جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: پوچی یک مشکل فلسفی حیاتی است که پیامدهای اجتماعی گسترده ای دارد. در این مقاله، سه روایت از پوچی را مورد بحث قرار می‌دهم: بی‌هدف بودن دنیا، عدم معقولیت و جدیت، و شکست و ملال. من پیشنهاد می‌کنم که برای بحث از پوچی، باید به مسئله معنای زندگی به عنوان مسئله روایت زندگی نگاه کرد. روایات راهی برای فهم و درک زندگی هستند. با این حال، روایت های متناقض به زندگی معنادار، معیارهایی را برای ارزیابی روایت های مختلف ایجاب می کند. من برای ارزیابی روایات به سوی چنین معیارهایی گام برمی دارم که جنبه های ذهنی و عینی حقیقت را پوشش می دهد. برای انجام این کار، سعی می کنم بین روایت و درک ارتباط برقرار کنم. علاوه بر این، استدلال نظری و عملی زمینه ای را برای ارزیابی روایات فراهم می کند. من استدلال می کنم که بر اساس معیارها، می توان یک روایت معنادار از زندگی را ترجیح داد. یکی از منابع مهم برای روایت معنادار، ایمان دینی است. ایمان می‌تواند واقعیت‌های جدید و همچنین تفسیرهای جدیدی از جنبه‌های مختلف زندگی را معرفی کند و از این رو به توسعه روایت معنادار زندگی کمک کند.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس زیر در آپارات مراجعه کنید: https://www.aparat.com/v/sT4nZ

برای مشاهده فیلم گفتگو به آدرس زیر در آپارات مراجعه کنید: https://www.aparat.com/v/n2yZ0

دغدغه زیست اصیل یکی از ویژگی‌های دوران متأخر فرهنگ غرب است. این ویژگی در حدود شصت سال اخیر چنان گسترش یافته است که تیلور در کتاب عصر سکولار دوره متأخر فرهنگ غرب را «عصر اصالت» نام می‌گذارد. علی‌رغم پیشینه قابل توجه ایده‌آل اصالت در ایده‌پردازی‌های متفکران پیش از تیلور، ابعاد مختلفی از این مسئله همچنان به نحو شایسته مورد بررسی قرار نگرفته است. تیلور در کتاب اخلاق اصالت، سعی می‌کند زوایای این مسئله را بررسی کند و استلزامات زیست اصیل و نیز مبانی نظری‌ای را که این نحوه از زیستن بر آنها مبتنی است، بکاود. به‌طور مشخص، تیلور در این کتاب به سه مسئله اساسی می‌پردازد: فردگرایی، عقل ابزاری و آزادی. در این بررسی، تیلور موضع انتقادی خود را حفظ می‌کند و سعی می‌کند نکات مثبت و منفی وضعیت فعلی را از نظر دور ندارد. از نگاه او، ما با وضعیت مطلوب فاصله بسیاری داریم و گام‌های بسیاری باید برای رسیدن به وضعیت مطلوب برداشته شود. او از سویی منتقد نسبی‌گرایی در اخلاق اصالت است و معتقد است که در فضای این اخلاق، افق‌های اهمیت از بین می‌رود و هیچ چیز مهمی غیر از انتخاب خود فرد باقی نمی‌ماند و این به معنای از بین رفتن اخلاق است. از سوی دیگر، معتقد است که در ایده‌آل اصالت درک مهمی از ذات انسان نهفته است که با در نظر گرفتن ملاحظاتی –چون سرشت گفتگویی بشر- می‌تواند انسان را به سوی یک زیست غنی‌تر هدایت کند. نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که دغدغه زندگی اصیل تنها در مرزهای جغرافیایی غرب باقی نمانده است و حضور این ایده در کشورهای دیگری مانند کشور ما، به نحو چشمگیری افزایش یافته است. امروزه می‌توان ردپای ایده‌آل اصالت را در میان نظرپردازی‌های متفکران، توصیه‌های روانشناسی و مشاوره، فیلم‌ها و رمان‌ها و… به‌روشنی مشاهده کرد. توصیه‌هایی چون «بر اساس فهم خودتان زندگی کنید.» یا «از قلبت پیروی کن!»، «مهم خواست توست و نه قضاوت دیگران» نمونه‌هایی از رشد چنین تفکری است. علاوه بر موضوع مهم این کتاب، نویسنده کتاب نیز فیلسوف برجسته‌ای‌ست که به‌خوبی زوایای مختلف این بحث را کاویده است. چارلز تیلور یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان فعلی جهان است که در موضوعات مختلف ایده‌پردازی کرده است. در میان آثار او، بررسی هویت انسان مدرن، شکل‌گیری مدرنیته، وضعیت ایمان در عصر جدید و ساختارهای مطلوب سیاسی-اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

