جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هم‌نشینی و جانشینی، همان‌گونه که زبان‌شناسانی چون رومان یاکوبسون از آغاز اشاره کرده‌اند، تار و پود زبان را تشکیل می‌دهد. ازاین‌رو، می‌توان با مشخص‌کردن مؤلّفه‌های معنایییک واژه خاص و سپس بررسی ارتباط‌های واژه‌های هم‌نشنین و جانشین با آن، کارکردهای واژه را در زبان در سطح گسترده‌ای مشخص کرد. با این روش، ابتدا هم‌نشین‌ها و جانشین‌های واژه مدّنظر مشخص می‌شود، سپس بر پایه مؤلّفه‌های معنایی به‌دست‌آمده از واژه‌های هم‌نشین و جانشین، مؤلّفه‌های مشترک نشان داده می‌شود، این مؤلّفه‌ها، مؤلّفه‌های معنایی واژه مدّنظر است.واژه «امام»، از کلیدی‌ترین واژه‌های قرآن کریم، که بسامد رخداد آن 12 مرتبه است، یکی از کاربردهای آن در آیه 12 سوره مبارکه یس است. «امام» در این آیه همراه با واژه‌های هم‌نشین و جانشینش در قرآن مبنای تحلیل واژه «امام» در آیه 12 سوره مبارکه یس است. با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته و پنج مؤلّفه معنایی به‌دست‌آمده (احصاء، مبین، خلیفه، آیه، کتاب) آنچه در «امام» ثبت می‌شود، مرتبه‌ای از علم حق‌تعالی است که مربوط به فعل و مشیت الهی است و در عالم غیب محفوظ و مکنون است. وجود «امام» عامل نظم و پیوند‌دهنده کلمات الهی است و نسخه‌ای است جامع از اسمای حسنای الهی. امام در تمام شئونِ افعال و اوصاف الهی «آیه کامل» حق‌تعالی است. مدلول این آیه عظیم چیزی جز رسیدن به توحید ربوبی نیست؛ ازاین‌رو شناخت امام متمّم توحید حق‌تعالی محسوب می‌شود.

مفهوم «امام» از مهمترین مفاهیم قرآن کریم است که از دیرباز مورد توجه مکاتب مختلف فقهی، کلامی، عرفانی و فلسفی بوده است ؛این پژوهش ، در راستای کشف لایه های معنایی واژه امام در قرآن کریم و با هدف تبیین انسجام و پیوستگی معارف قرآن کریم تدوین شده است وبا استفاده از برخی روش های نوین معناشناختی به تبیین واژه «امام» واستخراج مولفه های معنایی آن در قرآن کریم پرداخته است. با رویکرد هم زمانی دوازده آیه ای که واژه «امام» در آنها به کار رفته ، مورد مطالعه قرار گرفت ؛ با تحلیل کاربرد ها از طریق استخراج مفاهیم هم نشین و جانشین این نتیجه به دست آمد که مفاهیم «خلیفه» و «آیه» به هسته معنایی امام نزدیکتراند، ازاین رو می توانند به عنوان جانشین «امام» محسوب شوند به این ترتیب «امام» در قرآن کریم، خلیفه است که جانشین و آیهاسمای حسنای خداوند است . بالغ بر نیمی از آیات اختصاص یافته به امام در قرآن کریم ، در مورد «امام حق» به کار رفته است . در راستای تکامل سنّت الهی هدایت ، «امام حق» به عنوان فردی مرتبط با غیب ، متمّم توحید و وارث اسمای حسنای الهی با رحمت رحیمیه الهی واسطه فیض گشته و سبب اتحّاد عالم است و با هدایت مُلکی در دنیا انسان ها رابه صراط مستقیمهدایت می کند و در آخرت در مقام شهادت و شفاعت حاضر می گردد. امّا در دو آیه ای که در مورد ائمه باطل وارد شده است ، ایشان رابه عنوان خلیفه شیطان، که در تمامشئون از مستخلف عنه (شیطان) حکایت می کند معرفی کرده است که منشأاین استخلاف تبعیت از هوای نفس و پیامد آن قرار گرفتن در صراط جحیم است؛ همچنین آیه بودن ائمه باطل به این معناست که ایشان، آیه اسماء جلالی خداوند هستند.آنانسربازانکیفرواضلال خداوند برایکافرانو مایه عبرت برای سایر بندگان نیز می باشند.

