جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از میان اصول سه گانه جهان‌بینی، اصل توحید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در واقع هدف غایی از آفرینش انسان توسط خداوند، توحید است؛ همچنین بر‌اساس آموزه‌های اسلام، دعا برترین عبادت و خالص‌ترین اظهار توحید است. در میان ائمه(ع)، بیشترین دعاها از امام چهارم شیعیان، حضرت امام سجّاد(ع) نقل شده و ایشان با توجه به شرایط زمانی و مکانی دوران زندگی خود، بسیاری از مسائل اعتقادی اساسی شیعه، از جمله توحید را در قالب دعا بیان فرموده‌اند. در این تحقیق، بر مبنای مسئله‌پژوهی و با استفاده از روش‌های تحقیق توصیفی و تحلیلی، محتوای «صحیفه سجّادیه» با توجه به «قواعد کلامی توحیدی» در حوزه «معرفت ذات الهی»، باهدف پیداکردن مهم ترین قواعد کلامی توحیدی در این حوزه، مورد تحلیل قرارگرفته‌ است. بر‌اساس یافته‌های تحقیق، با توجه به ادله نقلی موجود در «صحیفه سجّادیه»، قواعد «نفی قیاس» و «تباین» به‌عنوان مهم‌ترین «قواعد کلامی توحیدی» در حوزه «معرفت ذات الهی»، از «صحیفه سجّادیه» استخراج گردید.

انس با قرآن، همراهی بدون انقطاع با قرآن است؛ یعنی آموختن، حفظ، فهم و حتی عمل به قرآن. زمانی اُنس حاصل می‌‌گردد که نتیجه آن تغییر رفتار و عملکرد فرد و به‌تبع آن جامعه گردد؛ یعنی انسان از قرآن تأثیر بگیرد و سپس در جامعه تاثیرگذار شود. راه برون‌رفت از وضعیت موجود و رفتن به‌سمت جامعۀ قرآنی این است که باید زاویه نگاه به قرآن کاربردگرایانه و مسئله‌محور باشد و متولیان آموزشی باید به‌سمت آموزش‌‌های عمقی و حل مسئله پیش روند؛ به‌گونه ای که فرد در زندگی خود قرآن را به‌عنوان گره‌گشا حس کند. همچنین دانشگاه‌ها و سایر نهادها در امور قرآنی باید با نگاه عمق‌بخشی و به‌عبارتی ترکیب کار فرهنگی و اجتماعی را لحاظ کنند تا جایگاه قرآن در جامعه یک جایگاه طراز و شایسته شود. این پژوهش با روش کتابخانه‌‌ای و میدانی به نقد وضعیت فعلی اُنس با قرآن در جامعه و ارائه راهکار و پیشنهاد جهت بهبود آن پرداخته است.

از میان اصول سه گانه جهان‌بینی، اصل توحید از محوریت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا قبول این اصل است که دو اصل بعد یعنی نبوت و معاد و در مرتبه‌ی بعد ایدئولوژی‌ها و بایدها و نبایدهای زندگی را به دنبال دارد. از این‌روست که شناخت حق‌تعالی و طریق نزدیک شدن به او سرلوحه‌ی برنامه‌ی یکصدو بیست و چهار هزار پیامبر و دوازده امام معصوم(ع) بوده است. در واقع هدف غایی از آفرینش انسان توسط خداوند نیز توحید است. توحید اساسی‌ترین رکن ادیان الهی است، زیرا یگانه حق مطلق و صاحب حق، خداوند است و از همین‌رو تنها توحید و اظهار آن، منشأ تجویز جنگ و سلب حیات برخی انسان‌هاست. از سوی دیگر براساس آموزه‌های اسلام، دعا برترین عبادت و خالص‌ترین اظهار توحید است. از آنجاکه کامل‌ترین بندگان، معصومین(ع) می‌باشند، دعاهای آنان نیز بهترین منبع و روش دعاست. در میان ائمه(ع)، بیشترین دعاها از امام چهارم شیعیان، حضرت سجاد(ع) نقل شده‌است. آن حضرت به دلیل ویژگی‌های عصر حیاتشان، بسیاری از اصول اساسی و آموزه‌های دینی به‌ویژه توحید و اظهار آن‌را در قالب دعا ارائه نموده‌اند. استنباط آموزه‌های اعتقادی چه از منابع وحیانی مثل ادعیه و روایات و چه از عقل، نیازمند یک قواعدی است که نقش اسناد بالادستی را ایفا می‌کنند تا انسان با داشتن آن قواعد در استنباط مسائل جزئی به خطا نرود و ملاک و معیاری برای سنجش صحّت و سقم آن مسائل داشته باشد. حال در این پایان نامه به امید خداوند متعال، به گردآوری و طرح قواعد کلامی توحید پرداخته و سپس مصادیق آن‌ها در کلام امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه مورد بررسی قرارخواهدگرفت.