جریان فمینیسم در غرب به دنبال ایجاد برابری و رفع ستم از زنان در نظام حقوقی و سیاسی به وجود آمد اما با مرور زمان، دغدغه این جریان به حوزه معرفت شناختی نیز امتداد یافت. به اعتقاد معرفت شناسی فمینیستی علوم بشری تحت سلطه مردان و متناسب با منافع آن‌ها ایجادشده است بنابراین با شالوده شکنی معرفت‌شناسی متداول غرب، تجربیات سرشتی و اجتماعی انسان‌ها در معرفت اهمیت می‌یابد و این تجربیات در قالب تأثیر جنس و جنسیت تفاوت‌های معرفتی زنان و مردان را رقم می‌زند. به علت پویایی و اهتمام فلسفه اسلامی به مسائل روز، معرفت شناسی فمینیستی نمی‌تواند نزد فیلسوف مسلمان مغفول واقع شود به خصوص متفکری چون آیت الله جوادی‌آملی که ضمن جامعیت در علوم مختلف به مسائل روز نیز توجه دارد. هدف از نگارش این مقاله، بررسی امکان تحقق معرفت شناسی فمینیستی در نظام معرفت شناسی علامه جوادی آملی است که به این منظور کلیه اسناد و آثار ایشان در حوزه معرفت شناسی وزنان، با روش تحلیل مطالعات اسنادی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد با پذیرش جسمانیت الحدوث و روحانیت البقا بودن ارکان معرفت؛ حرکت جوهری و تمایز بین ادراکات در معرفت شناسی آیت الله جوادی آملی و باور به تفکیک بین جنس و جنسیت در مطالعات زنان از سوی ایشان، می‌توان از تأثیرگذاری جنس و جنسیت بر علوم اعتباری و کارکردگرایانه سخن گفت بدون آنکه چنین تأثیری منجر به نسبیت معرفتی شود. بر همین اساس کلیت ادعای معرفت شناسی فمینیستی در معرفت شناسی آیت الله جوادی آملی قابل‌ تحقق بیان می‌گردد.

در تحقیق حاضر، دیدگاه مصطفی ملکیان درباره سازگاری عقلانیت و دینداری سنتی بررسی شده است. بدین‌ترتیب که نخست تعریف عقلانیت و اقسامش از منظر وی بیان می‌شود، سپس دو برداشت از دینداری، از نگاه او را توضیح می‌دهیم: دینداری سنتی و دینداری سنجش‌گرانه. پس از آن، سازگاری عقلانیت با هر یک از این دو دینداری را بررسی می‌کنیم. ملکیان به ‌لحاظ واقع‌گرایانه و عمل‌گرایانه، عقلانیت و دینداری سنتی را با هم ناسازگار می‌داند؛ اما نوع دیگری از دینداری را پیشنهاد می‌کند که ذیل «دینداری سنجش‌گرانه» می‌گنجد و آن را «معنویت» می‌نامد. به‌ عقیده وی، عقلانیت نه‌تنها با معنویت سازگار است، که اساساً آن را اقتضا می‌کند. در نظریه «عقلانیت و معنویتِ» ملکیان، فقط آن دسته از آموزه‌های نظری متون مقدس دینی پذیرفته می‌شوند که یا عقل به‌ طور قطعی تأییدشان می‌کند یا رجحان معرفتی دارند یا گرچه نه به‌ سودشان و نه به ‌سود نقیضشان رجحان معرفتی وجود ندارد، باور به آنها پیامدهای سودمندی برای فرد دارد. همچنین، فقط به آن بخش از آموزه‌های عملی دینی عمل می‌شود که عمل‌کردن به آنها به کاهش درد و رنج فرد کمک می‌کند.