مفهوم «امام حق» از مهمترین مفاهیم قرآنی است که از دیرباز مورد توجه مکاتب مختلف فقهی، کلامی، عرفانی، تفسیری، روایی و تاریخی بوده است. تاکنون با رویکرد معناشناسانه به آن پرداخته نشده است. گرچه کاربرد واژه «امام» در معنای پیشوای حق در قرآن کریم 5 مرتبه است اما می توان گفت اکثر آیات قرآن کریم در خدمت پرورش انسان کامل است. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی به تبیین مفهوم «امام حق» و استخراج مولفه های معنایی آن از قرآن کریم پرداخته است؛ زیرا معناشناسی به دلیل به کارگیری نگاه تحلیلی و موشکافانه به متن، برای دستیابی حقیقی به مفهوم واژگان، روشی مناسب است. با بررسی رویکرد هم زمانی در 5 آیه ای که مفهوم «امام حق» در آنها به کار رفته، روشن شد که «امام حق» در کاربرد وحیانی بر محور هم نشینی با مفاهیم جعل، هدایت و دعوت و بر محور جانشینی با مفاهیم خلیفه، آیه، کلمه، امه، صراط در یک حوزه معنایی قرار می گیرد. کشف مولفه های معنایی «امام» سبب آشکار شدن معارف نهفته در باطن آیات و نشان دادن اندیشه نظام مند قرآن کریم است.

به استناد بسیاری از آیات و روایات، ائمه اطهار تنها کسانی هستند که پس از خدا و پیامبر آگاهی کامل به معارف قرآن و مراد و مقصود آیات آن دارند. ائمه با توجه به نیاز بشر، به تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم پرداخته‌اند. با توجه به اهمیت و جایگاه ویژۀ گونه‌شناسی روایات در تفسیر قرآن کریم از یک سو و کثرت روایات تفسیری اهل بیت از سوی دیگر، در این مقاله، با توجه به اینکه تاکنون روایات امام حسن در تفسیر گونه‌شناسی نشده، تنها روایات تفسیری امام حسن تحلیل و بررسی شده است. هرچند روایات تفسیری حضرت نسبت به امامان دیگر اندک است، همین روایات اندک دست‌مایۀ خوبی برای کشف نگاه امام حسن به چگونگی تفسیر است. بر اساس این پژوهش، مهم‌ترین گونه‌های تفسیری روایات امام حسن عبارت است از: ذکر سبب نزول، بیان معنی مفردات، بیان بطون آیات، تبیین آیات از راه بیان مصادیق، تبیین آیات الاحکام، ذکر جزئیات داستان‌های قرآن کریم، استناد و استشهاد به آیات، عمل به آیه با عمل به مفاد آن، علم قرائت، فضایل و خواص قرائت سوره‌ها و آیات. روش امام حسن در تفسیر قرآن کریم عبارت است از: تفسیر قرآن با سنت، استناد به قواعد زبان عرب. مبانی قرآن‌شناختی امام حسن در تفسیر قرآن کریم عبارت است از: هدایتگری قرآن و صیانت قرآن از تحریف.

یکی از نکات برجسته قرآنی تاکیدی است که بر جنبه های قابل رویت حقیقت می نهد و در موارد فراوانی تاکید قرآن بر تفکر و تعقلی است که بر پایه برخورد حسی بنا شده است. امثال قرآن کریم مطالب معقول را به صورت محسوس در می آورند تا به کمک حس، آنها را به ذهن نزدیکتر سازند و با بیان امثال درسرشت و طبیعت دیگران اثری به جا گذارند. بى گمان، قرآن براى گروه خاصّى نازل نشده است و مخاطبش عموم مردم هستند، بنابراین باید مراد خود را در هر زمینه ای به نحوى عرضه دارد که همه انسانها تا روز قیامت آن را درک کنند و بهترین زبانى که مى تواند معارف عقلى و مفاهیم معنوى را براى توده مردم تبیین کند، زبان تمثیل است. خداوند به صورت اصلی کلّی و فراگیر در چهار آیه از قرآن کریم می فرماید: وَ لَقَدْ صَرَّفْنا (ضَرَبْنا) لِلنَّاسِ فی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَل و با نظر به متفاوت بودن ساختمان فکری افراد، امثال را به صورت های مختلف بیان کرده است و از تعابیری چون «صَرف مَثَل» و یا «ضَرب مَثَل» برای بیان امثال قرآن استفاده کرده است؛ ضمناً با تعبیر «مِنْ کُلِّ مَثَلٍ» خاطر نشان می سازد که در هر زمینه ای به ذکر مثل پرداخته است. همچنین می فرماید هدف از ارائه این مثالها گذر از آن و رسیدن به عمق مطلب است و البته این راهی است که علما طی می کنند و نهایت بهره را از امثال قرآن می برند.