جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی تردید یکی از نامورترین چهره های عرفان ایرانی- اسلامی، بایزید بسطامی است که به دلیل نوع نگاه، حالات و مقامات ممتاز متمایز و به ویژه اقوال خاص و متفاوت، از حرمت و احترامی درخور و شگفت بهره ور بوده است و همواره ارادت و محبت ویژه ای را از جانب صوفیان و بزرگان فرهنگ عرفانی نصیب خود ساخته است که حجم عظیم گفته ها و حکایات و اقوال مرتبط با او در متون صوفیانه، گواه این جایگاه ممتاز است.در میان همه این حرمت ها و احترام ها، گه گاه به برخوردهایی از نوعی دیگر در باب شخص و شخصیت بایزید برمی خوریم که از جهات بسیار قابل تامل و توجه است که یکی از آنها، نوع نگاه دیگرگون و خاص شمس تبریزی است. شمس از همان لحظه نخست ظهور عامش در تاریخ فرهنگی – عرفانی زبان فارسی (ملاقات با مولوی)، خود را درگیر معمای وجودی بایزید می بیند و تا آخرین ایام غیبتش نیز آن را از یاد نمی برد و هیچ گاه در برابر جریان غالب بایزیدستایی، سر تسلیم فرونمی آورد و در مدت کوتاه نکته گویی هایش با حدت و شدت، احوال و اقوال و افعال بایزید را مورد چند و چون قرار می دهد و در نهایت با نقد کرده ها و گفته های بایزید، جایگاهش را به شدت به چالش می کشد و فرومی اندازد.این مقاله تبیین و طبقه بندی و تحلیل دیدگاه های شمس تبریزی درباره بایزید بسطامی است، با تاکید بر این نکته که مولانا در این باب – علی رغم ارادت شیفته وارش - تابع شمس تبریزی نیست.

ترمی هذه المقالة إلی دراسة فکرة بایزید البسطامی فی ضوء شطحیاته، والبحث فی آراء العارفین والصوفیین المعروفین فی تاریخ العرفان الإسلامی حول الموضوع المذکور أعلاه. فی اللقاء الأول بین شمس الدین التبریزی و مولانا جلال الدین البلخی فی مدینة قونیة، طرح سؤال أثار بشدة کیان مولانا الذهنی والفکری. سأله شمس الدین: محمد (ص) أفضل أم بایزید؟ ومع أننا نعتقد أن محمدا أفضل من بایزید، فلماذا قال بایزید: «سبحانی ماأعظم شأنی» و قال الرسول (ص): «ما عرفناک حق معرفتک». هذا السؤال یتشکل من قضیتین: القضیة الأولی هی قضیة شطحیة أشغلت بال أهل المعرفة، والقضیة الثانیة، قضیة مشروعة ومقبولة ومعروفة. أصبح للشطح البایزیدی صدی واسع فی الأوساط الصوفیة، وأدی إلی ظهور اتجاه انحیازی من جانب شیوخ کبار مثل الإمام إسماعیل المستملی البخاری والإمام محمد الکلاباذی والعطار والمولوی و غیرهم. وإلی جانب هذا الاتجاه ظهرت تحلیلات علمیة جیدة بقلم شیوخ بارعین مثل إبی نعیم الأصفهانی، أبی نصر السراج والقشیری.إذا تأملنا فی آراء أهل المعرفة والتصوف وشارحی شطحیات بایزید البسطامی نستطیع أن نصنفها فی أربعة أقسام: قلة قابلیة بایزید، الشطح البایزیدی، بایزید کنموذج من عقلاء المجانین والحب الإلهی عنده.