جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فاحشه از واژه‌های حوزۀ معنایی مفهوم گناه در قرآن کریم است. برای تبیین هر مفهوم در نظام معنایی قرآن کریم علاوه بر تمرکز بر با‌هم‌آیندهای آن التفات به معنای واژه در زبان‌های سامی از اهمیت خاصی برخوردار است که در این راستا ریشه‌شناسی تاریخی خودنمایی خواهد کرد. این مطالعه عهده‌دار تبیین و تدقیق معنای فاحشه در قرآن کریم با روش‌های معناشناسی است که تاکنون با رویکرد جامع معناشناسانه به آن پرداخته نشده و جایگاه آن در نظام معنایی قرآن تبیین نشده است. ریشه‌شناسی کاربست این ریشه را در معانی «از حد گذراندن و سبقت نمودن» و «کندی و تأخیر کردن» در زبان‌های اکدی، آرامی و عبری نشان می‌دهد. لغت‌شناسان متقدم نیز خروج از اعتدال را در معنای آن یاد کرده‌اند. به تدریج مفهوم گناهان قبیح در آراء لغت‌شناسان متأخر و معاصر براساس مصداق فاحشه در قرآن کریم دیده می‌شود. بررسی روابط هم‌نشینی و جانشینی سه مؤلفۀ اصلی فاحشه را نمایان می‌سازد: درک فاعل به قبح عمل، دوگونه بودن فاحشه و لزوم بسترسازی برای ارتکاب آن در جامعۀ مسلمین. بافت معنایی فاحشه حکایت از قدرت بازدارنگی نماز، برهان و اخلاص در ارتکاب فاحشه دارد.

ترجمه ماشینی: استعاره های مفهومی، به عنوان یک فرآیند شناختی، پتانسیل تأثیرگذاری عمیق بر فرهنگ یک جامعه را دارند و به عنوان بازتابی از ویژگی های متمایز آن جامعه عمل می کنند. بر اساس نظریه «استعاره مفهومی»، ادغام دانش و فرهنگ مفهومی واحد را به وجود می آورد. بنابراین، استعاره های مفهومی نه تنها دلالت های شناختی دارند، بلکه دارای جوهره فرهنگی نیز هستند. در نتیجه، خاستگاه استعاره های مفهومی موجود در قرآن را می توان به عصر نزول قرآنی ردیابی کرد. هدف این پژوهش بررسی تأثیر فرهنگ بر استعاره های مربوط به قضاوت آخرت است. به طور خاص، بر بررسی نظام حقوقی- قضایی عصر وحی در چارچوب فرهنگی آن تمرکز دارد. این مطالعه جنبه‌های مختلفی از جمله قانون و قانون، نهادهای داوری و فرآیندهای دعاوی را در آن دوران بررسی می‌کند. متعاقبا، این تحقیق چگونگی تجلی تأثیر فرهنگی داوری در استعاره های مرتبط با آخرین قضاوت را تحلیل می کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که قرآن از الگوهای فرهنگی سنتی برای به تصویر کشیدن استعاره‌های مربوط به قیامت استفاده می‌کند. استعاره های جدیدی را با برقراری ارتباط با مخاطبان خود ایجاد می کند، در حالی که به طور همزمان مدل های سنتی را تأیید و اصلاح می کند و مدل های نامناسب را رد می کند. قرآن با ایجاد الگوهای تازه اصول اساسی خود را به طور مؤثر به مخاطبان خود منتقل می کند. بنابراین، استعاره های به کار رفته برای نشان دادن آخرین داوری نه تنها منعکس کننده مدل های فرهنگی موجود بودند، بلکه مدل های بدیع را نیز ایجاد کردند.

