جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله مجازات و کیفر و قوانین کیفری مضوعاتی نیستند که کسی به ضرورت وجود آن ها اذعان نداشته باشد، چراکه نظم عمومی مرهون اجرای صحیح این قوانین در جامعه است. از ابتدای خلقت انسان و پیدایش بشر بر روی کره خاکی این قوانین به اشکال مختلف وجود داشته و تا زمانی که نسل انسان موجود و این جهان باقی باشد وجود قوانین کیفری نیز امری ضروری است. از طرفی در حالی که تا همین اواخر سخن از کنار رفتن ادیان و مباحث دینی در میان متفکران مادی امری مسلم انگاشته می شد، اما اکنون در میان پیشرو ترین محافل علمی، فلسفی و ادبی جهان سخن از بازگشتی دوباره به دین و مفاهیم آن شنیده می شود. اقبالی که جهانیان پس از سرخوردن از مکاتب ضد دینی و لائیک به دین و ارزش های آن پیدا کرده و بیشتر نیز خواهد شد ایجاب می کند که در مقابل کفر و الحاد و بی هویتی معنوی بر نکات مشترک بین ادیان و مذاهب عنایت بیشتری گردد. نظام مجازات در هر جامعه ای، بر پایه هایی قرار دارد که نه تنها باید در فهم و بررسی نظریه های کیفری، آن پایه ها را به دست آورد و آن ها را فهمید، بلکه انتظار هر نوع تحول و اصلاح نظام کیفری با دگرگونی آن پایه ها و ریشه ها امکان پذیر است؛ هم چنان که طبق همین پایه هاست که می توان به داوری هر نظامی پرداخت و آن را نو یا کهنه، پیشرفته یا عقب افتاده، زشت یا زیبا، خوب یا بد، عادلانه یا ظالمانه توصیف کرد. اما پس از مشروعیت یافتن، هدف و غایت از تشریع واعمال مجازاتها نیز باید معین شود، چه این که با تعیین هدف، قانونگذار خواهد توانست نوع و میزان مجازاتها را در قوانین پیش بینی کند تا به این ترتیب، غایت مورد نظر حاصل آید. هدف از تشریع مجازات علاوه بر حیات شایسته انسان و سلامت جامعه، هدفی والاتر از نظم و عدالت را می طلبد که می تواند تمام اهداف دیگر را یک جا شامل شود؛ این عنوان اعتلا و توسعه همه جانبه زندگی انسان و در نهایت کمال حقیقی اوست. (ادب زاده، معصومه؛ روحانی مقدم، محمد؛ صابریان، علیرضا، 1398) بنابراین اهداف مجازات ها از زوایای گوناگونی می تواند مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد که یکی از این اهداف ارعاب ناشی از مجازات و تاثیر آن بر بازدارندگی و پیشگیری از وقوع جرم می باشد. اهداف مجازات را می توان در یک هدف عینی یعنی اصلاح و تربیت بزهکار و در نتیجه پیشگیری از جرم به شکل خاص نسبت به مجرمان و شرکا و معاونان آنها و به شکل عام نسبت به جامعه و یک هدف ذهنی یعنی اجرای عدالت خلاصه کرد. بدیهی است عنوان کردن اهداف به دو وجه یاد شده نباید موجب محدود ساختن آنها، و به خصوص فراموشی نظم عمومی که از اهداف عمده مجازات ها است، شود(پاسدار، 1396، 7) از جمله اختلافات نظام های حقوقی، اختلاف در مبانی و اهداف مجازات های آنهاست که برخی آسایش فردی، برخی آسایش اجتماعی و برخی آسایش مادی را مدنظر قرار داده اند. ازطرف دیگر در برخی از نظام های کیفری دینی هدف از اجرای مجازات در ارعاب خلاصه می شود و از سویی در برخی دیگر هدف از اجرای مجازات اصلاح و پیشگیری از وقوع جرم می باشد. لذا باید هر یک از این نظام ها به تفکیک مورد بررسی قرار گیرند تا بتوان ویژگی ها و اصول مورد پذیرش آنها را کشف و استخراج نمود. ادیان الهی نیز در خصوص جنبه های حقوقی متناسب با زمان و مکان عصر خود، مقرراتی برای جوامع خود مقرر نموده اند که می توان با بررسی تطبیقی مقررات این ادیان، که همگی در الهی بودن مشترک می باشند مبانی و قواعد حاکم بر جرم انگاری و اجرای مجازات را کشف نمود تا بدین وسیله به فهمی ژرف و عمیق درغایت ممنوع نمودن برخی اعمال در این ادیان مختلف پی برد. به عنوان مثال مبنای مسئولیت در حقوق اسلام بر اساس آزادی اراده و اختیار شکل گرفته است و هدف آن را می توان در تامین سعادت دنیوی و اخروی خلاصه نمود(غالمی، مجتهدی، 1396 :64-78 .) شارع مقدس در وضع برخی از جرایم و مجازات ها جنبه ارعابی و در وضع برخی دیگر جنبه اصلاحی را مطمح نظر قرار داده است. به عنوان جرایم دسته اول می توان به حد محاربه و یا رجم و به عنوان مثالی برای جرایم دسته دوم می توان به شلاق در جرایم حدی اشاره نمود. در حالی از دین یهود به عنوان یکی از سخت گیر ترین ادیان الهی نام برده می شود(حاج اسماعیلی، 1392 ،48 ) که در این آیین مجازات ها اغلب واجد جنبه ارعابی بوده که در اجرای آن شدت عمل به خرج می دادند تا جایی که به مقابله به مثل و مماثلت بزه و کیفر اعتقاد بسیاری داشته اند. این ویژگی ها از قوانین و مقرراتی موجود در تورات و حتی برخی از آیات قرآن کریم فهمیده می شود. در وضع مجازات ها نیز این نکته مشخص می گردد که در آیین یهود جنبه ارعابی آن اولویت بیشتری نسبت به سایر جوانب اجرای مجازات از قبیل اصلاح و تربیت داشته است. به عنوان مثال کیفر هایی از قبیل قصاص، رجم، گردن زدن، خفه کردن و سوزاندن همگی گواهی بر مدعای فوق می باشد. از طرف دیگر جرایم علیه اشخاص شدیدترین مجازات ها را در پی داشته و در مقابل جرایم علیه اموال از اهمیت چندانی برخوردار نبودند به گونه ای که در سرقت، خیانت در امانت و جرایمی از این دست، مرتکب تنها به پرداخت غرامت و جبران خسارت محکوم می گردید. از سویی دیگر در آیین یهود مجازات ها عمدتا ثابت و غیر قابل تخفیف و تبدیل بودند، امری که در اسلام تعدیل گشت و در صورت عدم وجود شرایط خاصی، مجازات مرتکب تبدیل شده یا در آن تخفیف داده می شد و حتی در برخی مواقع به سقوط آن منجر می گردید. حال این سوال مطرح می شود که آیا ارعاب از جمله اهداف مجازات در نظام های دینی محسوب می شود یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ، چگونه این جنبه از مجازات می تواند در پیشگیری از ارتکاب رفتار مجرمانه و تکرار دوباره جرایم جلوگیری کند و حتی اصلاح و بازپروری مرتکب را فراهم آورد؛ چرا که در جوامع امروزی با جرایمی مواجه می شویم که علیرغم تعیین مجازات های بعضا سخت و شدید باز هم شاهد عدم کاهش نرخ جرایم در سطح جامعه می باشیم. با وجود این، یک نکته مشترک میان تمام ادیان الهی وجود دارد، اینکه قواعد و مقررات نظام های

