جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چارلز هارتسهورن (1897-2000 م) سرشناس‌ترین فیلسوف و الهیدان پویشی، پس از وایتهد (1861-1947 م)، است. وی در پیِ نقد این وجه از خداباوری سنتی، که به‌واسطۀ تعالی‌گرایی، مانع ارتباط دوسویه میان خدا و جهان است، بدیل متفاوتی را مطرح می‌کند، که مطابق آن، خدا واجد دو قطب انتزاعی و غیرانتزاعی (بالفعل)، فرض می‌شود. به زعم او، قطب انتزاعی خداوند مطلق و تغییر‌ناپذیر است و قطب بالفعل او نسبی و تغییر‌پذیر؛ و به‌واسطه همین قطب تغییرپذیر است که خداوند، جهان را در خود جای می‌دهد. به‌نظر می‌رسد، همین نگرش دوقطبی هارتسهورن به ساحت الهی است که به نظریۀ «همه‌درخداانگاری» انجامیده‌است. پژوهش حاضر، با روش تحلیلی-انتقادی، ضمن تحلیل نظریۀ «همه‌درخداانگاری» و استخراج مشخصه‌های آن از آثار هارتسهورن، به بررسی خداباوری دوقطبی به‌عنوان بن‌مایۀ اصلی «همه‌در‌خداانگاری» می‌پردازد. یافته‌های پژوهش پیش‌رو حکایت از این دارند که «همه‌درخداانگاری»، متضمّن پیامدهایی، چون زمانمند شدن خدا و علم او، تغییرپذیری کمال الهی، تأثیرپذیری خدا از مخلوقات، حلول خدا در جهان و محدودیت قدرت الهی است. دیدگاه‌های هارتسهورن، همچنین به‌خاطر تأکید بر پویش و تغییرپذیری خداوند، نمی‌تواند به‌عنوان جایگزین مناسبی برای خداباوری سنتی پذیرفته شود. با وجود این، در جهان‌شناسی هارتسهورن، چون خدا و مخلوقات به‌عنوان هویّاتِ متمایز از یکدیگر، به رسمیت شناخته شده‌اند، نظام فکری او متمایز از اندیشۀ «همه‌خداانگاری» است که یکسانی و همسانی خدا و جهان را مسلم فرض می‌کند.

نوشتار حاضر بر مبنای روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می‌کوشد جایگاه زمان را در نظام فکری داریوش شایگان به خصوص ظهور و بروز آن در قلمرو فرهنگ سنتی و مدرن، شعر، نقاشی و رمان مورد ارزیابی قرار دهد. نتایج به دست آمده حاکی از این است که او دالّ مرکزی یا هستۀ مرکزی فرهنگ را زمان می‌داند. این هستۀ مرکزی در فرهنگ‌های سنتی مشرق‌زمین، زمان اسطوره‌ای و در فرهنگ مدرن غرب، زمان خطی است. او با تعلق خاطری عمیق که به زمان اسطوره‌ای و تجلیات آن دارد می-کوشد با نقب‌زدن به اندیشه‌های گوناگون آن را بیابد. از نظر شایگان، هرچند با ظهور مدرنیته در فرهنگ غرب، زمان اسطوره‌ای به محاق رفت و زمان خطی به جای آن قرار گرفت، اما در پایان قرن بیستم در پی انقلاب الکترونیک، زمان خطی جای خود را به زمانِ حالی جهانی داد که قرابت زیادی با زمان اسطوره‌ای دارد. البته که نباید از اختلاف هستی‌شناسانه آنها غافل بود. سرانجام، این سعی و تلاش شایگان او را به سوی رمان سوق می‌دهد و زمان اسطوره‌ای آغازین را در رمان « در جستجوی زمان از دست رفته» مارسل پروست می‌یابد.