قرائات و رسم از مهمترین موضوعات علوم قرآنى است که از زوایاى مختلفی قابل‌بررسی است. برای شناخت صحیح این دو حوزه، بیان رابطه و تأثیر متقابل آن‌ها با تأکید بر دیدگاه ابن‌جزری که نقش ویژه‌ای در این دو علم دارد، ره‌یافت‌هایی جدیدی از این موضوع در پی خواهد داشت. روش تحقیق اﯾﻦ مقاله، با استفاده از منابع مکتوب این علم، توصیفی ـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و انتقادی اﺳﺖ. با ارائه دیدگاه ابن‌جزری که هر دو علم «قرائات» و «رسم المصحف» را توقیفی و وحیانی می‌داند، به بررسی موضوع پرداخته شده است. ابن‌جزری برخلاف دانشمندان دوره‌های پیش از خود، همانند فراء و ابن مجاهد، با طرح دیدگاه موافقت احتمالی و تقدیری، تمامی قرائات عشره و معروف را با معیار موافقت رسم‌المصحف سازگار معرفی کرده است. از دوره وی (قرن نهم هجری قمری) تا امروز، این دیدگاه موردتوجه بوده است. هرچند ازنظر شیعه، دیدگاه ابن‌جزری دارای اشکال است؛ نتایج آن نیز مشکلاتی را به دنبال دارد. ازجمله این اشکالات، آن است که با شرط موافقت احتمالی، قرائات شاذ و ضعیف نیز می‌توانند در بین قرائات صحیح قرار بگیرند، یا حداقل برای برخی چنین شبهه‌ای را ایجاد کنند. درعین‌حال، هماهنگی و موافقت قرائت با رسم‌المصحف را بدون شک باید یکی از معیارهای قرائت صحیح دانست. از دیگر نتایج این بررسی، آن است که در مناطقی که قرائات خاصی در آن رواج داشته، مصاحف نیز بر اساس آن قرائات نوشته می‌شده است و عملاً تأثیر عملی قرائات بر رسم قابل‌مشاهده خواهد بود.

