جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استاد معرفت به عنوان یکی از صاحب‌نظران در تفسیر علمی مطرح است. دیدگاه‌های ایشان در زمینه تفسیر علمی در آثارشان پراکنده است، از این‌رو آشنایی با دیدگاه‌های ایشان مشکل و زمانبر است؛ از این‌رو در این پژوهش سعی شده تا با بررسی آثار این مفسر، دیدگاه‌های ایشان در زمینه امتیازات و آسیب‌های تفسیر علمی استخراج گردد. در این نوشتار گردآوری داده‌ها، با روش توصیفی- پیمایشی و تحلیل داده‌ها با روش AHP (روش تحلیل سلسله مراتبی) صورت پذیرفته است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که مؤلفه ترغیب مسلمانان به علم آموزی وحفظ استقلال جوامع مسلمان دارای بیشترین اهمیت در امتیازات تفسیر علمی از دیدگاه استاد معرفت هستند. هم‌چنین مؤلفه علم‌زدگی و نداشتن تخصص کافی دارای بیشترین اهمیت در معیارهای آسیب‌شناسی می‌باشند. به نظر می‌رسد که مواردی از امتیازات، همچون کمک به فهم روشمند آیات جزء امتیازات مشترک انواع تفاسیر قرآن ‌است و مواردی نیز به طور مستقیم با تفسیر علمی در ارتباط است، مانند ترغیب مسلمانان به علم آموزی و حفظ استقلال جوامع مسلمان؛ زیرا ترغیب به علم آموزی (علم به مفهوم علوم تجربی) با توجه به نیازهای روز دنیا در پیشرفت تکنولوژیکی جوامع اسلامی تاثیر گذار است و این پیشرفت در نهایت سبب استقلال جوامع اسلامی خواهد شد.

ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، ملقب به «شیخ الطائفه»، فقیه، محدّث، مفسّر و متکلم نامدار شیعه در قرن پنجم قمری، به عنوان نماینده مکتب بغداد با تاسیس حوزه نجف، مولف آثار گرانبهای شیعه در حوزه های مختلف دینی میباشد؛ در کلام و حدیث، کتاب «الغیبه» او -که موضوع این نوشتار است، در شمار مهمترین منابع مهدوی شیعه قرار دارد. الغیبۀ شیخ طوسی، به مثابه جامع مباحث عقلی و نقلی در موضوع غیبت، به دلیل چینش کلامی این کتاب، و نیز روش متفاوت شیخ در گزینش روایات اعتقادی در استفاده از راویات علم آور بر ارزش و اعتبار این کتاب افزوده است، همچنین نگاه برون دینی شیخ در تدوین کتاب الغیبۀ با توجه به گونه شناسی اندیشه کلامی در قرن پنجم و پاسخ به شبهات فرقه های منحرف مهدویت انشعاب یافته در عصر امامان، طرق تحمل حدیث، روش تلفیقی وی در اثبات غیبت، همگی اثری ممتاز از کتاب وی را به عنوان نماینده مکتب بغداد، به نمایش گذاشته و از اینرو، درخور شایسته بازخوانش نوگرایانه است.

قرآن کریم در بیان آموزه های اعتقادی، اخلاقی و احکام از فرهنگ زمانه نزول خویش کاملاً بیگانه نیست. آیات بسیاری به نقل و طرح مؤلفه های مختلف فرهنگ زمانه اختصاص دارد، و برخی آموزه هایش نیز شباهت هایی با آن فرهنگ پیدا کرده است؛ امری که سبب شده است برخی از اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه سخن گویند. این مقاله پس از مفهوم شناسی دو واژه «فرهنگ» و «زمانه»، دلیل توجه قرآن به فرهنگ زمانه و علت طرح این فرضیه از سوی روشنفکران و مستشرقان را بررسی میکند و به این نکته میرسد که قرآن با فرهنگ زمانه چندگونه برخورد کرده است؛ بخشی از فرهنگ زمانه که آکنده از جاهلیت بود، ردّ و نکوهش کرده، بخشی را که با جاهلیت آمیخته بود، پیرایش نموده و بخشی را نیز که پیراسته از جاهلیت بود و ریشه در آیین های الهی پیشین داشت و یا از فطرت بیدار و عقل سالم سرچشمه میگرفت، تأیید کرده است.

برخی از منتقدان[i] با استناد به آیه:﴿أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماً یحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هلْ یستَوِی الَّذینَ یعلَمونَ والَّذینَ لَا یعلَمونَ إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ﴾[ii] و سایر آیات و احادیث مدعی شده‌اند که: علم ارزشمند و نافع از دیدگاه قرآن و اسلام منحصر در علوم دینی است. با نگرش درآیات و روایات معلوم می‌گردد که هدف قرآن بیان جزئیات تمام علوم بشری نیست و علم ارزشمند را منحصر در علوم دینی نمی‌داند، آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) نه‌تنها به همۀ علوم ازجمله علوم تجربی توجه کرده‌اند، بلکه تذکر داده‌اند که هنگام مطالعات تجربی به آفریدگار طبیعت، آسمان و... نیز توجه کنید که جمع بین ایمان و علم مطلوب است و با همدیگر منافاتی ندارند. در این مقال و مجال درصدد پاسخ‌گویی به شبهه مطرح‌شده با استناد به آیات و احادیث با بهره‌گیری از منابع معتبر هستیم.

