جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قصص قرآن کریم در کنار عبرت­ های فراوان برای اهل­ایمان، دارای متشابهاتی است که به راحتی برای مخاطبان قابل فهم نیست. در این میان از جمله مسائل مهم در مجموعه معارف اسلامی، مسئله عصمت انبیاء (علیهم‌السلام) است که در تحلیل سیره ایشان نباید از نظر دور داشت. سیره انبیاء عظام الهی در قرآن کریم در برخی موارد دچار پیچیدگی ­ها و تشابهاتی است که رفتار ایشان را دچار غموض و ابهام ساخته و در نظر برخی اندیشمندان، منافی با عصمت ایشان قلمداد شده است. سیره حضرت موسی (علیه‌السّلام) نیز در مواردی از جمله داستان ضرب حضرت هارون (علیه‌السّلام) و رفتار خشن با ایشان که در دو موضع از قرآن کریم به این مسئله اشاره گشته، باعث شده تا تحلیل ­های گوناگون و متباین و گاه مغایر با عصمت ایشان مطرح گردد. ماجرای ضرب هارون (علیه‌السّلام) پس از جریان انحراف بنی‌اسرائیل از آئین یکتاپرستی و روی ­آوردن آنان به گوساله ­پرستی رخ داده است و مفسران در طول تاریخ آن را رفتاری از روی غضب، حزن، حرکتی جهت تأدیب یا گناه صغیره (معاذ الله) برشمرده و یا بدون دلیل، آیات مربوطه را بر خلاف معنای ظاهر حمل نموده‌اند. اما با توجه به سیاق این دو دسته از آیات و مبنای عصمت انبیای الهی، برآیند صحیح­ تر آن است که ضرب در معنای حقیقی خویش به کار رفته و با توجه به جایگاه هر دو پیامبر در این خصوص و اهمیت مسئلة انحراف بنی‌اسرائیل، این رفتار باعث تذکر و تنبّه آنان گردیده و خضوع قلبی آنان را برای پذیرش و اجرای حکم ارتداد ناشی از گوساله ­پرستی فراهم آورده است.

ترادف از مسائل بنیادین در روابط مفهومی است و بازنگری در مفهوم و ادله وجود یا عدم وجود آن نقشی مهم در فهم دقیق گزاره­های دینی دارد. اساس بسیاری از اختلاف نظر اندیشمندان به تفاوت در تعریف از ترادف باز می­گردد. قرآن­کریم مهم­ترین منبع برای دستیابی به مفهوم ترادف و ادله عدم وجود آن است. ازاین­رو، در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش تحلیل محتوا، مفهوم ترادف و ادله آن در قرآن بررسی شود. نتیجه پژوهش نشان می­دهد، اعجاز ادبی، إحکام و اطلاق امر به تدبر در قرآن از مهم­ترین دلایل قرآنی اصل عدم ترادف هستند. همچنین، اعتقاد به اصل عدم ترادف آثار اعتقادی و تربیتی مهمی را در تفسیر مفردات و ترکیبات قرآن به همراه دارد. در این پژوهش با توجه به ادله قرآنی، قلمرو این اصل را از مفردات به ترکیبات ناقص و ترکیبات کامل نحوی، گسترش داده و از این طریق از اختلاف معنایی و مغفول ماندن پیام­های مهم از سوی مفسران پرده برداشته است و نقش چنین اصلی را در فهم معارف به صورت نمونه به عنوان یک روش مهم در ترجمه و تفسیر متون تبیین نموده است.

