جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

یکی از مباحث بسیار بنیادی در ساحت سلوک عرفانی بیان و تبیین نقش و کارکرد شریعت بمعنای خاص یا فقه می باشد که تحت عنوان تعامل فقه و عرفان در اندیشه امام خمینی(رض) که هم در عرفان و هم در فقه مجتهد مسلم بوده و در عرفان عملی و طی مقامات معنوی سالکی شریعت گرا و فقه محور بوده اند. بنابراین یکی از پرسش های زیرساختی در نسبت فقه و عرفان به وجود تعامل یا عدم وجود تعامل و آنگاه پس از اثبات تعامل به نوع و میزان ترابط و تعامل ایندو با هم می باشد که در قالب مولفه های تعامل فقه و عرفان مورد بحث قرار گرفته است و نوشتار پیش روی متعهد به بیان این مولفه ها ولو برخی از آنهاست که عبارتند از: جامعیت فقه در ارتباط با عرفان، شریعت گرائی عرفان اسلامی و تشککی بودن شریعت، طریقت و حقیقت در بینش و گرایش و حتی کنش امام(رض). مولفه های یاد شده با استناد به مطالبی از امام خمینی مورد تحلیل اجمالی قرار گرفته اند

تحريف ناپذيري قرآن ادلة مختلفي دارد. برخي از اين ادله، عقلي و برخي ديگر نقلي اند. ادلة نقلي همة انواع تحريف اعم از افزودگي يا حذف يا جابه جايي را نفي مي کنند؛ اما درباره قلمرو دلالت عقل بر مصونيت قرآن، اختلاف هايي ديده مي شود. نويسنده با روش توصيف و تحليل، ديدگاه هاي صاحب نظران اين حوزه را بررسي کرده و به اين نتيجه رسيده است که عقل درباره مصونيت قرآن از تحريف به افزودگي يا جابه جايي مخل اعجاز، دلالت روشني دارد؛ اما براي اثبات مصونيت از تحريف به کاسته شدن، دليل عقلي محض به تنهايي کارايي ندارد و براي اين مقصود بايد به دليل نقلي نيز اتكا کرد.

دکتر علی شریعتی، از نظریه پردازان معروف روشنفکری دینی دهه40، کوشید تا با واکاوی مجادلات آن عصر و در جهت پاسخگویی به یک نیاز مبرم زمانه، نظریه ای مهم را در باب "دموکراسی متعهد " ارائه دهد. این نظریه در یک فرآیند غیریت سازانه و در تقابل با دموکراسی صوری یا لیبرالیستی غرب بوده است. شریعتی برای باز تعریف دموکراسی متعهد یا هدایت شده خود به مفاهیم اسلامی صدر اسلام اعم از بیعت و شورا مراجعه می کند و به دفاع از نظریه دینی " امت و امامت "می پردازد. وی اسلام گرایی سیاسی را به دور از صبغه سنت سلفی گرایانه، بلکه همراستا با متدها و نیازهای دنیای مدرن به بهترین نحو واکاوی می نماید و ایشان بر اساس سازواره برآمده از کلیت "اسلام مدرن شیعی" مفهوم دموکراسی متعهد را به اذهان نسل جوانان دیندار هم عصر خویش منتقل نموده، موفق می شود در خلق بنیان های ایدئولوژیک انقلاب 57 نقش اساسی ایفا کند. در این جستار، مفصل بندی دال های شناور حول دال مرکزی دموکراسی متعهد در چهارچوب تحلیل گفتمانی لاکلا و موفه به آزمون گذاشته می شود.

قرن چهارم و پنجم از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ تمدن اسلامی است. در این دوره با روی کار آمدن دولت شیعی آل‌بویه در بغداد و دولت‌های شیعی دیگر در مراکز مهم اسلامی، تمدن اسلامی یکی از پرفروغ‌ترین دوره‌ها را به خود دید. در این میان متکلمان امامی مدرسه بغداد، همچون نوبختیان، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی نقشی برجسته در گسترش علوم اسلامی و فرهنگ و تمدن اسلامی داشتند. نوبختیان علاوه بر علم کلام با تدوین آثاری چون «الآراء و الدیانات» قرن‌ها مرجعی قابل اعتماد برای اندیشه‌نگاران حوزه تاریخ تفکر بودند. همچنین شیخ مفید و شاگردانش با تدوین صدها اثر نظیر اوائل المقالات، الذخیره، الشافی و الاقتصاد، میراث مکتوب گران‌بهایی در علوم اسلامی به یادگار نهادند که تا کنون به عنوان اندیشه امامیه در شمار معتبرترین آثار علمی است. متکلمان امامی مذهب بغداد با تأسیس کتابخانه‌ها و مدارس علمی به تربیت شاگردانی در علم کلام پرداختند که این شاگردان در بازگشت به وطن خود علم کلام را در پهنه سرزمین‌های اسلامی نشر دادند و در نهایت، سیل رساله‌ها و مکتوبات علمی که حاوی سؤالات و شبهه‌های فکری نگارندگان آنها بود، روانه بغداد شد. این شواهد نشان می‌دهد متکلمان امامی مدرسه بغداد، نقشی پراهمیت در گسترش علوم اسلامی بر عهده داشته‌اند.