پژوهش حاضر می‌کوشد که با رویکردی شناختی،شبکۀ شعاعی ماده [دبر] در قرآن را مورد بررسی قراردهد، چرا که دستیابی به فهم دقیق واژگان قرآن،گامی مهم در جهت دستیابی به فهم دقیق آن است.شبکه شعاعی ازجمله نظریات مطرح درحوزه معنا شناسی شناختی است که دستاورد آن تحلیل شناختی معنای واژه‌ها در بافت‌های مختلف است.در این نظریه معنای واژه ها پیرامون یک معنای مرکزی شکل می‌گیرند و معنای مرکزی در اثر تغییرات طرحواره‌ای و بسط استعاری با انعطاف خود معانی دیگر را می‌سازد.بررسی‌های نشان می‌دهد، «پشت» معنای کانونی ماده «دبر» پیش مفهومی بدنمند است که در قالب طرحواره «جهت» درادراکات حسی-حرکتی انسان بارها تکرار می شود و به آن ساختار می بخشد، این ماده در هم‌نشینی های متفاوت گستره معنایی خود را توسعه میدهد و آنچه در این گسترش معنایی مؤثراست تغییرات طرحواره‌ای است که منجر به بسط استعاری و تولید معنا می‌شود. طرحواره‌های موجود در بنیاد استعاره‌های مفهومیِ پژوهش حاضر با تغییرات خود زمینه‌ی شکل‌گیری معانی چون ترس،نسل،غفلت،گمراهی، دنبال-کردن زمان،چینش هدفمند،شنیدن را فراهم آوردند،معانی به دست آمده از تغییرات در طرحواره‌های نیرو، جهت، حرکت، تعادل، چرخه، فرایند حاصل شدند. تغییرات طرحواره‌ای به خوبی نشان داد که طرحواره‌ها مبنای شکل گیری مفاهیم انتزاعی‌اند و می‌توانند مبنایی برای استدلال درحوزه اندیشه واقع شوند

حدیث اسلامی خاصّه روایات سیره پیامبر (ص)، همواره مورد توجه خاورشناسان بود است و در چند دهه­ی اخیر نیز توجه به این قبیل پژوهش‌ها،گسترش یافته است. مقاله­ی «سیره اهل کساء: منابع قدیمی شیعی راجع به سیره­ حضرت محمد(ص)» نوشته ماهر جرار با نگاهی متفاوت و از دریچه­ی منابع اولیه­ی شیعه، در پی بررسی منابع قدیمی در خصوص سیره پیامبر(ص) برآمده است. دلیل پرداختن وی به موضوع مذکور، از آن جهت است که هیچ ­یک از پژوهش‌های انجام شده توسط خاورشناسان، در خصوص سیره­ پیامبر(ص) از آغاز قرن بیستم به بعد، به طور ویژه منابع سیره و مغازی شیعی را مورد بررسی و دقت نظر قرار ندادند. پژوهش پیش رو با رویکرد تحلیل انتقادی برخی آسیب­های روشی، مبنایی و غایی مقاله جرار را استخراج کرده است، از جمله آسیب­های روشی، جایگزینی روش بازیابی منابع با روش بازسازی منابع، عدم ارائه­ ملاک در گزینش افراد، تتبع ناقص در منابع پژوهش؛ آسیب­های مبنایی اتهام عدم اهتمام شیعیان در سیره­­نگاری، محدود نمودن منابع متقدّم شیعی در باب سیره، تحوّل و تطوّر متون روایی در جریان انتقال حدیث و در نهایت از نگاه سوگرانه جرار به منابع شیعی می‌توان به عنوان آسیب غایی یاد کرد. وجه قوت اثر جرار پرداختن گشودن بابی برای سایر پژوهشگران در این حوزه مطالعات شیعه است.