اهل سنت بر اساس آیه هفده سوره لیل فضایلی را برای ابوبکر اثبات می کنند که پایان نامه حاضر با ادله قرآنی و تفسیری و روایی و عقلی پاسخ می دهد

یکی از مباحث مهمی که هدف بعثت انبیا را مشخص می‌کند و آثار عقیدتی و تربیتی متعددی دارد ، بحث هدایت است . این امر اساسی‌ترین کار می‌باشد و درهمه‌ی کتب آسمانی و آیات گوناگون قرآن نیز به صورت های مختلف بیان شده است. همان‌طور که می‌دانیم مفهوم شناسی واژگان قرآن و تعیین قلمرو معنا شناسی هریک براساس کاربرد آن‌ها در آیات گوناگون، از جمله مسائلی است که در فهم صحیح معارف قرآن اهمیت بسزایی دارد. با توجه به اینکه واژه هدایت در 260 آیه از قرآن وجود دارد و مشتقات آن 316 مرتبه است.دراین پژوهش برآنیم که معانی گوناگون این واژه را برحسب سیاق آیات در تفاسیر گوناگون شیعه و سنی بیان کنیم . و در انتهای هر آیه همنشین های این واژه را با عناوینموانع ، آثار ، لوازم ، عوامل هدایت کننده و هدایت شده بیان میکنیم. بنابراین با تکیه برخود آیات و با روش معنا شناسی، پس از بررسی تک تک آیات در بر دارنده این واژه، قلمرو معانی هریک ازآیات را جداگانه به دست می آوریم؛ زیرا هدایتعلاوه بر معنی لغوی آن دارای معانی دیگری نیز هست که این معانی با تاثیر‌پذیری از واژگان مجاور خود در آیات مربوط به دست می‌آید. قابل ذکر است معنای اصلی واژه هدایت راهنمایی کردن است و در تمامی وجوه و معانی نسبی این معنای اصلی یافت میشود.همچنین در انتهای این پژوهش وجوه مختلف هدایت را به صورت جمع بندی بیان میکنیم.

قرآن مجید اگر تنها کتاب آسمانی نباشد از آن جمله کتابهای آسمانی است که آموزه هایش با فرهنگ زمانش بیگانه نیست به گونه ای که آیات فراوانی از قرآن به بازتاب مؤلفه هایی از فرهنگ معاصران پیامبر(ص) با هدف خاص می پردازد، و همین امر دستاویز طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از آن فرهنگ شده است. نوشتار حاضر به منظور تحقیق درباره این فرضیه، سامان یافته است. پس از مفهوم شناسی واژه های کلیدی، و بیان تاریخچه بحث، فرهنگ زمانه معرفی می شود و ویژگی های برجسته آن به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد. در ادامه، دیدگاه کلی قرآن درباره این فرهنگ که حاکی از نارضایتی این کتاب مقدس از آن فرهنگ است، بیان می شود، نیز هدف از بازتاب فرهنگ جاهلی در قرآن ذکر می گردد. علاوه بر اینها، مشابهت فراوان قرآن با بخش دینی فرهنگ زمانه، جداگانه به بحث گذاشته می شود و این مشابهت، نه اثرپذیری از آن بخش، بلکه سرچشمه گیری قرآن و ادیان سابق از منبع واحد ارزیابی می گردد. مشابهت قرآن با فرهنگ محاوره وگفتگوی عصر جاهلی، ضرورتی عقلایی و گریز ناپذیر است، نیز مشابهت قرآن با مؤلفه هایی از فرهنگ زمانه که برخاسته از عقل سالم یا فطرت بیدار معاصران نزول قرآن بوده، بی ایراد است و قرآن از مؤلفه های جاهلانه فرهنگ زمانه اثر ناپذیر است. اینها هم نتایج برخی مباحثی است که در فصل جداگانه مطرح می شود. نقل و نقد خاستگاه طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و چگونگی سازگاری میان جاودانگی قرآن از یک سو و پرداختن این کتاب آسمانی به فرهنگ جاهلی از سوی دیگر نیز از مباحث این تحقیق است.

