جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسپینوزا از نخستین اندیشمندانی است که در دوره جدید،نگاه تازه ای در تفسیر متون دینی داشته است و می توان او را از پایه گذاران علم تفسیر بر مبانی تجدد به شمار آورد.اسپیوزا در نوشته های مختلف و از جمله به طور مستقل در فصل هفتم از کتاب «دین و دولت»به این بحث پرداخته است ؛این نوشتار در صدد بیان دیدگاه او در این زمینه است.

هایدگر در وجود و زمان، به طریقی مشابه استدلال کانت در نقد عقل محض که منطق استعلایی را شرط امکان علم تجربی می­دانست، تاریخمندی را شرط استعلایی تاریخ‌­نگاری می‌داند. او پرسش معرفت‌­شناسانه و روش‌­شناسانه دربارۀ علوم تاریخی را به پرسش هستی­‌شناسانه تبدیل می‌کند؛ یعنی به جای اینکه بپرسد «تحت چه شرایطی می‌توان عینیتِ امر تاریخی را تأیید کرد»؟ می­‌پرسد «دازاین چه شیوه­ای از هستی دارد که امکان داشتن دغدغۀ خویش و درک معنای گذشتۀ خویش را دارد؟ و اصلاً چگونه چیزی به نام تاریخ وجود دارد»؟ اهمیت تاریخمندی در طرح کلی وجود و زمان، هنگامی آشکار می‌شود که نسبت آن را با پرسش اصلی اثر، یعنی مسئلۀ معنای وجود، مورد توجه قرار دهیم. سیر بحثِ اثر از فهم پیشانظریِ دازاین به مثابۀ اگزیستانس، به سمتِ کشف ساختارِ واحد اگزیستانسیال­‌ها به مثابۀ دغدغه، نشان می‌دهد که آنچه معناداریِ وجود و موجودات را ممکن می­سازد، فرایندی است که هایدگر آن را زمانمندیِ اصیل می­نامد. به این ترتیب تمایز هستی­‌شناختی میان موجود و وجود بدین معناست که وجود را نباید مطابق سنت متافیزیکی، امری مقولی و در ردیف سایر موجودات لحاظ کرد، بلکه وجود فرایندِ معنابخشی است که خود را به مثابۀ فعل «زمانیدن» و «تاریخیدن» در برون­‌خویشی­‌های سه گانۀ گذشته-حال-آینده و میراث-تقدیر-حوالت فرامی­‌گسترد.

علم منطق هگل بیش از «پدیدارشناسی روح» یا کتاب‌های دیگر او٬ مستقیماً به حل آن چیزی می پردازد که می‌توان آن را مسئلهٔ متافیزیک یا هستی‌شناسی نامید. همه متفق‌القولند که «علم منطق هگل» تقریباً باید به عنوان سخت‌ترین اثر او لحاظ شود٬ هرچند می‌تواند مهمترین اثر وی تلقی شود؛ در واقع٬ «علم منطق» ممکن است مهم‌ترین اثر دربارهٔ متافیزیک در سراسر تاریخ فلسفه باشد. اثری مانند «علم منطق» هگل که درصدد آشکار کردن بنیان خاص هر تفکر و هستی‌شناسی‌ای است، نه می‌تواند و نه باید از سوی انسان ناطق مورد غفلت قرار گیرد. اینکه هدف علم منطق هگل توصیف یا کشف مقوله‌ها، یعنی توصیف یا کشف مشخصات یا اوصاف عقل است می‌تواند گمراه کننده باشد. می‌توان پیشنهاد کرد منطق هگل تحقیقی است که نهایتاً آشکار می‌کند که چگونه عقل در واقع ساخته می‌شود. (برگرفته از درآمدی بر منطق هگل، یوستوس هارتناک.) درس‌گفتارهای پیش‌رو درس‌های استاد دکتر سید‌حمید طالب‌زاده در باب منطق هگل است که در مقطع کارشناسی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۷ تدریس شده است. در این دورهٔ درسی ایشان به صورت مختصر مروری بر «علم منطق» هگل دارند و فرازهای مهم آن را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند.