سورۀ برائت تنها سوره در قرآن است که با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» آغاز نشده است. دربارۀ عدم ذکر بَسْمَله در ابتدای این سوره دلایل مختلفی مطرح است، پژوهش حاضر ضمن بررسی هر یک از دیدگاه‌های مطرح، با نظر به قراین خارجی در فضای سورۀ برائت اعم از فضای نزول و جوّ نزول، در پی آن است که مسئلۀ عدم ذکر بَسْمَله در ابتدای سورۀ برائت را بررسی کند. رفتار گوناگون اصحاب پیامبر(ص) در جنگ تَبوک (به‌عنوان واقعۀ مهمی در سال نهم هجرت) بیانگر گروه‌های مختلف مؤمنان و منافقان است. سال نهم یک نقطۀ عطف تاریخی در تاریخ شبه‌جزیرۀ عربستان بود و گرایش اکثریت به اسلام نوعاً به دلایل سیاسی، امنیتی و اقتصادی محسوب می‌شود و رویکردشان به اسلام تابع منافعشان بود و چهره‌ای که بیشتر خود را نشان می‌داد،کفر در پرتو ایمان یا به‌عبارت دیگر «نفاق» بود؛ رفتاری که محتوای سوره نیز شاهدی بر آن است. ذکر بَسْمَله از جانب خداوند سبحان در ابتدای هر سوره، دعوت از مردم برای بهره‌گیری از رحمت عامه و خاصۀ خداوند است منافقان در اثر مانعی که از کفر در برابر رحمت الهی ایجاد کرده‌اند، خویشتن را از رحمت الهی محروم کرده‌اند، به‌عبارتی عملکرد منافقان و به‌نوعی خواستۀ باطنی ایشان، قطع پیوند با خداوند و امت اسلامی است، خداوند هم پیرو رفتار منافقان، ایشان را از رحمت الهی خویش محروم کرده است.

«بینامتنیت» نظریه‌ای است که بر ضرورت وجود رابطه بین متون تأکید دارد و روابط بین متون و چگونگی ارتباط آن‌ها را مورد کنکاش قرار می‌دهد. کاربست این نظریه در حیطه قرآن و احادیث در تبیین پیوند عمیق قرآن و عترت مؤثر است. این پژوهش به روابط بینامتنی دعاهای صحیفه سجادیه در موضوع شیطان با قرآن می‌پردازد تا افق معنایی جدیدی از این دعا‌ها را ارائه دهد.روش مورد استفاده در این جستار، تحلیلی-اسنادی است. به نظر می‌رسد تعامل آگاهانه امام سجاد(ع) با قرآن زمینه سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده‌است. صحیفه سجادیه همچون قرآن در موضوع شیطان به اوصاف و عملکرد شیطان پرداخته است و در موارد زیادی درک عمیق دعاهای مربوط به دفع شیطان تنها در پرتو شناخت رابطه کیفی آنها با قرآن امکان‌پذیر نیست، با خوانش دقیق، دعاهای صحیفه سجادیه، به این نتیجه می‌رسیم که بیشترین شکل روابط بینامتنی قرآن با این ادعیه، به صورت نفی متوازی است که در آن، امام سجاد(ع) نوعی سازش میان متن پنهان و متن حاضر ایجاد کرده اند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورده اند.حضرت در دعاهای خویش با تکیه بر مضامین قرآنی از موضوعاتی چون دام‌های شیطان، کید و مکر شیطان، تزیین امور باطل توسط او، دور کردن شیطان با قدرت عبادت الهی، حفظ فرزندانش از شرّ شیطان، قرار نگرفتن در شمار دوستان شیطان و ... سخن گفته است.

واژه ضرب از جمله واژه‌های پیچیده در زبان عربی است که به‌زعم برخی از قدیمی‌ترین لغویان متقدم برای جمیع اعمال به کار می‌رود. از این‌رو فهم دقیق مفاهیم ضرب در قرآن و دستیابی به لایه‌های معنایی آن نیازمند انجام مطالعه‌ای روشمند است. معناشناسی ساختاری یکی از روش‌های مطالعات قرآنی است که به استخراج معنای نهفته در متن با در نظر گرفتن شبکه‌ای از روابط مفهومی می‌پردازد. پژوهش حاضر بر مبنای روابط همنشین و جانشین و با رویکرد ساخت‌گرا درصدد کشف مؤلفه‌های معنایی «ضرب» است. تلاش شده است با تحلیل معنایی واژگانی که در یک حوزه معنایی با ضرب قرار دارند و در دو محور همنشینی و جانشینی، جایگاه معنایی ضرب در قرآن تبیین شود. مؤلفه‌های معنایی «ضرب» که از طریق روابط همنشین به آن دست یافته شد عبارتند از: اتصال، پیوستن، بستن، ترک کردن، روی‌گرداندن، بهم پیچیدن، آشکار شدن، احاطه کردن و نیز فعلی همراه با بروز و ظهور خارجی، قدرت، سنگینی و ایجاد اثر و تغییر. همچنین مؤلفه‌های معنایی رفتن، بریدن، ترک کردن، روی‌گرداندن، احاطه، پوشاندن، بهم فشردن و درهم پیچیدن از طریق محور جانشینی «ضرب» قابل دستیابی هستند.