مرگ و نیز حیات پس از آن همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های انسان بوده و زندگی او را متأثر ساخته است. در ادیان ابراهیمی نیز آموزه‌های در پیوند با مرگ و رستاخیز در شمار پردامنه‌ترین تعالیم متون مقدس هستند. در قرآن کریم به‌عنوان متن مقدس مسلمانان و بایبل به‌عنوان کتاب مقدس مسیحیان (که بخش نخست آن را با کمی اختلاف یهودیان نیز مقدس می‌شمارند) آیات زیادی وجود دارد که به تعلیم آموزه معاد اهتمام دارند. فارغ از اختلافی که این دو کتاب در موضوع آخرالزمان دارند، روش‌های آنها در تعلیم این آموزه می‌تواند اهمیت داشته باشد. آخرالزمان در ادبیات مسیحی بیشتر به بازگشت عیسی مسیح و اتفاق‌هایی که در آن زمان رخ خواهد داد می‌پردازد؛ در حالی که معاد در قرآن کریم به مرگ و زندگی پس از آن معطوف است. این مقاله کوشیده است تا با بهره‌گیری از روش مطالعات تطبیقی و با رویکرد توصیفی - تحلیلی به بررسی تشویق و تهدیدهای این دو کتاب در تعلیم آموزه حیات پس از مرگ بپردازد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در هر دو کتاب رخدادهای پس از مرگ به‌مثابه تضمین اخلاق و شریعت مورد توجه هستند. برای همین عنصر تشویق و تهدید و نیز ترساندن از مهم‌ترین روش‌ها این دو کتاب برای تعلیم آموزه معاد هست. اگرچه در کتاب مقدس و به‌ویژه عهد قدیم این تضمین‌ها بیشتر این جهانی هستند ولی در قرآن کریم بیشتر به جهانی دیگر راجع‌اند.

