شده و به سوی هدف و غایت مشخص در حرکت است، و بی هدف آفریده نشده است. قرآن با بیان نکات عبرت آموز، انسان ها را به پندآموزی از آیات نورانی اش قرآن فرا می خواند. هدف این رساله نیز بیان گوشه ای از این آیات هدایت بخش و زمینه های عبرت گیری و اشخاصی است که از کنار این پندها هوشمندانه و متفکرانه عبور می کنند و با دید? بصیرت به مقام خشیت پروردگار دست می یابند. هم چنین مؤلف یاد آور می شود که قرآن بیان موانع عبرت آموزی، عرصه را برای کسب فواید و آثار عبرت پذیری برای افراد قابل هدایت آماده می کند. بسیاری از آیات قرآن کریم به بیان داستان ها و قصص اقوام گذشته می پردازد؛ اما پرداختن به آنها در حد این رساله نیست ما فقط به گوشه ای از این آیات پرداخته ایم. آیاتی که خداوند در آنها انسان را به عبرت گیری از قصص، داستان ها، آیات و نشانه ها فرامی خواند و با بیان قصص انبیایی چون حضرت نوح و صالح و هود و لوط و موسی و ابراهیم و یوسف : و یا وقایع زمان پیامبراسلام? انسان ها را به عبرت گیری از داستان پیامبران و اقوام ایشان دعوت می کند و می فرماید: قرآن، عبرت آموزی را ویژگی خردمندان و اهل بصیرت و خشیتی معرفی می کند که عرصه را برای بهره برداری از آیات الهی در درون خود مهیا کرده و به توحید و خداشناسی و دوری از خطا و حقانیت رسالت پیامبر اسلام? و هدایت و رحمت الهی- که خاص بندگان مؤمن است- دست پیدا کرده و خود را از سقوط در تاریکی غفلت و عذاب الهی نجات داده اند. زیرا اگر انسان روح و قلب را از گوهر خرد و بصیرت و خشیت محروم کند خود را از سعادت اخروی بی نصیب ساخته است. تحقیق پیش رو، کلیات و شامل چهار فصل به شرح زیر است: فصل اول: مفهوم شناسی؛ فصل دوم: عرصه های عبرت گیری؛ فصل سوم: زمینه ها و موانع عبرت پذیری؛ فصل چهارم: آثار و فواید عبرت پذیری.

این پژوهش با عنوان «عبرت آموزی در قرآن و روایات» در هفت فصل سامان یافته است: فصل اول به مقدمه، بیان مسئله، سؤال های پژوهش، بیان ضرورت، اهمیت، اهداف و پیشینه تحقیق اختصاص دارد. فصل دوم درباره مفهوم شناسی و ضرورت عبرت آموزی است و جنبه های مختلف عبرت آموزی از جمله: عبرت در فرمانبری از پیامبر اکرم| و عدم آن، عبرت در حیوانات، زمین، آسمان و... مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم، مهم ترین عوامل عبرت آموزی طبق نصوص، آیات، تاریخ، سیر و گردش، آثار باستانی و طبیعت بررسی شده است. فصل چهارم به بررسی زمینه های عبرت آموزی از منظر قرآن و روایات پرداخته است. فصل پنجم عبرت پذیران را از منظر قرآن و روایات مورد نقد و بررسی قرار داده است. فصل ششم به آثار نتایج عبرت پذیری و نتیجه آن مانند تربیت و هدایت انسان، رشد و رسیدن به کمال، ایجاد امنیت و آرامش و... پرداخته است. فصل هفتم درباره موانع عبرت پذیری است و مهم ترینِ آن موانع عبارت اند از: حسادت، هوای نفس، کوردلی، ناباوری، ناامیدی به حیات اخروی، رفاه طلبی و دنیاطلبی.

