جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سنایی‌غزنوی (متوفّی۵۳۵ هـ. ق) یکی از چهره‌های شاخص شعر فارسی و از پیشگامان شعر عرفانی است و به واسطۀ صبغۀ دینی – مذهبی و عرفانی اشعارش، تجلّی اسماء و صفات الهی یکی از موضوعات محوری شعر او به شمار می‌رود؛ لذا هدف این پژوهش بررسی و تبیین تجلّی اسماء و صفات الهی در مثنوی‌های سنایی غزنوی ‌که عبارتند از عقل‌نامه، عشق‌نامه، سنایی‌آباد، تحریمه‌القلم، کارنامۀ بلخ، طریق‌التحقیق، حدیقه‌الحقیقه، سیرالعباد الی‌المعاد، می‌باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و برای این منظور، پس از طرح تعریف و تبیین مفاهیم نظری پژوهش، نمونه شعرهای استخراج شده از مثنوی‌های سنایی از منظر تجلّی اسماء و صفات الهی بررسی شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سنایی در مثنوی‌هایش قایل به صفات برای خداوند است. به طوری که سنایی در اشعارخویش بر آن است تا با بهره گیری از اسماء و صفات الهی، مجموعه‌ای منسجم و در عین حال ساده و روان از خداشناسی را برای مخاطبان خود بیان کند، لذا شیوه بیانی ساده و وعظ گونه‌ای در پیش می‌گیرد که هم مناسب فهم عامه و هم دلنشین و پر جذبه برای سالکان طریق است.

در تاریخ تمدن بشرى شخصیتى نافذتر و دوران‏سازتر و انسان‏ سازتر و فرهنگ آفرین‏تر از حضرت خاتم الأنبیاء، محمد مصطفى (صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم)، وجود ندارد . به همین دلیل ، شاعران مسلمان پارسی گوی نیز، پس از ستایش خداوند ، مدح پیامبر اسلام را سر لوحه کار خود داشته اند . در طول تاریخ ادب فارسی ، شاعرانی موفق تر بوده اند که از این نماد و سمبل تاثیر گذار، بهترین و بیشترین استفاده را کرده اند. به همین دلیل این جانب برآن شد ، بازتاب شخصیت پیامبر (ص)را در شعر شاعران سبک خراسانی بررسی کند . بنابراین ، ابتدا به سراغ قرآن وحدیث رفته ، شخصیت آن بزرگوار را از جوانب مختلف بررسی نموده ،و پس از آن به بررسی دواوین و مجموعه اشعار شاعران سبک خراسانی پرداخته .با بررسیدواوین هشت تن از شاعران پارسی گویسبک خراسانی در یافت ، که در دوران آغازین شعر فارسی و سبک خراسانی ، توجه چندانی به این مهمنشده است . در دیوان اکثر شاعران سبک خراسانی، از جمله: رودکی ، فرّخى، عنصرى، منوچهری و گویندگانى ازین دست از مدح پیامبر (ص) و احیانا، ائمه معصومین (ع) و حتّى اولیاء حق و مناقب و سجایاى ملکوتى آنان اثرى دیده نمى‏شود، و اگر احیانا دیده شود، از جهت آن است که ممدوحان را به آن بزرگواران مانند کرده اند. اما شاعرانى مانند: کسائى، فردوسی، ناصر خسرو قبادیانی و سنائى غزنوى ، از پیامبران الهى و پیشوایان مذهبى سخن گفته ، ویژگی های منحصر به فرد ، معجزات و نعت پیامبر(ص) را سر لوحه کار خویش قرار داده اند . که پس از گرد آوری ابیاتوتحلیل آنها ، این مهم را به صورت جدول بسامدی، در پایان رساله آورده است.