شناخت راه‌های دستیابی به کمال انسانی از دغدغه‌های همیشگی بشر بوده است. لکن پیش از هر چیز باید حقیقت کمال انسانی معلوم گردد تا بتوان راه رسیدن به کمال انسان را نیز شناخت. بر پایه معارف اسلامی، «عبادت» از جمله مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در سیر تکاملی انسان اثرگذار باشد. اینکه چگونه عبادت می‌تواند در تکامل انسانی تأثیر داشته باشد حقیقتی است که باید با تبیین عقلانی و تفسیر فلسفی ارائه گردد. حکمت متعالیه به‌عنوان یکی از مکاتب فلسفه اسلامی ظرفیت‌های خوبی برای بیان رابطه میان عبادت و تکامل دارد. با تبیین مبانی حکمت متعالیه در ارتباط با این موضوع می‌توان گام مهمی در راستای تبیین رابطه عبادت و تکامل انسان­ها برداشت. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و باتوجه‌به مبانی ملاصدرا، در این زمینه تلاش خواهد کرد تا بتواند تبیین فلسفی از تأثیر عبادت در استکمال نفس از منظر حکمت متعالیه ارائه کند و در نهایت به این نتیجه می­رسد که هر عملی که از انسان سر می­زند با او اتحاد پیدا کرده و از شئون وجودی او می­گردد و این مواجهه به نحو عینیت است. برای این هدف نخست تصویر حکمت متعالیه از کمال انسانی بررسی می‌شود و سپس ارتباط میان آن با عبادت مورد واکاوی قرار خواهد گرفت.

از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ، هجرت حضرت هاجر و اسماعیل (علیهماالسلام) به سرزمین بی‌آب و علف حجاز است، که به ایجاد شهر و حرم امن الهی و تجدید بنای خانه کعبه انجامید. تعلیل این هجرت به رذیله‌ای چون حسادت و انتساب آن به بانو ساره، مسئله‌ای سؤال‌برانگیز است که به جهت شهرت داستان، تأثیر و ترویج آن در منابع، آثار هنری و رسانه‌ها، ضرورت واکاوی مسئله را می‌طلبد. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی ـ تحلیلی در صدد تحقیق و بررسی این مسئله است که علی‌رغم اوصاف پسندیدۀ ساره در قرآن، شدت عمل او تحت تأثیر حسادت ادعایی، دارای تنافی و تناقض است. از این رو، واکاوی همه‌جانبه و تطبیقی این داستان در قرآن، تاریخ، حدیث و اخلاق ضروری است که در این نوشتار پس از تبیین مفهومی و کاربردی حسد و بررسی تطبیقی متون، با تمرکز بر توصیف قرآن به عنوان معیار صحت در توصیف شخصیت‌های داستان و نقد و بررسی قرآن به قرآن گزارش‌ها، به نظر می‌رسد چنین تفسیری، هماهنگ با ظواهر و مبانی قرآنی نبوده و شایستۀ ترویج نیست.

قرآن کریم در آیات 8 ـ 4 اسراء برای بنی‌اسرائیل دو فساد و دو وعده عِقاب را با تأکیدهای مکرر بیان می‌کند. کیستی مصداق این آیات در تفاسیر محل اختلاف است؛ برخی از مفسران وقایع مطرح‌شده در آیه را مربوط به گذشته می‌دانند. این پژوهش بر آن است تا ضمن ارائه مستندهای قرآنی در رد این نظریه، با تفسیر قرآن به قرآن و توجه به قرائن و سیاق آیات و با مصداق‌یابی صحیح و استخراج چهار ویژگی از آیات و تطبیق آنها بر مصادیق مطرح‌شده در تفاسیر، به بررسی احتمال وقوع فساد یهود و سرکوبی آن در آخرالزمان بپردازد و این فساد مطرح‌شده در آیات را مربوط به فساد جهانی اسرائیل و در ارتباط با وقایع ظهور بداند. برخی از مفسران عبارت «عِباداً لَنا» را با توجه به «وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِیرًا» و «أُولی بَأ‌ْس‌ٍ شَدید»، بندگان خونریز و کافر گرفته‌اند، درصورتی‌که با بررسی قرآنی و با توجه به سیاق، مصداق «عِباداً لَنا»، بندگان مؤمن و مخلص هستند که زمینه‌سازان ظهور و یاوران امام زمان# می‌باشند.

