جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: همه جا صحبت از زوال می شنویم، از جهانی که زمانی بهتر بود، شاید پنجاه سال پیش، شاید قرن ها پیش، اما مطمئناً قبل از اینکه مدرنیته ما را در مسیر مشکوک خود بکشاند. در حالی که برخی از لغزش فرهنگ غرب به سمت نسبی‌گرایی و نیهیلیسم ابراز تاسف می‌کنند و برخی دیگر این روند را به عنوان نوعی پیشرفت رهایی بخش تحسین می‌کنند، چارلز تیلور از ما می‌خواهد که با بحران‌های اخلاقی و سیاسی زمان خود روبرو شویم و از چالش‌های مدرنیته حداکثر استفاده را ببریم. بر اساس اکثر روایت‌ها، در مرکز ناراحتی مدرن، مفهوم اصالت، خودشکوفایی است که به نظر می‌رسد کل سنت ارزش‌های مشترک و تعهد اجتماعی را بی‌اثر می‌کند. اگرچه تیلور خطرات مرتبط با حرکت مدرنیته به سوی خودآگاهی را تشخیص می‌دهد، اما به سرعت دیگران آن را نادیده نمی‌گیرد. او خواستار توقف بدبینی فرهنگی است. تیلور در بحث درباره ایده‌ها و ایدئولوژی‌ها از فردریش نیچه تا گیل شیهی، از آلن بلوم تا میشل فوکو، خوب را از مضر در پرورش مدرن خود اصیل جدا می‌کند. او کل شبکه فکری و اخلاقی را بیان می کند که تلاش ما برای خودسازی را با انگیزه ما به سمت خودسازی پیوند می دهد، و نشان می دهد که چگونه چنین تلاش هایی باید در برابر مجموعه ای از قوانین موجود، یا شبکه ای از سنجش اخلاقی انجام شود. در مقابل این شبکه، مشغله های مدرن ما با بیان، حقوق، و ذهنیت اندیشه بشری خود را به عنوان دارایی نشان می دهد، نه بدهی. تیلور با نگاه کردن به قضاوت‌های ساده‌گرایانه و یک‌جانبه فرهنگ مدرن، با تمایز خوب و ارزشمند از خطرناک‌های اجتماعی و سیاسی، وعده عصر ما را بیان می‌کند. کتاب تقویت‌کننده و تحریک‌آمیز او به چالش مدرنیته گوش می‌دهد و همه ما را به پاسخگویی به آن فرا می‌خواند.

مقالۀ حاضر به کنکاش در آثار تئودور آدورنو و میشل فوکو می‎پردازد تا به مفهوم مدرنیته در اندیشه و آراء آنان دست یازد و بر این امر مُهر تأیید زند که هر یک از آنان در مواجهات خود با مدرنیته، طرحی مخصوص به خویش را درافکنده است. لذا، پس از مشخّص‌نمودن سنّت فلسفی قارّه‌ای به‎عنوان یک ”گفتمان“، و پس از مورد مداقه ‌قراردادن پرسش‌ها و مسائل پژوهش، مفهوم مدرنیته به‌گونه‎ای انفکاکی در نزد آدورنو و فوکو بررسی می‎شود. نهایتاً در مقام مقایسه و نتیجه‌گیری، مدل‌های انتولوژیک، اپیستمولوژیک و پارادایمیک به‌طور مجزّا برای این دو اندیشمند طراحی‎ و ارائه می‎شوند. هم‎چنان که نشان داده خواهد شد، عناصر اساسی و بنیادینی که انتولوژی و اپیستمولوژیِ انسانِ مدرن را برمی‎سازند، در نزد آدورنو، کلیّت و هم‎سانی، و در نزد فوکو، زیست‎قدرت و کرانمندی هستند. ناهم‎سان‎بودن عناصر تشکیل‎دهندۀ گفتمانی واحد خود را آشکارا در مدل‎های پارادایمیک ارائه‎شده متبلور خواهد ساخت؛ آن‎جا که با ابتنای بر سلسله‎مراتب معرفت نشان می‎دهیم در حالی که مواجهات فلسفی و پارادایمی آدورنو با مدرنیته مواجهاتی ”مستقیم“ هستند و مواجهۀ نظری وی مواجهه‎ای ”غیرمستقیم“ است، فوکو دارای مواجهات فلسفی و پارادایمی ”غیرمستقیم“ است و از انضمامی‎ترین سطح موجود در الگوی سلسله‌مراتب معرفت ــ یعنی، ”به‎طورمستقیم“ از نظریه ــ به واقعیت مورد بررسی (مدرنیته) ورود می‎کند.