لازمه زمان‌شمولي، جهان‌شمولي، خاتميت و جامعيت دين اسلام و گره خوردن همه ويژگي‌هاي يادشده به مسئله امامت و ولايت امامان معصوم(ع)، پاسخ‌گو بودن دين در شرايط گوناگون و حل و فصل مشکلات ديني مردم است و سقوط مرجعيت علمي و سياسي اهل‌بيت(ع) و نيز غيبت آخرين حجت الهي(ع)، در هدايت مردم و رسيدن آنان به سرمنزل مقصود آسيبي نمي‌رساند. مقاله پيش‌رو بر آن است به دور از گرفتارشدن در هياهوهاي حاشيه‌اي و تکراري، به بازکاوي قلمروهاي مبهم و ناگشوده در امر هدايت امت با وجود در دسترس نبودن امام معصوم(ع) در عصر غيبت بپردازد و با تکيه بر منابع درون‌ديني، چگونگيِ تأمين شدن سعادت کامل انسان در عصر غيبت را ارائه كند.

میرچا الیاده رابطه انسان را با دین نه برمبنای زیست روانشناختی و جامعه شناختی وی، بلکه بر پایه کارکرد ذاتی‌اش به مثابه موجودی دینی بررسی نمود. به باور الیاده هویت دینی انسان در دوران پیشامدرن محفوظ بوده و با شیوه‌ای دین‌ورزانه با نظام معرفتی و الگوی زندگی فرا‌تاریخی می‌زیسته است. با ورود انسان به دنیای مدرن، الینه شدن و انکار هویت دینی از سوی انسان اتفاق افتاده است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی دیدگاه الیاده را در موضوع انسان دینی بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته که الیاده با مقایسه ساختار ماهیت انسان باستانی با ماهیتی که انسان مدرن برای خود در نظر دارد، اولا: انسان مدرن با الینه شدن و انکار ماهیت دینی خود ، چه ارزش هایی را از دست داده است.ثانیا، در زندگی، اندیشه و عاطفه انسان مدرن هویت و ویژگی تاثیر گذار معنا داری وجود ندارد.و ثالثا راه بازگشت ارزش های پیشا مدرن و کسب هویت دینی انسان امروز، آشتی او با ارزش های دینی و ارتباط با اسطوره است .

در این مقاله، تطبیقی از فلسفۀ هستی‌شناسی ملاصدرا بر امام‌شناسی او، مورد بررسی قرار گرفته است. اصول و مبانی‌ای که در حکمت صدرایی، مستدل بوده و در این‌جا از آن بهره گرفته‌ایم عبارتند از: «قاعدۀ امکان اشرف»، «اصالت و تشکیک وجود و مراتب آن»، «مراتب عقل»، «نظام علّی وجود» و «قاعدۀ الواحد». از این اصول و مبانی در مسائل امام‌شناسی صدرا، همچون «الهی و انتصابی بودن» و «ولایت تکوینی و تشریعی» امام استفاده شده است. این ولایت تکوینی و تشریعی، لوازمی چون: ناظر و گواه بودن امام بر اعمال مردم، وسعت علم امام، و عصمت او را شامل می‌شود. هدفی که این مقاله دنبال می‌کند آن است که در ضمن مقایسه‌ای اجمالی بین امام‌شناسی صدرا و سایر آراء در مسائلی که در باب امامت مورد اختلاف بوده، این فرضیه تقویت شود که اصول و مبانی فلسفۀ صدرایی، قادر است با معاضدت تطبیقی و مصداقیِ اخبار وحی، پشتوانۀ فلسفی امام‌شناسی او را ارائه نماید. امام‌شناسیِ ملاصدرا را از خلال آثار او می‌توان بر مبانی‌اش عرضه نمود و تأثیر مبانی بر امام‌شناسی وی را در بعضی آثارش به طور صریح، استخراج و یا تلویحاً از آثار دیگرش استنباط کرد. آنچه در این‌جا می‌تواند کارایی کلامیِ عام‌تری داشته باشد، استفاده از مبانی صدرایی در دفاع از آراء کلامی مشترک با او، در مسئله امامت است.

هر پژوهشي در قلمرو دين ـ چه فلسفي و چه غير آن ـ بر تعريف ويژه‌اي از دين استوار است. درباره ممكن يا ناممكن بودن ارائه تعريفي جامع و مانع از دين، به گونه‌اي که همه‌ اديان را در بر گيرد و شامل غير دين نشود، بايد گفت که چالش فراوانيِ دين و مشکلات بسيار ديگر، راه را براي ارائه تعريفي که جامع همه اديان و مانع غير دين باشد، دشوار کرده است. همراه با علمي شدن مطالعات ديني در غرب، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان، متکلمان و فيلسوفان دين، هر کدام از نگاه خويش براي دين، تعريفي ارائه دادند که مباحث خود را پيرامون دين مورد نظر پيش ببرند. بسياري از آنان در تعاريف خود دچار يک‌جانبه‌نگري، تحويل بردن دين و فروکاستن آن به بُعد رواني، اخلاقي يا اجتماعي آن شدند و با فراموش کردن اجزاي بنيادي دين، اساس دين را تنها به يکي از پيام‌ها يا کارکردهاي اجتماعي، اخلاقي و يا رواني دين فروکاسته و ذات و ماهيت دين را بر اساس آن تعريف كرده‌اند که در بررسي‌هاي بي‌طرفانه فلسفي، تعاريف کاملي براي دين به شمار نمي‌آيند. در اين مقاله پس از ارائه دسته‌بندي مناسب از تعريف‌هاي ارائه شده، به نقد و بررسي و ميزان جامعيت و ساير شروط اين تعريف‌ها پرداخته و نظريه‌اي را که به واقع نزديک‌تر است نيز ارائه داديم.