نظریه تسلیم به معنی انقیاد محض در پیشگاه الهی از آموزه های صریح قرآن کریم است. تسلیم انسان در برابر خداوند متعال یعنی اینکه انسان نسبت به هر سرنوشتی که از ناحیه خدای سبحان برایش تنظیم می‌شود، چه سرنوشت تکوینی از قضا و قدر و چه تشریعی از اوامر و نواهی و غیر آن تسلیم باشد. تسلیم در قرآن ذو مراتب بوده، گاهی در حد شهادتین و گاهی مدارج بالای آن مدنظر می باشد، از آنجا که حداقل الزام مطلوب دینی در چارچوب مراتب الزامات دینی(اسلام، ایمان و یقین)، سطح دوم است حداقل تسلیم نیز در این سطح لازم و ضروری است. تسلیم آنقدر اهمیت دارد که ضمن تاکید و دعوت به آن در آیات متعدد قرآن کریم، ایمان واقعی منوط به داشتن تسلیم فکری و عملی در مقابل خدا و رسول(ص) شده است. یکی از مسائل مهمی که در این حوزه وجود دارد بحث درباره سازگاری یا ناسازگاری تسلیم با عقلگرایی است که سبقه در تاریخ اندیشه بشری داشته و در قالب بحثهایی از قبیل تعارض عقل و علم با دین، ناکارآمدی عقل در ساحت دین و یا جدا انگاری حوزه اینها مطرح گردیده و باعث مناقشات فکری فراوانی شده است. لذا پرداختن به این موضوع از نگاه قرآن کریم که همزمان داعی به تسلیم و عقلگرایی است، اهمیت فراوانی دارد؛ مخصوصا اینکه تا به حال تحقیق درخوری در این رابطه از نگاه قرآن کریم انجام نگرفته است. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی، بحث نظریّه سازگاری تسلیم با عقلگرایی از منظر قرآن کریم را مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل از بررسی و تحلیل داده ها نشانگر آنست که در نگاه قرآن کریم، هم تسلیم و هم عقلگرایی جایگاه بسیار والایی داشته و با همدیگر سازگارند و مسائل مطرح شده در این حوزه که به نحوی رقیب این نظریه شناخته می شوند نمی توانند نافی این نظریه باشند.

هدف پژوهش حاضر تبیین جایگاه علم در تدوین فقه حکومتی و طراحی نظام‌های فقهی آن است. این پژوهش با روش تحلیلی، به چیستی، سطوح، مسائل، مبانی، روش‌شناسی و آثار نظریه منشاء صدور پرداخته است. براساس یافته‌های پژوهش می‌توان گفت سطح نخست علم دینی «وحی و تفسیرهای مفسران معصوم وحی» بوده و سطح دوم آن، استنباط «دقیق»، «همه‌جانبه»، «سیستمی» و «حکومتی» فقیه از دین است. این نظریه بر این باور است که همه مسائل علوم اعم از توصیفات هستی و تجویزات آن در قرآن موجود می‌باشد. مهم‌ترین آثار نظریه منشاء صدور دستیابی به فقه حکومتی و نظام‌های فقهی آن همچون اقتصاد، سیاست، امنیت، هنر و رسانه و سایر نظام‌های فقهی است.