امروزه طبیعت­ گرایی دینی یکی از رویکردهای بارز در الهیات فلسفی معاصر به شمار می­آید که از آن قرائت­های مختلفی ارائه شده است. در این میان طبیعت­ گرایی دینی مبتنی بر الهیات پویشی که ریشه در فلسفۀ پویشی وایتهد دارد و نماینده بارز آن گریفین است، از جایگاه بس مهمی برخوردار است؛ چراکه تلاش می­کند با عبور از طبیعت­ گرایی حداکثری از یک سو و عبور از فراطبیعت­ گرایی دینی از دیگر سو، طرحی نو را دراندازد که با شرایط جهان پسامدرن سازگاری داشته باشد. مقالۀ حاضر بر آن است اولاً نشان دهد چگونه گریفین به این طرح یا الگوی الهیاتی رسیده است. ثانیاً مهم­ترین مشخصه­ های این رویکرد الهیاتی را در مقایسه با فراطبیعت ­گرایی دینی و طبیعت گرایی حداکثری معلوم سازد. ثالثاً با نگاهی نقادانه نشان دهد این رویکرد هرچند از حیث سازگاری با علم پسامدرن توفیقاتی داشته است، با چالش­ هایی روبه ‏روست از قبیل بی ‏توجهی به داده ­های ذاتاً دینی به­ ویژه وحی و متون مقدس، ناسازگاری در درک وجود خدا از حیث حضور عناصری فراطبیعت­ گرایانه و تعارض با عقلانیت معتدل یا انتقادی. افزون بر اینها در مقایسه با الگوی برگرفته از حکمت صدرایی، نمی­تواند تبیین قانع‏ کننده­ای از رابطۀ خدا و جهان و فاعلیت خداوند به دست دهد که مقبولیت عام پیدا کند.

توجه به انواع و مراتب عقل، به‌عنوان ابزار شناخت در فلسفه و عرفان از قرن‌ها پیش مطرح بوده است. در این میان مولانا نیز بر جایگاه و اهمّیت عقل و تمایز انواع آن تأکید داشته است. با دقت در مثنوی می‌توان دریافت که عقل جزوی و کلّی، شباهت های قابل تأمّلی با تفکّر اوّلیه و ثانویه‌،که گابریل مارسل، فیلسوف فرانسوی مطرح کرده است، دارند. مارسل دو سنخ تفکّر را از هم متمایز می‌کند؛ یکی تفکّر اوّلیه که ناظر به مسائل است و دیگری تفکّر ثانویه که ناظر به رازهاست. پژوهش حاضر به شیوۀ تحلیلی-مقایسه‌ای انجام شده و نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که مولانا و مارسل از دو دریچۀ متفاوت یعنی اولی عرفانی و دومی فلسفی، دریافته‌اند که حقایق ماورائی را از طریق تجربه و شهود واز طریق مواجهه می‌توان دریافت که در نهایت با معرفتی حیرت‌زا کشف می‌شوند. همچنین تقسیمات دو سنخی برای معرفت، آثار و نتایج اخلاقی دارد که البته هدف مارسل،کارکردهای اخلاقی و معنوی آنها مورد نظر بوده، ولی هدف مولانا رسیدن و پیوستن به حقیقت و اصل وجود است و عمل اخلاقی در مسیر معرفت به امور ماورائی، وسیله‌ای برای نیل به این حقیقت است. مولانا و مارسل در این تقسیم‌بندی‌ها، فلاسفه را به جهت استفاده از ابزار مادی درفهم امور ماورائی، مورد نقد قرار داده‌اند؛ با این حال در مورد امور ماورائی مولانا معتقد است، مسیر طریقت باید به مدد یک پیر واصل طی شود اما چنین مسئله‌ای در تفکر مارسل که فیلسوف است، مشاهده نمی‌شود.

عشق یکی از واژه‌های مهمی است که در اخلاق، فلسفه و عرفان و مکاتب مختلف فلسفی از جمله اگزیستانسیالیسم، مورد بحث قرار گرفته است. گابریل مارسل (1889-1973م)، فیلسوف فرانسوی قرن بیستم در تاملات فلسفی خویش با تفکیک «مساله» از «راز»، عشق را از مصادیق راز به­شمار آورده است. از نظر وی «راز» امری است که نمی­توان آن را از راه روش­های رایج در علوم و در قلمرو تفکر اولیه حل و فصل کرد، بلکه باید اذعان کرد که آن را باید در حوزه تفکر ثانویه مورد تامل قرار داد. همچنین از دیدگاه مارسل راز عشق به ساحت «بودن» متعلق است، نه به قلمرو «داشتن». در این مقاله به روشی توصیفی- تحلیلی، سعی کرده­ایم خطوط کلی اندیشه او را در این باب بیان کرده و لوازم معرفت­شناختی آن را از منظر روابط انسانی و پذیرش وجود دیگران در شبکه عاشقانه میان انسان­ها و پذیرش وجود موجودی متعالی در عشق به ماوراءالطبیعه، نفی شکاکیت، اثبات وجود جهان، کنار نهادن ذهنیت‌باوری و سوبژکتیویسم دکارتی مورد بحث قرار دهیم.