از ضروری‌ترین علوم موردنیاز مفسر در تفسیر معارف کلام الله، علم مفردات قرآنی است. این علم ـ که معانی تک‏واژه‏هاى قرآنی را بررسى مى‏کند ـ آن‌چنان پراهمیت است که باب ورود به ساحت قرآن کریم محسوب می‌شود. مفسران برجسته، از قرون ماضی تاکنون، با درک اهمیت و جایگاه این علم، اهتمام ویژه‌ای به آن داشته‌، و در آثار تفسیری خود به صورت ویژه به آن پرداخته‌اند. از جمله این مفسرین می‌توان به امین‌الاسلام طبرسی و جارالله زمخشری اشاره کرد. این دو مفسر، اگرچه اصالتاً ایرانی بوده‌اند، اما تبحّری چشم‌گیر و جایگاهی تحسین‌برانگیز در عرصه لغت عرب داشته‌اند؛ تا آن‌جا که آثار تفسیری ایشان به عنوان منبع و مرجعی گران‌بها برای فهم معانی مفردات قرآنی به حساب می‌آید.وجود چنین ظرفیتی از یک سو، و از سوی دیگر، کم‌توجهی محققان به صبغه لغوی این دو مفسر، بر اهمیت بررسی عمل‌کرد آنان در حوزه مفردات می‌افزاید؛ چه آن‌که ماحصل تحلیل آرای لغوی ایشان و تطبیق آن با دیگر نظرات مطرح، ظهور مسیری نو و روشن در تبیین مفردات قرآنی خواهد بود. بر این اساس، پژوهش حاضر پس از گزینش واژگانِ محل تأمل از محدوده تعیین شده (جزء 21) به سراغ مصادر اصلی لغت و کتب وجوه و نظائر رفته تا معانی لغوی و وجوه آن لغات را استخراج نماید؛ سپس نظرات تفسیری طبرسی و زمخشری را درباره مفردات تعیین شده در آیات محدوده جزء 21 و تمامی آیاتی که متضمن آن لغت یا مشتقات آن بوده، بررسی کرده است تا از این طریق، دیدگاه جامعی درباره نظر دو مفسر مذکور نسبت به مفردات مورد بحث به دست آید. در مرحله بعد، پس از ترجمه و اعراب‌گذاری متون استخراج شده تفسیری، نظرات، جمع-بندی گشته و نظر منتخب از میان نظرات تفسیری موجود معرفی شده است. در برخی موارد نیز معنا و نظریه‌ای جدید مبتنی بر تحلیل و برهان به عنوان معنای ارجح انتخاب شده است. سرانجام نظر دو مفسر با نظریه نهایی تطبیق داده شده و عمل‌کرد آنان مورد بررسی قرار گرفته است. فصل‌های آغازین این پژوهش نیز به بیان کلیات، تعریف اصطلاحات و پرداخت نسبتاً بسیط به مباحث مرتبط با علم مفردات و فقه‌اللغه اختصاص یافته است. معرفی طبرسی و زمخشری و تفاسیر آنان نیز از مطالب عنوان شده در این رساله هستند.

زیارت ائمه معصومین (علیهم السلام) در فرهنگ شیعی جایگاه بسیار والایی دارد و از اختصاصات شیعه به شمار می‌رود که از امامان (علیهم السلام) برای ما به یادگار مانده اند؛ زیارت به معنای دیدار کردن است و زیارت معصوم همانند دیدار کردن با او در حیات و زندگانی اوست، زیرا اعتقاد همه شیعیان بر این است که مرگ و حیات ائمه معصومین (علیهم السلام) با هم تفاوتی ندارد و در هر حال شاهد و ناظر بر اعمال ما هستند.از جمله این زیارات، زیارت جامعه کبیره است که بازتابی از علم بیکران امام هادی (علیه السلام) است؛ که از معتبرترین ادعیه و احسن و اکمل زیارات است که دارای مضامین عالی و فصاحت و بلاغت بی نظیری است و می‌توان گفت که از شایسته ترین ادعیه در معرفی از مقام شامخ اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) است؛ چون این زیارت بیان کننده همه اوصاف ائمه (علیهم السلام) در مقام ولایت و امامت است.در این پژوهش سعی شده است که وظایف امت در برابر امام معصوم (علیهم السلام) به عنوان نمونه کامل یک انسان بیان گردد و به نتایج تولی و تبری که یکی از وظایف مهم امت شمرده می‌شود هم پرداخته شود؛ به علاوه اصالت سندیت این زیارت را نیز مورد بررسی قرار دهیم.با وجود کمبود منابع مرتبط با موضوع پژوهش و مشکلات موجود در دست یابی به این منابع، سعی شده است برای تبیین و توضیح بیشتر موضوع، کتب مرجع از جمله فرهنگ لغات، تفاسیر و کتب روایی و همچنین تحقیقات جدید مورد استفاده قرار گیرد.با این وجود در این پژوهش از کتب تفسیری استفاده فراوانی شده است چون بنا به اعتقاد ما شیعیان، امام معصوم قرآن ناطق بوده و کلام او به این کتاب آسمانی نزدیک است همچنان که اکثر فرازهای این زیارت با آیات قرآنی قرین می‌باشد، لذا تبیین و توضیح بیشتر فرازهای این زیارت، مستلزم رجوع به قرآن و تفاسیر موجود می‌باشد.

