جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه طباطبایی معتقد است گزارش قرآن از رخدادهای خلقت حضرت آدم(ع)، ساختار تکوینی نوع انسان را معین کرده است. لیکن این مدعا به طور تفصیلی در آثار علامه تبیین نشده است. مسأله اصلی این مقاله است که برای نخستین بار با تحلیل مفاهیمی چون تنزل، خزائن، نفخ روح، خلافت، تعلیم اسماء، سجده، سکونت در بهشت، خوردن از شجره و هبوط؛ نقش هر کدام را در ساحت وجودی نوع انسان تبیین و نظریه علامه را تکمیل کند. همچنین پس از تحلیل هر کدام از این حقایق، برخی از نتایج این نگاه در مبانی انسان‌شناختی علوم انسانی نیز معرفی می‌شود. دستاوردهای این تحقیق عبارتند از : حقایق بیان شده در جریان هبوط حضرت آدم (ع) دربردارنده معارف انسان‌شناسانه برای نوع انسان است.

از جمله مباحث مهم فلسفه و کلام شیعی، اثبات اصالت روش است. وجود برخی شباهت ‏ها­ سبب شده عده­ای، مباحث فلسفی و کلامی متفکران شیعی را تقلید از فلسفه یونان و معتزله بدانند. مسئله اصلی این مقاله آن است که نشان دهد الگوی عقلانیت شیعی، نه تقلیدی و مترجَم بلکه مستقل و اصیل است. اثبات این مدعا از این جهت ضروری است که علاوه بر پاسخ به اتهام یادشده، رویکرد متفاوتی در تحلیل عقلانی را نمایان می­ سازد. این مقاله با روش اسنادی، تحلیلی به بررسی روش تعقل در دو حوزه فلسفه و کلام پرداخته و اثبات می­کند متکلمان و فیلسوفان شیعی به دلیل بهره ­مندی از تراث وحیانی و شهودی، عقلانیتی کاملاً متمایز از معتزله و یونان باستان داشتند. تأثیرپذیری فلسفه اسلامی از این منابع، برهانی‏ بودن روش فلسفی را مخدوش نساخته است.

از جمله مبانی مهم انسان­ شناختی، مسئله خیر، یا شرّ یا خنثی بودن انسان است. علامه طباطبایی(ره) با اعتقاد به فطرت، حبّ ذات، شوق به کمال و فرار از نقص میل ذاتی انسان به خوبی­ها را تحلیل کرده است. اما این مقاله قصد دارد از روشی نوین این نظریه را بررسی کند. نقطه عزیمت این روش ابتکاری، تحلیل علامه از جریان خلقت و هبوط حضرت آدم(ع) است. علامه حقایقی چون خلافت، نفخ روح، سجده فرشتگان، تعلیم اسماء، سکونت در بهشت و هبوط را نه منحصر به حضرت آدم(ع)، بلکه ناظر به ساختار وجودی نوع انسان می­داند. بر همین اساس ابتدا دیدگاه علامه طباطبایی(ره) در چگونگی هبوط حضرت آدم(ع) را تحلیل شده است و در ادامه دلالت­ های این تحلیل انسان­ شناختی بر نیک­سرشتی انسان تبیین شده است. روش تحقیق این مقاله توصیفی تحلیلی است.

مسئله تحقیق در این نوشتار بررسی نظر ملاصدرا پیرامون صفات خبری خداوند است و اینکه آیا وی به کدام یک از سه نظریه تشبیه، تعطیل و تنزیه ملتزم است؟ روش این مقاله کتابخانه‌ای و اسنادی-تحلیلی است. یافته های تحقیق نشان می‌دهد صدرالمتألهین ضمن انتقاد از ظاهرگرایان، روش فیلسوفان و متکلمانی که به سرعت آیات الهی را تاویل می‌کنند نیز نادرست می‌شمارد. وی معتقد به حفظ اصالت متن و پرهیز از دست کشیدن از ظواهر است و راه رسیدن به این هدف را آموزه توحید خاصی یا وحدت شخصی و نظریه ارواح معانی می‌داند. طبق این تفسیر از توحید خاصی اطلاق محض بودن خداوند سبب می‌شود در هر تعینی حضور داشته باشد و احکام آن را بپذیرد و همین اطلاق محض سبب می‌شود که محدود به این تعین نباشد. اگر چه بخشی از این روش در آراء شماری از عرفا نیز دیده می‌شود، لکن همچون دیگر مباحث عرفان نظری که در حکمت متعالیه مبرهن شده، صورت‌بندی و انتظام علمی آن مرهون تلاشهای صدراست.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

تفکر الهياتي علامه طباطبائي منظومه‌اي منسجم است که توانسته ميان اجزاي به‌ظاهر پراکنده ارتباط معنادار برقرار کند. وي نقطۀ مرکزي اين نظام را حقيقت توحيد مي‌داند؛ يعني توحيد در کنار ديگر حقايق الهياتي نيست؛ بلکه نقطۀ کانوني فهم دين به‌شمار مي‌رود. فهم اين منظومه نيازمند آشنايي با قواعدي است که حقيقت خزائن (آيۀ 21 سورۀ حجر) يکي از مهم‌ترين آنهاست. علامه اين مفهوم را با وجود جمعيِ حکمت متعاليه متناظر مي‌داند و با استفاده از اين مفهوم، نحوۀ پيدايش کثرات از وجود مطلق را توضيح مي‌دهد. همچنين با مرتبط ساختن ديگر بخش‌هاي کلامي با خزائن، ارتباط نظام‌وار ميان اجزاي دين و خزائن و در نتيجه با حقيقت توحيد را برقرار مي‌کند. وي معناي خلقت، عالم طينت و ميثاق، قضا و قدر، خلق و امر، علم فعلي و انفعالي، عليت و اعجاز، امر بين ‌الامرين، تأويل قرآن و... را با محوريت مفهوم خزائن تحليل کرده است. اين مقاله درصدد معرفي نقش مفهوم خزائن در شبکۀ معنايي الهيات از منظر علامه است و با روش اسنادي تحليلي سامان يافته است.