جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخذ و اقتباس در فرهنگ اسلامی سابقه ای دیرینه دارد. کتابت قرآن و حدیث از ابتدا تابع قواعد خاص و سخت گیرانه ای بوده،‏ ولی این رعایت امانت در نقل آثار دیگر چندان مورد اعتنا نبوده است. این عدم رعایت امانت گاه تا جایی پیش می رود که به درستی می توان نام سرقت ادبی یا انتحال را بر آن گذاشت. نمونه های این موارد چنانند که نمی توان بی اعتنا از کنار آن ها گذشت. عدم رعایت امانت در نقل مطلب همیشه در مظان سرقت ادبی نیست،‏ چنان که در شمایل الاتقیای رکن الدین دبیر کاشانی،‏ عارف چشتی و نویسنده اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم می بینیم که نام اثر و صاحب اثر مطالب منقول را ذکر می کند،‏ اما چنان تغییراتی در ماخذ ایجاد می کند که نشان می دهد اساسا رعایت امانت در روش او جایی ندارد. در این مقاله سعی شده است با نشان دادن نمونه هایی قابل تامل،‏ ارتباط این مساله با سنت شفاهی،‏ مبانی اعتقادی و چگونگی تلقی امروزی از آن بررسی شود و در ضمن اهمیت شمایل الاتقیا در تاریخ تصوف نشان داده شود. این کتاب نخستین اثری است که در آن پس از گذشت بیش از دویست سال از مرگ عین القضات همدانی،‏ به آثار و افکار او به دیده قبول استشهاد شده است.

قرآن مکتوب به سبب برخورداری از شاکله شفاهی، به لحاظ ساختاری و مفهومی گاهی غریب می‌نماید. تغییر متکلّم بخشی از این غرابت را به تصویر می‌کشد. با این حال، به نظر می‌رسد پاره‌ای از مترجمان قرآن، شناخت کافی از این مقوله نداشته و به‌ طور طبیعی، راهبرد موثّری را اتّخاذ نکرده‌اند؛ به‌ نحوی که ترجمه‌ها دارای لحن شفاهی و فاقد انسجام ساختاری و گاهی مفهومی است که باعث می‌شود خواننده دچار سوء برداشت شود. این مقاله کوشیده است تا در گام نخست، شرح جامعی از مقوله تغییر متکلّم در قرآن ارائه نموده و سپس برخی از آیات متضمّن این پدیده را تحلیل کند و در نهایت، نتیجه بررسی را نشان دهد.

کلام خداوند در ادیان ابراهیمی و مزدایی، آفریننده ی جهان و موجودات است که نه‌تنها با آن جهان را آفرید بلکه آفریده اش را زنده نگاه می دارد و یا اگر بخواهد نابود می‌سازد، "کلمه" در آفرینش، نابودی و تداوم هستی وظیفه ی اساسی را بر عهده دارد. مطابق با متون مقدس هر یک از چهار دین مورد بحث، کلام خداوند، کلامی است که تهی و دست خالی باز نخواهد گشت و به یقین نتیجه بخش خواهد بود. در این ادیان بر این باورند کلامی که از دهان انسان نیز خارج می شود، اگر کلامی، مانند نیایش‌ها و یا اسم اعظم خداوند، ارجمند و ارزشمند باشد، نیروی آفرینندگی و فناکنندگی را در پی دارد.هر کلمه‌ای که به نوعی قداست و نیرویی مینوی داشته باشد، ذاتاً می‌تواند بر موجودات متعالی مانند خدا، یا بر جهان آفرینش موثر واقع شود؛ نیایش و اسم اعظم خداوند دارای چنین نیرویی هستند. این پژوهش اندیشه ی پیروان این ادیان و متون مقدس آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد، و به مبنای نظری اهمیت سخن و کلام و تأثیر نیایش از منظر روانشناسی نیز می‌پردازد.