جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بر این پایه که یکی از ویژگی های زبان عرفان، هم چون زبان شعر و هنر، تصویر و تمثیل است؛ نیز بر این بنیاد که عرفان با اسطوره پیوندهایی دارد، در این گفتار پس از گزارش کوتاهی درباره زبان تمثیلی عرفان، نیز پیوند عرفان با اسطوره، بهره گیری عارف - شاعران از یک داستان اسطوره ای نشان داده است: داستان زال و رودابه. آن جای داستان که رودابه گیسوان بلند خویش را هم چون طنابی از بام فروهشت تا زال که - در پایین پشت درهای بسته مانده بود و راهی برای برشدن نداشت - به یاری زلف یار، خویش را به بالا برکشد. با آوردن نمونه هایی باز نموده ایم که شاعر - عارفان بر بنیاد این داستان، فروهشتن گیسو را رمز و نمادی آورده اند از مهر و لطف، و فیض و فضل فراگیر خداوند که هماره دست گیر بندگان است. نیز رمز و نماد همه شیوه ها و راه هایی که خداوند از روی مهر و بنده نوازی، پیش پای همه یا پاره ای از بندگان نهاده است. شیوه هایی هم چون: جذبه و کشش، دین و شریعت، عشق و طریقت، توبه و ...جز این ها و یکی دو نکته دیگر، در پایان به شیوه تطبیقی، به دو نمونه از گیسو فروهشتن در دو داستان دیگر اشارتی صورت گرفته است: داستان ایرانی دختر نارنج ترنج، و داستان فرنگی راپونزل، نیز داستان گیسو بریدن رابعه.

طبق گزارش قرآن کریم، بعد از صدور محکومیت مجرمان در قیامت، از جهنّم پرسیده می شود که آیا باز هم برای سکونت کفار و بیگانگان مکانی باقی است؟ دوزخ پاسخ می دهد: آیا مجرمی باقی مانده است؟ در این باره سه تفسیر ارائه شده است: برخی از مفسران این آیۀ شریفه را نوعی تمثیل و بیان زبان حال دانسته اند که خداوند به لسان تکوین از جهنم می پرسد و دوزخ هم به زبان حال پاسخ می گوید. جمع دیگری بر این باورند که آخرت سرای حیات و زندگی واقعی است و جهنم هم از حیات و شعوری برخوردار بوده و سخن از پاسخ است. در کنار این دیدگاه ها، اندکی از مفسران در این باره به حذف مضاف قائل اند و می گویند: خطاب خداوند به موکّلان جهنم است و خداوند می خواهد که از آنان اقرار بگیرد. این نوشتار پس از بیان مستندات و دلایل هر یک از این دیدگاه ها و بررسی آن ها، به این نتیجه دست یافته است که باید دیدگاه دوم را ترجیح داد و به کارکردهای نظریه اوّل هم پایبند بود زیرا آیه با ایراد این پرسش و پاسخ می خواهد به این امر اشاره کند که قهر و عذاب خداوند از اینکه همۀ مجرمان را احاطه کند، قاصر نیست و با حقیقی دانستن مفاد آیه هم می شود آنچه را که مدعیان تمثیلی بودن آیه در پی آن هستند، تأمین شود. از این رو تا زمانی که دلیلی متقن و قابل قبول برای روی گرداندن و انصراف از ظاهر آیه به دست نیاید، نباید از آن رویگردان بود.