از جمله آثار معاصر در زمینۀ احادیث ساختگی، کتاب الموضوعات فی الآثار و الاخبار تألیف هاشم معروف الحسنی است که دربارۀ روایات جعلی موجود در منابع فریقین و با تأکید بر روایات منقبت و منقصت نگاشته شده است. تاکنون پژوهش‌های چندی در خصوص معرفی، روش‌شناسی و نقد این اثر با نگاهی کلی صورت گرفته است. پژوهش حاضر ضمن بهره‌گیری از این آثار، نقد و بررسی روایات فضایل اهل بیتk را به‌طور خاص مورد نظر دارد. گرچه هاشم معروف در سراسر کتاب الموضوعات با رویکرد نقد متنی و نقد سندی با روایات مواجه شده، گاه با اهمال و تسامح و گاه یک‌جانبه و عجولانه قضاوت کرده است. به نظر می‌رسد وی عمدتاً از روی محتوای روایت حکم به جعلی بودن آن داده و بررسی‌های سندی وی بیشتر جنبه تأیید و تأکید دارد. روش وی در بررسی سندی برخی روایات با ایراداتی همچون تعمیم‌گرایی، غفلت از منابع رجالی دست اول، پرداخت بی‌ضابطه به بحث غلو، عرضۀ اطلاعات نادرست در شرح احوال راویان و نقد غیرمنصفانه برخی محدثان و صاحبان آثار، عدم تفحص از سایر طرق روایت در منابع معتبر روایی و کم‌توجهی نسبت به جمع‌آوری احادیث هم‌مضمون و خانواده حدیثی، بهره‌گیری از معیارهای اختلافی، اصرار بیش از حد بر معیار موافقت روایت با عقل و علم تجربی روبه‌روست.

مطالعۀ استعاره در رویکردِ معناشناختی جایگاه ویژه‌ای دارد. استعاره عنصر بنیادین در مقوله‌بندی و درک انسان از جهان خارج و از ساز و کارهای اصلی فرایند تفکر است که در درک مفاهیم انتزاعی نقش مهمی دارد. استعاره‌های مفهومی ابزاری برای تحلیل متن و جهان‌بینی متون، خاصه متون دینی به شمار می‌روند. با قراردادن استعاره‌های مفهومی در کنار یکدیگر به ساختار و جهان‌بینی قرآن و اندیشه‌های نهفته در آن چون متنی دینی دست یافته می‌شود. در پژوهش حاضر کوشش شده است با رویکرد شناختی به استعاره‌های مفهومی «اعمالِ نیک» انسان در قرآن پرداخته شود تا در سایۀ آن به چگونگی مفهوم‌سازی «اعمال نیک» در قرآن و نیز حوزه‌های مبدأ رایج در این مفهوم‌سازی دست یافته شود. بررسی حوزۀ معنایی «اعمالِ نیک» در قرآن نشان می‌دهد استعاره‌های مفهومی این حوزه به‌صورت نظام‌مند در کنار یکدیگر منتهی به مدل شناختی می‌شود که در پرتو آن علاوه بر دستیابی به استعارۀ بنیادی «عملِ نیک حرکت است»، به این مهم دست یافته می‌شود که قرآن برای نظام‌مندکردن ذهن مخاطب و ایجاد تحول در اندیشه مخاطب از چه شبکۀ معنایی بهره گرفته است. ازحوزه‌های مبدأ به دست آمده برای مفهوم‌سازی اعمال نیک در قرآن به حوزه‌های کارجسمانی، شیء، حرکت، پوشش، نیرو، جهت، مکان، نور، پوشاک، خوراک، انسان، زاد و توشه، بستر اشاره می‌شود.