کرامیه فرقه ای از اهل سنت بودند که محمدبن کرام سجستانی (د255 ق) پایه گذار آن بود. ده ها هزار نفر از مردم شمال خراسان و فلسطین به آنان گرویدند، دانشمندانی از میان آنان برخاستند، حاکمانی به طرفداری از آنان رو آوردند و سرانجام پس از چند قرن تلاش و فعالیت، مانند بسیاری از فرقه های دیگر از بین رفتند و تنها نامی از آنان در کتابها بر جای ماند. در الملل و النحل، مطالب گوناگون، شگفت آور و باور نکردنی به آنان نسبت داده شده است. این نسبتها، هم در زمینه مسایل اعتقادی مثل توحید، نبوت، معاد، ... است و هم در امور فقهی. این پژوهش در پی ارزیابی و سنجش درستی یا نادرستی یکی از نسبتهای داده شده به کرامیه درباره صفات خبری خداوند یعنی تشبیه و تجسیم خداوند براساس متون تفسیری بر جای مانده از آنان است.

قرآن کریم از«نطفه» با تعابیر وتوصیفاتی ازجمله«ماءٍ دافِقٍ»، «سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهینٍ‏»و «نطفة امشاج» سخن گفته است .با پیشرفت علم، برخی درصدد بررسی و تطبیق این آیات با علم جنین­شناسی برآمده­اند.ارائه نظرات نادرست در برخی موارد سبب شده است که شبهاتی ازجمله «پست­انگاری آب منی و عدم توجه به اهمیت و ویژگی آن» و «عدم توجه به نقش نطفه زن در آفرینش جنین» در‌این‌باره مطرح شود. پس از بررسی روشن گردیدواژه­های «دافق» و «مَهین» که به‌عنوان صفت برای «ماء» آمده است، به ترتیب به‌معنای «مایع متحرک و آمیخته» و «مایع ضعیف» می­باشد و همچنین واژه «نطفه امشاج» به قدر متیقن به نطفه مرد و زن هردو اشاره دارد. بنابراین اگر روش معناشناسی به‌درستی انجام گیرد، نه‌تنها با دستاوردهای علم جنین‌شناسی تعارض ندارد، بلکه کاملاً با آن هماهنگ است.

برخی از منتقدان[i] با استناد به آیه:﴿أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماً یحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هلْ یستَوِی الَّذینَ یعلَمونَ والَّذینَ لَا یعلَمونَ إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ﴾[ii] و سایر آیات و احادیث مدعی شده‌اند که: علم ارزشمند و نافع از دیدگاه قرآن و اسلام منحصر در علوم دینی است. با نگرش درآیات و روایات معلوم می‌گردد که هدف قرآن بیان جزئیات تمام علوم بشری نیست و علم ارزشمند را منحصر در علوم دینی نمی‌داند، آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) نه‌تنها به همۀ علوم ازجمله علوم تجربی توجه کرده‌اند، بلکه تذکر داده‌اند که هنگام مطالعات تجربی به آفریدگار طبیعت، آسمان و... نیز توجه کنید که جمع بین ایمان و علم مطلوب است و با همدیگر منافاتی ندارند. در این مقال و مجال درصدد پاسخ‌گویی به شبهه مطرح‌شده با استناد به آیات و احادیث با بهره‌گیری از منابع معتبر هستیم.

