جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هنر مطلوب از منظر اندیشه اسلامی، در واقع تعریف هنر از دیدگاه دین اسلام و تعیین خصوصیات و اهداف آن است و این امر، نیازمند طرح مفاهیم کلی مربوط به اندیشه اسلامی برای تعیین ماهیت هنر در قالب این اندیشه است. بر این مبنا، اصول اعتقادی اسلام با محوریت توحید در کنار تعالیم اسلامی شامل اعتقادات، اخلاقیات و احکام، چارچوب کلی این هنر را تعیین می‌کند. جهان‌بینی مبتنی بر حیات دنیوی و اخروی یا عوالم معقول و محسوس، فضای فکری و کار هنری را مشخص می‌کند. اهدافی مانند تعیین خصوصیات هنر مطلوب اسلامی با تأکید بر نظرات اندیشمندان شیعه و با در نظر گرفتن سه وجه کار هنری یعنی اثر هنری، مخاطب و هنرمند دنبال می‌شود و روش تحقیق در این متن به صورت توصیفی-تحلیلی، خصوصیات مطلوب هنر را تحت عناوین کیفی تبیین می‌کند. یافته‌های تحقیق، هنر مطلوب را هنری مسئول، غایت‌گرا، آرمانگرا، جهانی، فراگیر، مؤثر و مفید می‌داند و بر رابطه عمیق دین و هنر تاکید دارد. توجه به هنر مجازی به عنوان رویکردی رو‌به‌رشد، موضوع دسترسی به هنر به عنوان یک تجربه عمومی و مشترک، نیز از دستاوردهای مهم این تحقیق است.

موسیقی در قرون وسطی در زمره‌ی علوم عددی بود، اما با ظهور انسان‌گرایی در دوران رُنسانس به علوم بیانی پیوست. این دگرگونی تغییری بنیادی در حوزه‌ی معرفت‌شناسی موسیقی را نشان می‌دهد و مطالعه‌ پیرامون آن ابعاد گوناگونی از اندیشه‌ی انسان غربی را هویدا می‌کند. مطالعه‌ی تاریخی-تحلیلی حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که چه تغییری در بنیادِ معرفت‌شناختی موسیقی از قرون وسطی تا رنسانس در غرب رخ داده است. بررسی رَوند تحولات فکری طی قرون وسطی نشان داد که چگونه علم موسیقی از حیث موضوع جایگاه والایش را میان علوم عددی از دست داد و به حیطه‌ی علوم میانی رفت. اما انسان رنسانس این جایگاه را نیز برنتابید و موضوع موسیقی نظری را به علم تجربیِ آکوستیک مرتبط دانست. در این برهه موسیقی عملی و آهنگسازی نیز به یاران متجانس‌شان در میان علوم بیانی گِرویدند. این امر باعث شد تا موسیقی بنیان‌های نظری مورد نیازش را به‌ویژه در ساحت آفرینش از علوم بیانی اخذ کند و به سیاق آن‌ها درآید. بدین‌ترتیب موسیقی پایگاه معرفتی‌اش را میان امور تغییرناپذیر از دست داد و به حیطه‌ی تغییرپذیرها رفت. حیطه‌ای که جولانگاه اندیشه و عقاید و قلمرو سوبژگی انسان رنسانس بود.

شیخ احمد در آخرین نامه مکتوبات، چون با سؤال سختی روبرو می‌شود که: «چه فرقی است میان تو که ممکن را ظل واجب می‌دانی و شیخ اکبر که ممکن را نسبت به واجب، ممکن می‌داند و بنابراین چرا باید شیخ را سرزنش کرد»، برمی‌آشوبد که این قسم علوم معارف سُکریه است و الفاظ آن از نارسایی حقیقت معامله است: «ممکن چه بوَد که ظل واجب باشد؟ واجب را چرا ظل بوَد که موهم تولید به مثل است و مبرّا از شائبه عدم لطافت اصل. هرگاه محمد رسول‌الله را از لطافت ظل نبود، خدای محمد را چگونه ظل باشد؟

شیخ ‌‌احمد سرهندی برای اثبات این معنا که مظهر عین ظاهر و سایه عین اصل نیست، به ذکر مثالی مبادرت می‌ورزد: «عالم ذوفنونی خواست که کمالات متنوعه خود را در عرصه ظهور جلوه دهد و خفایای مستحسنۀ خود را در معرض وضوح آرد، ایجاد حروف و اصوات نمود و در مرایای آنها، آن کمالات مخفیه را ظاهر ساخت.

اندیشه‌های ابن‌عربی درباره «وحدت وجود» و به‌ویژه در عبارت «سبحان من اظهر الاشیاء و هو عینها» مخالفت‌های وسیعی را برانگیخت که مشهورترین آنها در نامه علاءالدوله سمنانی به عبدالرزاق کاشانی متبلور گشت. این مخالفت‌ها به پیدایش نظریه «وحدت شهود» علاءالدوله سمنانی در مقابل وحدت وجود انجامید و توسط میر سیدعلی همدانی (شاگرد نامدار علاءالدوله) و بزرگانی مانند سیدمحمد گیسودراز و شیخ‌‌احمد سرهندی در شبه‌قاره هند رواج یافت.

