جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام موسی صدر شخصیت کاریزماتیکی است که منش‌ها و عادت‌واره‌‌های وی در میدان لبنان شکل گرفت. کنشگری صدر با توجه به دیدگاه انسان‌‌محوری و شمول‌گرایی وی که هدفش ارتقای انسانیت است، توانسته هویت انسانی را در کنش‌های اجتماعی و سیاسی او آشکار سازد؛ کنش‌هایی که موجب تحکیم روابط و پیوند همه انسان‌ها و ایجاد اعتماد در همه سطوح می‌گردد. بر این اساس است که سرمایه اجتماعی شکل می‌‌گیرد و در فرایند عمودی با ارتقا از مراحل درون‌‌گروهی، بین‌‌گروهی و برون‌‌گروهی به مرحله فراگروهی می‌‌رسد؛ مرحله‌‌ای ‌‌که همگرایی بین همه افراد، گروه‌ها و طوایف در لبنان و همه انسان‌ها در سراسر جهان بر اساس نگاه کرامتِ‌‌ ذاتی انسان‌ها را موجب می‌گردد. این نوع کنشگری است که از امام صدر مرجع اجتماعی می‌‌سازد و او را به الگویی مثبت در لبنان، جهان اسلام و جوامع بشری در جهت تألیف قلوب انسان‌ها و رفع مشکلات و بحران‌ها و رسیدن به تفاهم و تعامل و صلح جهانی تبدیل می‌کند. روش پژوهش، از نوع بنیادی و به صورت تبیینی بوده و روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است. ابزار گردآوری داده‌ها اسناد، کتب چاپی، منابع فارسی و غیر فارسی، آثار ترجمه، اینترنت، نرم افزار و آرشیو می‌‌باشد.

چالش کرونا جهان را فرا گرفته است. گروهی درپی یافتن درمان، گروهی در تقلای نجات اقتصاد رو به افول و جمعی نیز در تلاشند تا نسبت این حادثه را با خدا بفهمند. به عبارت دیگر، شیوع کرونا باعث بازخوانی برخی از پرسش‌های قدیمی الهیات شده است. جنبه الهیاتی این چالش در ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است. طبق برخی گزارش‌ها، نقطه آغاز این بیماری در ایران، شهر قم بود؛ شهری که همواره پناهگاه شیعه بوده است و حتی در برخی از احادیث توصیه شده که در سختی‌ها به قم پناه ببرید. تصور پناهگاه برای این شهر موجب شد که تولیت حرم، مخالف بسته شدن آن در این شرایط باشد، آن هم با این ادعا که اینجا «دارالشفاء» است و نباید در چنین شرایطی بسته باشد. بااین حال، گسترش بیماری تا جایی پیش رفت که حرم حضرت معصومه(س)-مانند حرم‌های دیگر- بسته شد. از سوی دیگر، افرادی چون عطاءالله مهاجرانی منکر دارالشفاء بودن حرم‌های اهل بیت(ع) شدند و آنها را صرفاً مرکز توجهات معنوی معرفی کردند.

در این نوشتار به تحلیل و مقایسۀ انتقادی یکی از مؤلفه‌های معنویت‌گرایی جدید «خودالوهیتی» با تعالیم عرفان اسلامی «وحی دل» با تاکید بر اندیشه مولوی پرداخته‌ شده است. در دوران پست‌مدرن معنویت‌گرایی به‌عنوان گفتمان رقیب ادیان سنتی، از مؤلفه‌ها و عناصر گوناگون برخوردار است. «گردش به درون» یکی از مؤلفه‌های محوری معنویت‌گرایی جدید است که پیامد آن خودالوهیتی انسان مدرن است. معنویت‌گرایی بر این باور است که انسان با تغییر زیست معنوی و چرخش از عالم بیرون و تمرکز بر درون خود، می‌تواند تمام حقیقت را دریافت کند بدون اینکه به عالم بیرون از انسان اصالت دهد. ظاهراً این انگاره با برخی از آموزه‌های عرفان اسلامی، به‌ویژه برخی تعالیم مولوی مشترک به نظر می‌رسد؛ بر اساس آموزۀ وحی دل، انسان با زنگارزدایی می‌تواند به دریافت حقیقت در درون خود نائل آید. با عنایت به انتشار گستردۀ آثار این شاعر و عارف مسلمان در غرب و گرایش معنویت‌گرایان جدید به تعالیم وی، به مقایسه و تحلیل این موضوع خاص از منظر مولوی و معنویت‌گرایی پرداخته و چنین نتیجه‌گیری شده است که اصل موضوع (تأکید بر دریافت‌های معنوی در ساحت درونی بشر) مشترک است اما پیامدها و دلالت‌های الهیاتی عرفانی آن با جهان‌بینی عرفانی مولوی ناسازگار است.

نظريـه «عقلانيـت و معنويـت» بـه رابطـه بـين ديـن سـنتی و تجـدد مـی پـردازد و حكـم بـه ناسازگاری ميان آن دو می كند. با توجه به اهميت موضوع و نيز مـدعيات مهـم نظر يـه، در اين مقاله سعی شده است گـزارش مختصـری از نظريـه ارائـه شـود و در ادامـه بـه بررسـی انتقادی مدعيات آن پرداخته شود. به اين منظور دو مدعای اصـلی نظريـه مـورد نقـد واقـع می شود. مدعای نخست، ناسازگاری ميان دين و تجدد است كه بر عناصـری چـون تنـافی تعبد و عقلانيت استوار است. مدعای دوم نيز ارائه راهكاری به عنوان «معنويت» اسـت كـه در اين مقاله برخی از اجزای اين رويكـرد و نيـز نسـبت آنهـا مـورد بررسـی انتقـادی قـرار گرفته است. از مهمترين چالش های پيش روی نظريه، سازگاری درونی اجـزای آن و نيـز معناداری و انسجام رويكرد نظريه است. نظريه در نهايت، با وجود طرح مباحـث جديـد و پرسشهايی مفيد، در دستيابی به اهداف خود، موفق ارزيابی نشده است.

نسبت دین و تجدد یکی از موضوع‌های مهم عرصه دین­پژوهی است. از مهم‌ترین نظریاتی که در این زمینه مطرح شده، نظریه عقلانیت و معنویت مصطفی ملکیان است. این نظریه با محوریت بخشیدن به مؤلفه­های اجتناب‌ناپذیر تجدد به مواجهه با دین سنتی می­رود و ضمن مقایسه این مؤلفه‌ها با ویژگی‌های اصلی دین سنتی، حکم به تعارض میان این دو کرده، فهم سنتی از دین در جهان مدرن را، کارآمد نمی­داند. در جنبه ایجابی، این نظریه، فهمی جدید از دین را که سازگار با مؤلفه­های تجدد است معرفی می­کند. در این مقاله می‌کوشیم با استفاده از گزارش‌های متعددی که در طول 13 سال گذشته از این نظریه ارائه شده، تصویری روشن و شفاف از این دیدگاه به دست دهیم. سپس به تحلیل این نظریه می‌پردازیم و در نهایت ارکان و یکی از لوازم آن را بیان می‌کنیم. ارکان این نظریه عبارت‌اند از: عقلانیت، معنویت، زندگی آرمانی و زندگی اصیل. همچنین، لازمه این نظریه انکار دین سنتی است، هرچند نظریه‌پردازِ آن، چنین لازمه‌ای را نمی‌پذیرد.