یکی از مسائلی که در تاریخ علم کلام همواره مود بحث و مناقشه بوده است، مسئله کلام باری تعالی می‌باشد؛ به تبع آن چیستی و چگونگی وحی به مثابه تجسّم کلام الهی، مورد گمانه زنی‌ها و رهیافت‌های نظری مختلفی از تبیینی کاملاً فراطبیعی تا تبیینی طبیعی، قرار گرفته است. وحیانی بودن نصّ از مباحث مهمّ وحی است و طبق دیدگاه مسلمانان، یگانه مصدر منبع وحی و آیات قرآن کریم، در لفظ و معنا، خداوند حکیم است.برخی از نویسندگان و روشن فکران معاصر با نفی الهی بودن قرآن، برای آن منشأ بشری فرض نموده‌اند و برای آن مصادر و منابع مختلفی ذکر کرده اند و قرآن را تعبیر پیامبر از تجربه شخصی خود دانسته‌اند که در قالب الفاظ و کلمات در می آید؛ امّا شواهد تاریخی و آیات قران نشان می‌دهد که وحی به قدرت مقتدر غیبی مستند است و پیامبر(ص) هیچ گونه مداخله‌ای در آن نداشته است.

یکی از مسائل مهمّ حیات انسان، داشتن امید و آرزوست، به طور فطری انسان خردمند در می‌یابد که با امید زنده است، و در تمامی لحظات زندگی‌اش از آن بهره می‌گیرد. قرآن کریم به عنوان مهمترین منبع دینی، قوانین لازم زندگی دنیا و آخرت را، آن هم به بهترین صورت بیان فرموده است و از پیروانش می‌خواهد آن قوانین را شناخته و عمل کنند تا به هدف نهایی خود برسند. یکی از مسائل مربوط به عالم پس از مرگ، در قرآن کریم، آمال و تمنّیات انسان است؛ چیزی که ذهن هر انسان صاحب خِرَدی را به خود مشغول می‌سازد؛ از این رو، نگاه ما به این مسأله یعنی آرزوهای انسان‌ها پس از مرگ معطوف گشته تا تبیین شود که اولاً در عوالم پس از مرگ، همانند این دنیا آرزو وجود دارد، ثانیاً آرزوها متنوّع‌اند، ثالثاً متمنّیان آن نیز متعددند و رابعاً علل و انگیزه‌های آرزوها و درخواست‌ها متفاوت است. بدین خاطر موضوع « آرزو در قیامت» را برگزیده‌ام تا به مسائل مهم آن که از مباحث حوز? معارف قرآنی است، پاسخ لازم داده شود بدین منظور از منابع دینیِ نقلی مثل کلام شریف خدا( قرآن)، احادیث معصومان علیهم السلام، و منابع تفسیری مانند تفاسیر معتبر قدیم و جدید فریقین و آثار کلامی علما و اندیشمندان اسلامی استفاده شده است. در این تحقیق از روش «تحلیل محتوا» استفاده شده است؛ زیرا در این روش بیشتر بر اساس داده‌های موجود کار می‌شود. و سرانجام به نتایج علمی همانند وجود امید و آرزو در قیامت یعنی مطابق نصّ صریح آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار علیهم السلام این ویژگی همواره تا ابد همراه انسان است. هم چنین همه انسان‌ها پس از مرگ به نوعی دچار این حالت روحی می‌شوند یعنی آرزومندند. در نهایت ما را به فهمِ تنوّع در انگیزه‌ها و عوامل ایجاد آرزوها در آن عالَم رهنمون می‌سازد.

عالمان دینی در حوزه نقد حدیث دارای مبانی و روش‌های خاصی بوده‌اند. رساله حاضر در صدد دستیابی به مبانی و روش‌های نقد حدیث مرحوم آیت الله صالحی نجف آبادی است.بررسی آثار چاپی و خطی ایشان نشان دهندۀ این است که اوّلاً مرحوم صالحی به دلیل بهره‌مندی از اساتید برجسته و بعضاً صاحب مکتب، هوش و استعداد خدادادی، فعالیت‌های مستمر علمی، همگی سبب گردید که ایشان از قدرت نقد بالایی در حوزه حدیث برخوردار گردد.ثانیاً ایشان در حوزه حدیث، پیرو مکتب وثوق صدوری می‌باشند لذا بررسی سندی را در این حوزه کافی نمی‌دانند بلکه بررسی متن حدیث را در دستور کار خود قرار داده است. در نتیجه می‌توان ایشان را در حوزه حدیث از زمره عالمان متن‌گرا محسوب کرد که البته مثل هر پژوهشگر دیگر پاره‌ای از نقدهای ایشان بر حدیث وارد بوده و برخی جای تأمل دارد.