رابطه جامعه و ادبیات، یکی از موضوعاتی است که در تحقیقات ادبی به آن پرداخته می شود. رابطه سنت و مدرنیته به عنوان یک مساله اجتماعی، در آثار ادبی نیز بازتاب یافته است. نمایش عناصر این دو (با تکیه بر نظریات «آنتونی گیدنز») در رمان «همسایه ها»، تبیین رابطه عناصر سنت و مدرنیته و انعکاس نظر نویسندگان درباره این دو، هدف اصلی این پژوهش را شکل می دهد. آنتونی گیدنز معتقد است که سنت ها در مدرن ترین جوامع نیز به حضور خود ادامه می دهند. نتایج پژوهش، بیانگر این نکته است که شاخص های سنتی فرهنگی و اجتماعی بیشتر از عناصر مدرن در این زمینه ها در داستان دیده می شود؛ به همین دلیل هر چند عناصر اقتصادی و سیاسی بیشتر مدرن هستند، در مجموع مغلوب سنت ها می شوند و موفق نمی شوند خود را تثبیت کنند. محمود به بیشتر سنت ها به ویژه سنن فرهنگی نگاهی منفی دارد؛ اما از نقد عناصر مدرن نیز غافل نمی شود.

دینداری، جامعه امروزی در رویاروی اندیشه های مدرنیته و نوگرایی قرار گرفته؛ به نحوی که برخی از افراد مبانی مدرنیته مثل فردگرایی؛ عقل گرایی و تجربه گرایی را با اندیشه های دینی آمیخته و به نوعی از نظر دینی نوگرا شده اند و بعضا با مسائل زیادی روبه رو هستند. مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان نوگرایی دینی و شناسایی عوامل جمعیت شناختی موثر بر شکل گیری نوگرایی دینی در بین جوانان شهر یزد انجام شده است. این پژوهش با روش پیمایش انجام شده و داده های مطالعه از 384 نفر در گروه سنی 15 تا 39 سال با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای گردآوری شد. ابزار سنجش متغیرها نیز، پرسشنامه محقق ساخته نوگرایی دینی بود. نتایج این پژوهش نشان داد که میزان نوگرایی دینی در بین جوانان یزد در حد متوسط رو به پایینی قرار دارد؛ و متغیرهای سن، جنس، امکانات رفاهی، تحصیلات و وضعیت شغلی از عوامل اثرگذار بر گرایش به نوگرایی دینی هستند. به عبارت دیگر، هرچه افراد جوانتر بوده، دارای تحصیلات بالاتر، مشاغل حرفه ای و از امکانات رفاهی بیشتری برخوردار باشند، از نظر گرایش به مبانی نوگرایی دینی مستعدتر بوده، گرایش بیشتری دارند. در جامعه ما نوگرایی دینی دچار بدفهمی شده و به نوعی با دین گریزی و شخصی نگری در دین قرین گشته است و دارای کج کارکرد است، از این رو، اقدامات مداخله ای (در راستای تفهیم مبانی دینی و اصول نوگرایی، و حتی المقدور تلفیق مبانی دینی با علم گرایی و عقلانیت دینی) در حوزه جوانان به شکل برنامه های آگاهی سازی ضروری است.