در عصر اقتصاد دانش‌بنیان بیش‌ازپیش مدیریت دانش در مدیریت موفق سازمان‌ها نقش دارد. بااین‌حال بسیاری از پروژه‌های مدیریت دانش شکست‌خورده و به هدف خود نرسیده است. بر همین اساس مدیریت دانش در کانون توجه محققین قرار گرفته و تئوری‌های مختلفی در این زمینه جهت رفع این نقیضه ارائه شده است. بااین‌حال هنوز تئوری جامعی در این زمینه ارائه نشده است. لذا این مقاله با هدف تبیین ساختار حاکم بر مدیریت دانش و ارائه نظریه پویا تدوین شده است. منبع این مقاله، سیره ارزشمند امام على(ع) است که ازیک‌طرف منبعی موثق و قابل‌اتکا بوده و از طرف دیگر مبتنی بر عمل هست چراکه ایشان به‌عنوان حاکمی مدبر و کارآمد است. در مقاله حاضر چرخۀ مدیریت دانش به‌عنوان مبنا قرار داده شده و تمام حکمت‌ها و نامه‌های موجود در نهج‌البلاغه و احادیث غررالحکم و دررالکلم بررسى گردیده و احادیث، حکمت‌ها و نامه‌های مرتبط شناسایی و براساس آن‌ها ساختارهای تقویت‌کننده و تضعیف‌کننده چرخۀ مدیریت دانش با استفاده از رویکرد پویایی‌شناسی سیستم‌ها مدل‌سازی شده است. براساس نتایج شبیه‌سازی، استراتژی‌هایی با توجه به سیره امام علی(ع) جهت بهبود مدیرت دانش استخراج شده است که عبارتند از: شناسایی شاخص‌های تفکیک دانش، استراتژی مدیریت دانش مبتنی بر احساس نیاز افراد سازمان، جهت‌گیری به سمت ایجاد سازمان یادگیرنده از طریق یادگیری تک‌تک افراد، شناسایی موانع تسهیم دانش و موتورهای رشد آن، تدوین استراتژی تربیت نیروی انسانی شایسته.

یکی از شناخت­های لازم که موجب سعادت انسان و جامعه می­شود، دشمن­شناسی است. موضوع دشمن‌شناسی در اسلام از اهمیت والایی برخوردار است و از جمله نگرانی­های پیامبر(ص)برای امتش بود؛ خصوصاً در مورد شناخت منافقان از مؤمنان واقعی. در قرآن­کریم آیه179سوره آل­عمران موضوع شناخت مؤمنین واقعی از منافقین با عنوان"تمیز خبیث از طیب"مطرح شده ­است. در مقاله حاضر نظرات مفسران شیعه و اهل­تسنن با رویکرد تطبیقی بررسی شدند تا معیارهای تمیز از آیه مذکور مشخص­گردد. از مجموع نظرات مفسران به دست می­آید که برای تشخیص مؤمن از منافق؛ خدا مؤمنین را با امتحان خاصی می­آزماید تا درجه اخلاص آنها مشخص شود. هرکدام از مفسران، نظری برای این امتحان خاص الهی مطرح کردند؛ در آخر با ارزیابی نظرات، نتیجه­گیری جدیدی که در سایر تفاسیر نبود ارائه شد؛ که پذیرش جانشینی امیرالمؤمنین(ع)و ولایت ائمه اطهار(ع)، نشانه­ تشخیص مؤمن از منافق است. نتیجه حاضر موافق با ظاهر آیه است و روایات مؤید بسیاری دارد.

مسئله تحقیق پیش رو در مورد دلایل قرآنی نظریّه تسلیم پذیری، یعنی انقیاد محض منتظران در پیشگاه عموم ائمه هدا و به خصوص در محضر امام عصر4 با محوریت مسئله عصمت ائمه: است که در جهت تسلیم انسان در برابر خدا و رسول6 بوده و از مراتب بالای الزامات دینی (مرتبه ایمان و یقین) محسوب می‌شود. سرّ تسلیم در برابر ائمه هدا، مانند تسلیم در برابر قرآن، معصومیت ائمه هدا: است. اما از دید اکثر اهل سنت، بر خلاف شیعه، محدودیت عصمت صرفا به انبیا: آن‌هم در زمان نبوت، باعث شده رویکرد متفاوتی در قبال فرمانبری پیش بگیرند و در نتیجه عدم تسلیم در گفتار و رفتار آنان در برابر ائمه: صورت بگیرد؛ در صورتی‌که این امر با صریح آیات قرآن در تناقض است. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی، ضمن تبیین ماهیت تسلیم، مراتب الزامات دینی و دلایل قرآنی تسلیم در برابر ائمه هدا: و عصمت آنان، به این نتیجه رسیده است که تسلیم و اطاعت محض در پیشگاه امام معصوم7 در هر عصری از باب«کلهم نور واحد» ضرورتی دینی و عقلی است و بدون داشتن آن، ایمان واقعی تحقق نمی‌یابد.