موضوع این پژوهش «عبرت آموزی از دیدگاه قرآن و حدیت» می باشد و بر آن است که این مساله مهم را با استفاده از آیات ،کتب معتبر حدیثی ،تفاسیر؛و دیدگاه صاحبنظران مورد تحلیل قرار دهد. این پژوهش برای رسیدن به هدف اصلی خود، اهداف ویژه ای را بصورت زیر طراحی نموده و آنها را در قالب سوال مطرح نموده است: 1- بررسی مفهوم عبرت 2-آشنایی با اهل عبرت 3- آشنایی با منابع عبرت4- آشنایی با پیامدهای عبرت با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود ،روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای موضوع انتخاب و با استفاده از فن فیش برداری مطالب جمع آوری گردیده است. پس از تحلیل و بررسی مطالب در فصل چهارم نتایج ذیل حاصل گردیده است : «عبرت» در لغت به معنای «عبور کردن» و «ازحالتی به حالت دیگر رسیدن و عبور کردن» است و حالتی است که در اثر برخورد با امور ظاهری و مشهود، برای انسان پدید می آید و به معرفتی باطنی و غیر مشهود منتهی می شود. منابع عمده عبرت عبارتند از : 1- دنیا 2- تاریخ 3- سرگذشت گذشتگان 4- شگفتیهای خلقت5- تجربه اولیه انسان ٬ به خاطر تشابه زندگی انسانها و اقوام وملل مختلف با یکدیگر هرکدام از گزینه های بالا می تواند منبعی موثق برای انسان به شمار بیاید. در بررسی آیات و روایات افراد زیر اهل عبرت به حساب می آمدند : 1- متقین 2- خاشعین3-مبصرین 4- صابرین 5-هوشمندان 6-خردمندان 7- شنوندگان 8- مؤمنین که خداوند بعد از نام بردن اهل عبرت سرگذشتها و حوادث تاریخ را ، همه برای پند گرفتن این گروه می داند ، البته در جاهای دیگر از قرآن اهل عبرت را بسط می دهد و کل انسان را واجد عبرت پذیری می داند در کنکاشی که در آیات و روایات شد به آثار تربیتی و اخلاقی عبرت پرداخته ایم که عبارتند از: 1- کسب تجربه 2- بازداری از خطا و گناه 3- بصیرت 4- چراغی برای راه آینده 5- یافتن راه صحیح 6- هشدار دهندگی مهمترین مشکل و محدودیتی که این پژوهش با آن مواجه بود، کمبود منابع در محل سکونت و در نتیجه عدم امکان بررسی عمیق و همه جانبه موضوع بود و پیشنهاد می گردد، پژوهشگران علاقمند هر یک از اهداف ویژه این تحقیق را در یک پژوهش مستقل مورد بررسی قرار دهند.

مدیریت آینده، یکی از راهبردهای اساسی برای اداره جوامع بشری محسوب می شود. آینده پژوهی به دنبال کشف، وارسی و ارزیابی پیشنهاد آینده هایی است که می توانند واقع شوند (آینده های ممکن) و یا احتمال واقع شدن آنها وجود دارد (آینده های محتمل) و یا می باید واقع شوند (آینده های مطلوب). ساخت آینده مطلوب، مبتنی بر شناخت عناصر سازنده آن، اصول و مبانی آینده پژوهی است. آینده پژوهان در مجموعه تلاش های خود اهداف مهمی دارند که مهم ترین آنها، ارتقای سطح زندگی انسان ها و توسعه آینده نگری است. بررسی آیات قرآن مجید و روایات اهل بیت - علیهم السلام - نشان می دهد که در اسلام، نگاه به آینده، از اصالت و عمق ویژه ای برخوردار است. با اندیشه و تامل در آیات مربوط به آینده، در می یابیم که آیات و روایات به صورت مکرر، انسان ها را به تفکر، برنامه ریزی و تدبیر برای آینده ای سعادتمند فرا می خواند. قرآن چشم اندازی خیره کننده از آینده ارائه می دهد که در آن، هم هشدار و هم بشارت دیده می شود. قرآن از انسان های مطلوب به "متوسمین" تعبیر فرموده است:"ان فی ذلک لایات للمتوسمین" (حجر:75) در حقیقت، می توان گفت که با توجه به ویژگی هایی که در آیات و روایات برای متوسمین ذکر شده، این گروه در حقیقت، همان آینده پژوهان هستند.

یکی از موضوعات مطرح شده در قرآن کریم، عبرت است و به دلیل نقش عبرت در رسیدن انسان به کمال مطلوب، این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا نگارنده درصدد برآمد تا در حدامکان، آن را از جوانب مختلف بررسی نماید و رساله حاضر، حاصل این تلاش است. برای نگارش پایان نامه ابتدا آیات مرتبط با موضوع یادداشت برداری و مطالبی درمورد آنها نگاشته شد و سپس با مراجعه به کتب و یادداشت برداری از آنها مطالب تکمیل و تنظیم گردید. این رساله در پنج بخش تنظیم شده است: ابتدا به کلیات و مقدمات بحث پرداخته شده است. در بخش اول، ضمن تعریف واژه عبرت در لغت و اصطلاح، به واژگان مشابه عبرت و واژگان مرتبط با آن اشاره شده و نمونه هایی ذکر شده است. در بخش دوم، مصادیق عبرت بررسی شده اند. این بخش به دو فصل عبرت از تاریخ و عبرت از طبیعت تقسیم شده است. در فصل عبرت از تاریخ، بیان می شود که سعادت پیشینیان، شقاوت آنان و وقایع شگفت انگیز از مواردی هستند که مایه عبرت می باشند. در بخش سوم، ویژگیهای افراد پندپذیر معرفی شده اند. در بخش چهارم پیامدهای عبرت پذیری مطرح شده تا مشوق افراد برای عبرت پذیری باشد. در بخش پنجم که نتیجه گیری موضوع عبرت است، با توجه به آیات تصریحی قرآن در باب عبرت، اصول و راهکارهایی ارائه شده که مبحث نظری عبرت را به مبحثی عملی و کاربردی تبدیل می نماید