موضوع تأثیر ادیان بر یکدیگر از دیرباز -پس از سده نوزدهم- توجه دین پژوهان را به خود جلب کرده است. از آنجا که ادیان در بستر تاریخ پدید آمده‌اند، پژوهشگران با توجه به اسناد و مدارک تاریخی و باستان شناختی به جستجو در این زمینه می‌پردازند و هر بار که سند و یا کتیبه‌ای جدید کشف می‌شود، باب تازه‌ای به روی ایشان گشوده می‌شود. دین یهود که قدیمی ترین دین توحیدی ابراهیمی است همواره در برابر این نظر قرار دارد که باور یکتاپرستانه خود را چگونه به دست آورده است. از این رو، محققان به کندوکاو در این زمینه پرداختند تا بتوانند ریشه و سرچشمه‌ای برای این باور در میان یهودیان بیابند. از سویی، بنی اسرائیل مانند پیروان برخی ادیان-به عنوان نمونه: زرتشتی- که همواره یا بیشتر عمر خود را در سرزمینی خاص ساکن بوده‌اند، نبوده و از همان ابتدای شکل گیری و ظهور پیامبرشان، موسی، از سرزمینی به سرزمین دیگر آواره بودند. آنان پس از سال‌ها زندگی در مصر ناگزیر به همراه موسی از آن سرزمین خارج می‌شوند و سپس در کنعان اقامت می‌گزینند. بعد از حمله نبوکدنصر بابلی، به اسارت به بابل می‌روند و در آنجا با سرزمین ایران همسایه می‌شوند. در آن سال‌های لبریز از سختی و دشواری با آیین‌ها و اساطیر بین النهرین از نزدیک مواجه بودند و با توجه به سختگیری‌های دینی که بر آن‌ها تحمیل می‌شد، قادر نبودند آزادانه اعمال و آیین‌های خود را به جا آورند. در نهایت، کوروش هخامنشی آنان را از اسارت می‌رهاند و به همه اقوام آزادی دینی می‌بخشد. در اینجا عده‌ای در بابل مانده و برخی دیگر راهی کنعان می‌شوند. هر چند که در تاریخ، ذکر شده گروهی از ایشان به ایران مهاجرت کردند و به دربار هخامنشی راه یافتند. یهودیان پس از این آزادی، به جمع آوری و بازنگری در متون مقدس خود مشغول می‌شوند و در اینجاست که احتمال نفوذ و تأثیر آرای ادیان ملل دیگر، محل جستجو و تحقیق می‌گردد.

بشر امروز با پیشرفت در علم و فناوری و پیچیدگی‌های دنیای مدرن از دین فاصله گرفته و‌‌ از معنویات دور شده است. این امر باعث ایجاد حس بی‌هویتی و پوچ‌گرایی در انسان گردیده در حالی که فطرتاً به معنا‌‌داری و هدفمندی نیازمند است. تنها منبع پاسخ‌گو به این نیاز بشردین است‌‌، پس لزوم دین‌داری از مهمترین نیازهای بشر محسوب می‌شود. از جمله کارکرد‌های دین در دنیای امروز می‌توان به ایجاد حس آرامش باطنی، خودباوری در پی کسب تعالیم دینی، زندگی آزادانه، اهتمام به تفکر و کسب معرفت از طریق انطباق علم و دین، به کارگیری اصول اخلاقی دینی در زندگی اشاره کرد. این پژوهش با هدف بررسی علل دین‌داری و نقش دین در زندگی انسان با توجه به دیدگاه‌های دو متفکر بزرگ جهان اسلام، علامه اقبال لاهوری و استاد شهید مطهری با روش تحقیق کتابخانه‌ای، توصیفی و مقایسه‌ای صورت گرفته است، که با مراجعه‌ی مستقیم به منابع اصلی و فیش برداری از آنها تنظیم و دسته بندی شده است. مهم‌ترین نتایج و یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که هر دو متفکر، دین را تأمین کننده آرامش و آزادی انسان دانسته و همچنین آن را احیا کننده فرد و جامعه و پیش‌برنده‌ی آن در زمینه‌های اخلاقی، علمی و فرهنگی می‌دانند و تنها در زمینه خاتمیت و وحی اختلاف نظر دارند. اقبال سرشت وحی را از سنخ غریزه و از نوع تجربه‌‌ی دینی می‌داند درحالی که مطهری وحی را هدایتی مافوق حس و عقل معرفی می‌کند و با تجربی بودن آن مخالف است و آن را تا حدود زیادی اکتسابی می‌داند.