چکیدهبی شک بهره مندی هر چه بهتر و بیشتر از کتب تفسیری در ابتدا نیازمند شناخت انواع روش ها ی مختلف تفسیری موجود و مطالعه آنها می باشد، از طرفی نیز، استفاده از تفاسیری چون تفسیر المیزان و تفسیر تسنیم در عصر حاضر، یکی از بهترین گزینه ها برای مطالعه بیشتر و عمیق تر کتاب آسمانی ما مسلمانان است و از آنجایی که آیت الله جوادی آملی شاگرد مکتب علامه طباطبایی می باشند، بررسی و مطالعه روش شناسی این دو تفسیر در کنار یکدیگر می تواند راه گشای بسیاری از سوالات و مشکلات ما در عرصه تفسیر آیات و بیان مفهوم آیات قرآن باشد؛ چرا که تفسیر شریف المیزان، از ارزشمندترین تفاسیر قرون اخیر است و تفسیر تسنیم نیز چشمه ای است که از دریای "المیزان" جوشیده است، بنابراین هر دو آنان در کنار یکدیگر می تواند اقیانوسی از علم را به ما ببخشد.لیکن هدف از بررسی روش شناسی تفسیر تسنیم و المیزان برداشتن گامی موثر در شناخت دو تفسیر مذکور بوده تا طریقه استفاده آن دو را از بسیاری از منابع تفسیری چون قرآن و روایات و سنت و... را برایمان آشکار نماید، که در این رهگذر می توان به نتایج دیگری نیز دست یافت؛ از جمله اینکه هر دو این بزرگواران از روش های تفسیری استفاده نموده اند که مورد قبول هر دو آنها بوده است و طریقه استفاده آنها از آن روش ها می تواند کامل کننده هم باشد، که در نهایت ما را به این نتیجه می رساند که آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم با تأسی از استاد خود یعنی علامه طباطبایی، توانسته که روش ایشان را به کمال و نهایت برساند.در هر حال برای رسیدن به این هدف،در این پژوهش از روش تطبیقی بین دو تفسیر تسنیم و المیزان استفاده شده است و به بیان نظرات هر دو مفسر پرداخته شده تا بتوان با مقایسه نظرات آنها و کتب تفسیرشان به اهداف مورد نظر دست یافت.

ما در این پژوهش آثار منفی رفاه را به سه بخش تقسیم نمودیم: آثار منفی بینشی و اعتقادی رفاه، آثار منفی اخلاقی و رفتاری رفاه در بُعد فردی، آثار منفی اخلاقی و رفتاری رفاه در بُعد اجتماعی. آثار منفی بینشی و اعتقادی رفاه از دیدگاه قرآن کریم عبارتند از: اعتقاد مصونیت از عذاب، اعراض از اسلام، اعراض از حق، انکار معاد، تحلیل نادرست از حوادث هشدار دهنده، تزیین زشتی‌ها، شرک، کفر و کفران نعمت. آثار منفی اخلاقی و رفتاری رفاه در بُعد فردی عبارتند از: اعراض از ذکر خدا، امتحان و ابتلاء، شادمانی غرورآمیز، طغیان، ظلم به نفس، عُجب، غفلت، فراموشی خدا، فسق. و آثار منفی اخلاقی و رفتاری رفاه در بُعد اجتماعی عبارتند از: استکبار، اضلال، افزایش جمعیت کافران، تجاوزگری، تحقیر دیگران، ترک جهاد، تفاخر، فساد. و هدف این تحقیق شناخت آسیب‌ها و آثار منفی رفاه جهت اجتناب از آنها می‌باشد.

در پژوهش حاضر، تکاثر از دیدگاه قرآن مجید مورد بررسی قرار می‌گیرد.در واقع، گرایش به تکاثر از مهم ترین معضلات امروز جهان بشری و حتی جوامع اسلامی است که گرفتار شدن مردم به آن موجب بروز مشکلات عدیده‌ای در زندگیفردی و اجتماعی آنان شده است که اساسی ترین دلایل ایجاد چنین مساله‌ای عدم آشنایی صحیح بازمینه های ایجاد تکاثر و پیامدها و یا روش‌های ممانعت از آن است. هدف از انجام این پژوهش تبیین مباحث مربوط به تکاثر با استفاده از آیات قرآن و کتب تفسیری می‌باشد.این پژوهش، تکاثر را در پنج فصل به صورت جامع، بررسی و تبیین می‌کند که عبارتند از: زمینه‌های تکاثر که شامل چهار مورد جهل، خوشگذرانی، فریبندگی دنیا و کفر است.مصادیق اهل تکاثر که چهار مورد شامل باغدار متکبر، قریش، مترفان و یهود هستند.موانع تکاثر که در چهار عنوان توجه به حسابرسی، توجه به عذاب اخروی، توجه به ناپایداری دنیا و یقین به قیامت مورد بررسی قرار می‌گیرند. آثار تکاثر که مفصل ترین قسمت این پژوهش بوده و به بررسی هفت پیامد مربوط به تکاثر شامل انکارمعاد، تفاخر به مردگان، غرور، غفلت، کفر، محرومیت از امداد الهی و نابودی اموال می‌پردازد و سرانجام، فصل کیفر اهل تکاثر که در دو قسمت گرفتاری به عذاب دنیا و گرفتاری به عذاب آخرت مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه بسیاری از معضلات فردی و اجتماعی اعم از مصرف گرایی، تجمل گراییرقابت‌های ناسالم اقتصادی و سیاسی، کشمکش‌ها و نزاع‌های کوچک و بزرگ، ریشه در حس تکاثر و افزون طلبی آدمی دارد، استفاده از نتایج حاصل از این پژوهش برای همه افراد و گروه‌های اجتماعی مفید خواهد بود.