طبیعت یا فیزیس یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم فلسفه یونانی است. فیزیس اصطلاحی فلسفی، کلامی و علمی است که معمولاً در زبان انگلیسی به طبیعت ترجمه می‌شود. این مقاله، معانی مختلف فیزیس در تمدن یونانی، از دوره اساطیر تا ظهور فلسفه در یونان را مورد بحث قرار داده و به‌ویژه در باب دو تلفظ مختلف فوزیس و فیزیس در ایران (با توجه به دو ترجمه متفاوت از یک متن ارسطو)، تحقیق خواهد نمود تا تلفظ دقیق آن روشن گردد. اهمیت این پژوهش در کشف ریشه‌های مفهومی فیزیس در یونان، پرداختن به معنای بنیادین و ریشه‌ای آن در سنت اورفه‌ای و نیز رویکرد فلاسفه پیشاسقراطی است. علاوه برآن، این نکته نیز مورد تحقیق قرار می گیرد که در اندیشه ارسطو و افلاطون فیزیس با چه مفهومی مورد توجه و کاربرد بوده است. می‌دانیم که در آثار ارسطو به‌ویژه دو اثر متافیزیک و سماع طبیعی تأملات جدی در باب مفهوم طبیعت وجود دارد و آنچه از این تأملات برمی‌آید تأکید بر این معناست که بین فیزیس (طبیعت) و تخنه (صناعت) نوعی تمایز وجود دارد. از دیدگاه ارسطو صناعت چیزی است که توسط انسان خلق می‌شود (چه نظری، چه عملی) اما طبیعت امرموجودی است که انسان در خلق آن نقشی ندارد .

چکیده: این مقاله به تأویلی که قاضی سعید قمی از حکمای عهد صفوی از ساختار هندسی کعبه ارائه می‌کند، با فرض تأثیرپذیری از سید حیدر آملی، از شارحان و پیروان شیعه‌مذهب اندیشۀ ابن‌عربی، بالأخص در بحث «علم میزان» می‌پردازد. علم میزان به‌مثابه دانشی که متکفل بررسی بنیاد مابعدالطبیعی نظام تطابقات است، تناظر میان عوالم غیب و شهادت را تشریح و در قالب نسبت‌های عددی و جداول هندسی توصیف می‌نماید. ابن‌عربی در کتاب فتوحات مکیّه علم میزان را با رویکردی متفاوت مورد توجه قرار داد و سید حیدر آملی نظام تطابقات را در سایۀ عدد به‌عنوان وجودی کیفی از یک‌سو و معارف شیعه از دیگرسو توصیف نمود. فرض این مقاله برآن است که قاضی سعید قمی با تأثیرپذیری از اندیشه‌های سید حیدر به‌ویژه در بحث «میزان دوازده»، ساختار هندسی کعبه را در سایۀ تناظر میان عرش و ارض مورد تأمل قرار داده است. وی در کتاب شرح توحید صدوق تأویل ساختار هندسی کعبه را براساس تناظر میان عوالم معقول و محسوس بالأخص در سایۀ وجود روحانی ائمۀ دوازده‌گانۀ شیعه که واسطۀ انتقال صورت معقول معبد عرش به کعبه ارض بودند، ارائه نمود.

واکاوی هنر فلزکاری در عهد صفویه فرآیندی چند لایه و چند سویه است که با مطالعه و تفکیک لایه های مختلف، اجتماع، مذهب، سیاست و اقتصاد به زیرساخت های سنت و باورها و شعائر و مولفه های مذهب در بین ایرانیان می توان رسید. این پژوهش با هدف شناخت و بررسی کاسه ها و جام های فلزی دوره صفویه، تلاش دارد تا وجه تمایز فرم و عملکرد این ظروف را تحلیل و مورد مطالعه قرار دهد. در این راستا نمونه هایی از کاسه های فلزی موزه متروپولیتن مورد بررسی قرار گرفته و مضامین به کار رفته در آن ها در قالب نقش، خوشنویسی و ترکیب بندی، تحلیل شده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مضامینی که در این کاسه ها مورد توجه صنعتگران و هنرمندان آن دوره قرار داشته، نمادهای مقدس در نزد شیعیان از جمله اسامی الله، چهارده معصوم (ع) و نمادهای عرفان اسلامی از جمله ترکیب بندی نقوش در شکل دایره ای و تکرار یک نام، دعا یا بیتی از شعرای فارسی زبان و همچنین نمادهای ملی و ایرانی همچون فلز به عنوان یک ماده مقدس و قابل احترام و در نهایت ترکیبی از شعائر ملی، شیعی و زیبایی شناسی عرفانی و حسی است.