چکیدهدر گفتگوی بین ادیان ، مفهوم معنویت یکی از مفاهیم کلیدی برای دست یافتن به فهم مشترک و زبان مشترک بین فعالان این عرصه است . معنویت از منظر انسان گرایی و پدیدارشناختی از واژه ی Spirtus به معنای نقش زندگی یا روشی برای بودن است که با آگاهی یافتن از یک بُعد غیرمادی به وجود می آید. در دوران جدید ، در معنویت نوین ، هرگونه تجرب? عاطفی یا هیجانیِ شدید نسبت به هر موضوعی می تواند معنویت به حساب آید. مهم آن است که انسان را برانگیزد یا به اصطلاح سرشار از حسِّ عظمت گردد.در این پایان نامه ، با عنوان (تبیین معنویت از دیدگاه نیکوس کازانتزاکیس) سعی بر آن شده که مبانی معنوی و عرفانی آثار کازانتزاکیس استخراج شده و مراحل سلوک عرفانی ، مبانی نظری و عملی عرفانی ، بر اساس روش توصیفی و تحلیل محتوا و به شیو? کتابخانه ای می باشد . آنچه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد ، آن است که کازانتزاکیس پیرو هیچ مکتب خاصی نیست ؛ اما متأثر از ادیانی مانند مسیحیت ، یهودیت ، بودا و اسلام بوده و هر کدام را که موافق طبع سرکشش بوده ، اخذ و از آن بهره برده است. اما در اصل هدف اصلی او ، انکار نظام کلیسا و اهل ظاهر می باشد و تنها ایمانی را مفید می داند که در دل و قلب ساکن باشد.کلیدواژه : عرفان های نوظهور ، کازانتزاکیس ، مسیح بازمصلوب، آخرین وسوس? مسیح

چکیده : در این پایان‌نامه رویکرد روان‌شناختی اریک فروم در باب دین مورد بررسی قرار می‌گیرد. فروم دین را از نگاه روان شناسي اجتماعي، یک کانون اجتماعی می‌داند که به افراد نگرش مشترک می‌دهد. به سخن دیگر او دین را یک مقوله اجتماعی برمی‌شمرد و از تأثیر اجتماعی دین دفاع می‌کند و از این منظر، به تبیین روان شناختی دین می‌پردازد. از این رو دین از نظر فروم عبارت استاز « هرگونه نظام فکری و عملی که گروهی در آن سهیم باشند و نوعی چهارچوب جهت گیری و منبع دلبستگی برای فرد فراهم کند ». در نظر فروم دین تسکین آلام و رنج های زندگی افراد است و از همین روست که دین یک نظام اجتماعی است که برای اعضایش اطمینان و آرامش می‌آورد. فروم معتقد است که خودآگاه معرف انسان اجتماعی است و ناخودآگاه، کل انسان است منهای آن بخشی از او که با جامعه سازگاری دارد. خدا تصور ذهنی است که بازگو کننده تجربه‌ای درونی و شکل گرفته در متن تاریخ است. او سمبول را زبان اسطوره و رؤیا می‌داند و شعایر را اعمال دینی تلقی می‌کند که بیان کننده افکار و احساسات انسانهای دیندار است و از نظر او اسطوره‌ها در صورتی با ارزش‌اند که در خدمت دین باشند. رؤیاها از فکر خود ما سرچشمه می‌گیرند که یا دینی‌اند یا منشأ روانی دارند. فروم معتقد است که دین باید در خدمت انسان باشد و نظامی و دینی قابل ستایش است که بتواند استعدادهای و انگیزه‌های انسان را شکوفا کند و او را در مسیر حقیقی راهنمایی کند. در واقع منش‌هایی که دارای خصوصیات خلاق، عشق و خرد باشند مایه رشد رهبران شایسته‌ای خواهند بود که در میان آنها رهبران ادیان جهان را می‌یابیم که توانستند اکثریت انسانها را هدایت کنند. اخلاق سازنده و ایمان یقینی از دستوراتی و احکامی سرچشمه می‌گیرد که انسان را به درستی شناخته و به کمالات و استعدادها او آگاه بوده است. فروم یک اومانیست است که برای انسان ارزش والایی قائل است. از دیدگاه او بشر درگذشته از احکام و دستوراتی پیروی می‌کرد که کمکی به رشد روح و روان او نمی‌کرد و امروزه نیز ماشین و تحولات زندگی ماشینی معیار ارزشی او واقع شده است. معیاری که انسانها را به جنون کشانده است و آنها را دچار آشفتگی و بیماریهای روحیو روانی کرده است. کلمات کلیدی: فروم، دین، روان، اجتماع، انسان، سمبول، ایمان، اخلاق