عرش و کرسی دو مفهوم همبسته هستند که در آیات و روایات اسلامی به کرات آمده‌اند. فلاسفه و متکلمان، این دو مفهوم را به جهت اهمیتشان در منظومه جهان‌شناسی دینی، مورد تأمل قرار داده‌اند. در این پژوهش، آرای پنج نفر از حکما و متکلمان برجسته مکتب اصفهان در خصوص این دو مفهوم با یکدیگر و با آموزه‌های دینی، مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته است. آیات قرآن کریم و روایات، عرش را مخلوقی مدبَّر، متشکل از انوار و خلق شده از نور چهارده معصوم ، دارای ارکان و حاملان و معادلانی در زمین و آسمان‌ها؛ و محیط بر همه اشیا و باب پنهان غیب معرفی کرده‌اند و کرسی را دارای وسعتی فراگیر و علم پروردگار و باب ظاهر غیب خوانده‌اند. روایات همچنین عرش را باب باطنیِ علم الهی به اشیا؛ جایگاه حقیقت نورانی و ملکوتی و تمثال همه کائنات؛ مرکز تدبیر و تقدیر حدود و کم و کیف و زمان و مکان و رزق موجودات؛ موطن فطرت؛ سقفِ بهشت؛ منبع حیات‌بخش و محل مبدأ و معاد؛ تجلی‌گاه صفات فعل پروردگار؛ و نیز قلب مؤمن و جایگاه عبادت فرشتگان معرفی می‌کنند. میرداماد و ملاصدرا، در بعضی موارد ظواهر متون دینی را در بیان ماهیت این دو پذیرفته‌اند و در مواردی، آن‌ها را به تأویل برده‌اند، نظیر مواردی که قائل به وجود عرش مثالی و عقلانی و معقول بودن ماء شده‌اند؛ در مواردی نیز با تکیه بر علوم زمان، عرش و کرسی را فلک نهم و هشتم معرفی کرده‌اند. قاضی سعید قمی با طرح نظریه‌ای بدیع و منحصر به فرد، بر پایه اعتقاد به قداست و نورانیت جسم مادی و سَریان عقل در آن، عرش و کرسی را دو فلک نهایی و جسمی مادی یا مرکب از ماده و مجرد و در عین حال، برخوردار از نور عقل و همان عالم مثال می‌داند. ملاصدرا و قاضی سعید، معتقدند مافوقِ کرسی، بهشت، و مادونِ آن تا اسفل‌السافلین، جهنم است. مولی صالح مازندرانی قائل به احتمال هشت معنا، به ویژه معنای ملک و علم محیط و جسم محیط برای عرش و کرسی شده است. مجلسی عرش و کرسی را دارای شش معنا و بزرگترین آفریده‌های جسمانی مادی می‌خواند که مخلوقات دیگر را در برگرفته‌اند. دانشمندان مذکور، برمبنای تحلیلشان از ماهیت عرش و کرسی، همچنان که در قرآن و روایات آمده است، کارکرد عمده عرش و به تبع آن کرسی را در این دانسته‌اند که ظهوردهنده صفات علم و قدرت و سلطنت الهی و منبع تعیین رزق و تدبیر و تقدیر و تمثال ملکوتی اشیا، و نیز قلب انسان کامل و محل بهشت است. ظاهرأ عینیت آنچه در عرش معلوم می‌شود، از مجرای کرسی که باب ظاهر غیب است و گستره آن همه آسمان و زمین را فرا می‌گیرد در هستی ظهور می‌یابد. با وجود این نظرات مشترک، تفسیر این دانشمندان از کارکرد عرش و کرسی و متعلقات آن دو، به جهت تفاوت در مبانی، گاه کاملا در تقابل با یکدیگر و حتی با ظواهر آیات و روایات قرار می‌گیرد؛به عنوان نمونه، ملاصدرا برخلاف دلالت روایات و دیدگاه بقیه دانشمندان، منکر ظهورِ مکان بهشت و جهنم تا قبل از قیامت است؛ و یا اینکه به جز مجلسی، همگی در تطبیق نظریه هیئت بطلمیوس بر عرش و کرسی به عنوان دو فلک نهایی، به خطا رفته‌اند.

تفکر و اندیشه یکی از اساسی‌ترین مواهبی است که در دین اسلام از آن یاد شده‌‌است. اهمیت این مسئله چنان است که دین اسلام، یک ساعت اندیشه را از هفتاد سال عبادت بالاتر معرفی نموده‌‌است. به همین جهت آموزش بر پایه تفکر، مؤثرترین نوع آموزش است که امروزه بسیار مورد توجه‌اندیشمندان قرار گرفته‌‌است. این نوع آموزش، آموزنده را از حالت انفعال خارج کرده، تفکر او را برمی انگیزاند. هدف از این پژوهش بررسی روش‌های پرورش تفکر در آموزه‌های امام علی است و پرسش اصلی این می‌باشد که معنا ومفهوم تفکر از دیدگاه امام علی چیست و چه روش‌هایی برپایه تفکر را می‌توان از آموزه‌های امام علی استنتاج کرد؟ در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده و به توصیف و تحلیل روایات امام علی پرداخته شده‌‌است. بر اساس یافته‌های این پژوهش مفهوم تفکر از دیدگاه ایشان وسیله ای است برای یافتن راه راست از گمراهی که موجب اصلاح اعمال و کردار آدمی‌میگردد، لذا آینده نگری و دوراندیشی را سرلوحه کار آدمی‌قرار می‌دهد و فرد را در راه رسیدن به کمال هدایت می‌کند. پژوهشگر روایات بسیاری را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و به شانزده روش پرورش قوه تفکر که از تعالیم حضرت علی دست یافته‌‌است که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به عبرت پذیری از وقایع و گذشتگان، تاکید بر تامل و تعمق در امور، توصیه به دقت در مشاهدات به وسیله ارجاع به آیات و نشانه‌ها، توصیه به مشورت، یادآوری معاد و تفکر در مرگ، استفاده از شیوه بیانی تمثیل و تشبیه در فهم بهتر، ایجاد سوال در ذهن مخاطب اشاره کرد.