«معنویت گرایی مدرن» پس از پایان جنگ جهانی به مدد انسان مدرن خسته از علم­گرائی ماتریالیستی آمد تا با تغییر «زیست معنوی» به او آرامش و امید در زندگی مادی اعطا کند و دست کوتاه شده و ناتوان او را به دامن عالم فوق طبیعیات گره زند. در این میان، جنبش «عصر جدید» از شاخه‌­های معنویت­‌گرائی، با ارائۀ سازوکار «وساطت روحی» و بهره­‌گیری از پیشینۀ تاریخی پیشامسیحی اروپا و آمریکای شمالی، مدعی داشتن طریقت باطنی و ارتباط با عالم ماوراء و تبیین آن گردید. مقاله عهده‌دار تبیین نسبت «شهود عرفانی و وساطت روحی ( (Channelingاست. در واقع پرسش اصلی این­ است که آیا وساطت روحی همان شهود عرفانی است؟ این انگاره که «وساطت روحی بدیل و جایگزین شهود عارفان در دنیای مدرن است» با مبانی عرفان اسلامی سازگار است؟ پس از تعریف، بیان پیشینه و انواع وساطت روحی به مقایسه و تحلیل انتقادی آن از منظر شهود عرفان اسلامی پرداخته­‌ا­یم. به دلیل تمایز در غایت­ شناسی، سنجه ­شناسی و جنبه­ های معرفت­ شناسانه و هستی­ شناسانه، انگارۀ این­ همانی وساطت روحی با شهود، صحیح ارزیابی نمی­‌شود.

معنویت دینی در جهان جدید با چالش‌های مختلفی مواجه است. یکی از این چالش‌ها مسئلۀ معناداری یا پوچی زندگی است. در حالی که در جهان سنتی کمتر متفکری پیدا می‌شد که زندگی را تهی و پوچ بداند، امروزه شاهد نگاه‌های پوچ‌گرایانۀ مختلف به زندگی هستیم. این نگاه‌ها در تقابل با نگاه معنوی به زندگی هستند. در مقالۀ حاضر به چالشی می‌پردازیم که نگاه پوچ‌گرایانه به زندگی برای معنویت دینی و نگاه معنوی به زندگی ایجاد می‌کند. ابتدا رویکردهای مختلف به معنای زندگی -طبیعت‌گرایی، فراطبیعت‌گرایی، ناطبیعت‌گرایی و پوچی- را مرور می‌کنیم. سپس سه خوانش گوناگون از پوچی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این خوانش‌ها بر اساس فقدان هدف، فقدان ارزش و آرزوهای دست‌نیافتنی صورت‌بندی شده است. راهکارهای مختلفی برای مقابله با پوچی ارائه می‌شود، از قبیل طغیان، ترک خواستن، بازسازی ارزش‌ها و مواجهۀ طنازانه با هستی. پیشنهاد مقالۀ حاضر در چند محور مطرح می‌شود: نخست آن که معنای زندگی را باید از جنس «روایت زندگی» بدانیم، و چنین رویکردی به معنای زندگی با رویکردهای صرفاً استدلالی به معنای زندگی تفاوت دارد. دوم این که داوری میان روایت‌های مختلف بر اساس عقلانیت نظری و عقلانیت عملی امکان‌پذیر است. سوم این که معنویت دینی با افزودن عناصری به نظام باورهای ما می‌تواند روایت ما از زندگی را معنادار سازد و ما را از چالش پوچی رها کند.