مولانا محمّد‌بن‌حُسام خوسفی (تولد: 782 یا 783 هجری ق، وفات: 874 یا 875 هجری ق)، از جمله شاعرانی است که دست توانایی در شعر و شاعری به‌خصوص حماسه دینی داشته است. خاوران‌نام? او مبتنی بر 22500 بیت، در بحر متقارب در ذکر مبارزات حضرت علی‌بن ابی‌طالب(ع) و جنگاوریهای او در سرزمین خاوران است که از بهترین نمونه‌های حماسه دینی در ادب فارسی می‌باشد. وجود جنبه‌های قوی حماسی و دینی و پیوند عمیق بین حماسه و مسائل دینی از ویژگی‌های برجسته این اثر می‌باشد. این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی انجام شده است، در پی بررسی جنبه‌های حماسی و دینی با هدف نمایاندن پیوند حماسه و دین در خاوران‌نامه می‌باشد. توجه به اصول و فروع دین، وجود قهرمانان و بزرگان آرمانی و دینی از قبیل پیامبر(ص) و حضرت‌علی(ع)، دعوت به اسلام و جهاد برای ترویج دین اسلام، مبارزه با کفر و بت‌پرستی و اشاره به آیات و احادیث از خاوران‌نامه اثری دینی ساخته و از آنجا که این قهرمانان دینی از نیروها و ظرفیت‌های خارق‌العادّه و مبالغه‌آمیز برخوردارند، به سفرهای مخاطره‌آمیز می‌روند، رجزخوانی کرده و از انواع و اقسام سلاح درنبردها استفاده می‌کنند، دشمن را می‌فریبند و نیروهای غیبی و دیو و جادو در این اثر وجود دارد و همچنین دارای وزن حماسی، لحن و واژگان تداعی‌کنند? فضای حماسی، اغراق و مبالغه، توصیفات زیبا و... می‌باشد، اثری حماسی است و در آن حماسه و دین با هم در آمیخته و از آن یک حماسه دینی ساخته است. از بین شاعران حماسه‌سرا و دینی، ابن‌حُسام نخستین شاعری است که در خاوران‌نام? خود، حماسه و دین را با هم درآمیخته است. خاوران‌نامه از یک طرف ویژگی‌های حماسه را دارد و از طرف دیگر قهرمان این حماسه، امام علی (ع) و یارانش می‌باشند و هدف از آن نیز تبلیغ و ترویج دین و مبارزه با کفر و بت‌پرستی و توجه به اصول و فروع دین می‌باشد و به این صورت حماسه و دین با هم پیوند یافته است.

زیبایی و فخامت در سخن دو منشأ دارد که یکی به آهنگ و طنین واژه‌ها و دیگری به نیروی لذّت‌زای تداعی آن‌ها مربوط می‌شود که به میزان زیادی ماحصلِ به کارگیری صناعات بدیعی است. در این راستا، عبدالواسع جَبَلی از شاعران مشهور پارسی‌گوی در قرن ششم هجری می‌باشد که برای زیباسازی و افزودن حسن‌تأثیر کلام شعری خود به کاربرد این دسته از علوم بلاغی (بدیع) توجّه فراوان داشته است. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی محسنات بدیعی به کار رفته در دیوان شعری عبدالواسع جَبَلی را از دیدگاه زیبایی‌شناختی و میزان کاربرد و بسآمد هر یک مورد بررسی و تحلیل قرار بدهد. نتیجه پژوهش حاکی از این است که شاعر از انواع صناعات بدیعی به ویژه آرایه‌های لفظی برای زیبایی‌آفرینی سخن منظوم خود استفاده کرده است. گفتنی است که از میان آرایه‌های لفظی به واج‌آرایی و از میان صنایع معنوی به روش تناسب بیشتر نظر داشته است. هم‌چنین، پیرایه‌های معنوی موجود در دیوان اشعار وی از نظر زیبایی‌شناختی یکسان نبوده و در برخی از موارد، در صنعت‌هایی چون مراعات‌نظیر، تضاد و حسن تعلیل، زیبایی‌آفرینی آن‌ها نسبی بوده است.