مسأله اعجاز قرآن از جمله مسائلی است که اگرچه ریشه کلامی در قرون اولیه ندارد و از حدود قرن سوم وارد دایره موضوعات کلامی شده، اما از همان زمان کمتر بحثی پیرامون نبوت وجود دارد که در آن از معجزه سخنی به میان نیاید. ویژگی کانونی معجزه از منظر عموم متکلمان، خارق‌العاده بودن آن است. تحدی نیز از جمله ویژگی‌های مهمی است که در کنار خارق‌العاده بودن، فصل و جنس تعریف معجزه را می‌سازند. در این نوشتار با بررسی آیات مرتبط با اعجاز عصای حضرت موسی (ع)، نشان داده‌ایم ویژگی کانونی معجزه از نظر قرآن کریم، حصول معرفت خداوند در مواجهه با آن است. در ادامه با تأکید بر لفظ قرآنی آیه و تمایز قائل شدن میان ظاهر و باطن آن، نتیجه گرفته‌ایم اولاً مخاطبان معجزه افراد متخصص نیستند، ثانیاً لزومی ندارد معجزه دارای ظاهری عجیب، بی‌سابقه و دست‌نیافتنی باشد، بلکه هر فعلی از افعال پیامبر و حتی سیمای او می‌تواند با دارا بودن ویژگی کانونی معجزه، آیه‌ای الهی باشد.

قاضی سعید قمی از جمله اندیشمندان اسلامی عصر صفویه است که در آثار خود، به روشی فلسفی، عرفانی و کلامی، و با تکیه به آموزه‌های هیئت بطلمیوسی، ماهیت افلاک از جمله عرش و کرسی را مورد بررسی قرار داده است. اگرچه از بیانات ایشان در بخش‌های مختلف برداشت‌های متفاوتی می‌توان کرد، اما در تحقیقی کتابخانه‌ای، در مجموع به نظر می‌رسد از نظر ایشان این دو، باب علم غیب و فراگیرنده جهان ملک و ملکوت هستند؛ عرش مظهر اسم المحیط و المدبر و قرارگاه اسم الرحمان، سقف بهشت، و آخرین و فراگیرترین فلک در بین افلاک یازده گانه است، جسمی مجوف و کروی، و دارای دو طبقه مجرد در بالا و مادی در پایین که اول عالم ترکیب را تشکیل می‌دهد، و حکم آن تا مرکز عالم امتداد دارد؛ کرسی نیز مظهر وجودات متعیّنه و اسم المفصل، قرارگاه اسم الرحیم، دهمین فلک، فراگیرنده فلک اطلس، و فراگرفته شده توسط عرش است که بهشت مابین آن و عرش، و جهنم در مقعر آن واقع شده است. نظریه سریان عقل در جسم و تقدّس جسم، دو مطلب جدید و تأمل برانگیزی است که ایشان در تبیین دیدگاه خود ارائه می‌دهد.

تورات که در لغت به معنای شریعت وقانون به کار رفته همان کتاب مقدس یهودیان، وانجیل در لغت به معنای مژده و کتاب مقدس مسیحیان می باشد، که در قرآن مجید به احترام و به عنوان کتب آسمانی از سوی خداوند، ذکر گردیده است و ایمان به آن دو لازم شمرده شده است. برابر آیات قرآن، تورات دارای اوصاف مشترکی با قرآن مجید، همانند «نور، هدی، رحمه، کتاب، فرقان، ذکر، ضیاء، بصائر، تفصیل کل شیء و نزول یافته از سوی خداوند متعال» است؛ همچنین تمایزات و امتیازات قابل توجهی قرآن کریم با آن دوکتاب آسمانی دارد که از آن جمله نزول تورات و انجیل به صورت دفعی و نزول قرآن به صورت دفعی وتدریجی، بوده است. قرآن مجید معجزه ی جاودانه است که برای همه ی جهانیان تا قیامت حجت است و بر کتب آسمانی دیگر مهیمن است؛ در حالیکه تورات وانجیل، معجزه ی حضرت موسی وعیسی نبوده و تنها به صورت الواح یا نزول دفعی نازل شده است. قرآن مجید، از هر گونه تحریف و تغییر و تبدیلی مصون است؛ اما تورات وانجیل، در طول زمان دستخوش تحریفات فراوانی قرار گرفته است.