در فصل نخست نویسنده از منظر وجود بالفعل به فیلسوفان یونان از جمله پارمنیدس، افلاطون و افلوطین و برخی شارحان قرون وسطایی مذهب افلاطن هم‌چون ماریوس ویکتورینوس، جان اسکاف و اسناد اکهارت می‌پردازد و نقاط ضعف این اندیشه‌ها را مورد بحث قرار می‌دهد. وی در فصل دوم فلسفه‌ی ارسطو را به طور مستقل به مثابه‌ی دیدگاهی که هرچند در تقابل با افلاطون مطرح شد، ولی عاقبت به همان مسیر قبلی وارد شد و به نتایجی مشابه رسید، مورد بحث قرار می‌دهد و سپس به ابن سینا و ابن رشد می‌پردازد و نقد ابن رشد را بر نظریه‌ی عروض وجود بر ماهیت ابن سینا به تفصیل توضیح می‌دهد و تاثیر ابن رشد بر بعضی متفکران قرون وسطی و پدید آمدن مکتب ابن رشدیان لاتین شرح می‌دهد و آرای سیژر برابانتی را در این زمینه مورد بحث قرار می‌دهد. فصل سوم به بیان آرای ابن سینا با تفصیل بیش‌تری اختصاص دارد. ژیلسون نظریه‌ی ماهیت در اندیشه‌ی ابن سینا را به نحوی که در فلسفه‌ی قرون وسطی منعکس شده است طرح می‌کند و تاثیر و نتایج مترتب بر آن را در مواضع فلسفی الهی‌دانان متاخر قرون وسطی هم‌چون دونس اسکاتس و فرانسیسکو سوارز مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل چهارم به شرح تفصیلی تفکر جدید از دکارت به بعد در نسبت با وجود بالفعل اختصاص دارد و نویسنده نشان می‌دهد که چگونه از دکارت به بعد و به خصوص در فلسفه‌ی کانت و بعد از وی هگل وجود به محاق رفته است و حقیقت هستی به ماهیات تحویل شده است و مفهوم‌انگاری فلسفه جدید به ایدئالیسم مطلق منتهی شده است که در آن‌جایی برای وجود بالفعل باقی نمانده است، اما در قبال مفهوم‌انگاری دوره‌ی جدید فلسفه‌ی قیام ظهوری (اگزانسیالیسم) عکس‌العملی افراطی بوده است که فلسفه‌ را از شناخت مفهوم تهی کرده است و به عبارت دیگر برای توجه مجدد فلسفه به وجود در واقع فلسفه را از تعهد اصلی خودش دور کرده است. در فصل پنجم نویسنده مجددا به قرن سیزدهم بازمی‌گردد تا موقعیت خاص فلسفه‌ی توماس را در نسبت با کل تاریخ فلسفه روشن سازد و در همین فصل نظریه‌ی اصالت وجود را که به نظر نویسنده تنها از رهگذر اندیشه‌ی توماس به نحو شایسته‌ای تدوین شده است، مورد بحث قرار می‌دهد و می‌کوشد تا به انتقاداتی که معاصران و یا برخی اخلاف توماس آکویینی به بیانات او وارد ساخته‌اند پاسخ دهد. سرانجام فصل ششم تکمله‌ای است بر مباحث گذشته که نویسنده به بررسی موقعیت وجود در منطق و دستور زبان می‌پردازد و این که وجود رابط یا معنای "است" چه نقشی را در حوزه‌ی زبان ایفا می‌کند و اگر چه اصالت ماهیت و اگزیستانسیالیسم هر دو مواضعی انتزاعی‌اند، اما دو فعل وجود داشتن است. حتی شناخت انتزاعی نیز رو گرفت صرف عقل از یک ماهیت نیست، بلکه ضرورت عقلانی ماهیتی بالفعل در یک هستی عقلانی است.

کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی؛ صیرورت، دیالکتیک و ایده آلیسم» آخرین اثر دکتر سید حمید طالب‌زاده است که توجه بسیاری از اهل فلسفه را به خود جلب کرده است. آنچه به پیوست آمده، فایل صوتی نشستی است با عنوان «هم اندیشی در باب گفتگوی میان هگل و فیلسوفان مسلمان» که در اواخر سال گذشته به همت گروه روش شناسی علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید. در این نشست که در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار گردید، حجج اسلام والمسلمین سید یدالله یزدان پناه، حمید پارسانیا، عسکری سلیمانی امیری، و آقایان دکتر سید حمید طالب زاده، دکتر سید محمدرضا حسینی بهشتی و دکتر مجید احسن به ارائه بحث پرداخته‌اند.

ایده‌آالیسم آلمانی، نام جنبشی در فلسفۀ آلمان است که در دهۀ هشتاد سدۀ هجدهم میلادی آغاز و در دهۀ چهل سدۀ نوزدهم پایان یافت. مشهورترین نمایندگان این جنبش، کانت، فیشته، شلینگ، و هگل هستند. هرچند تفاوت‌های بزرگی میان این چهره‌هاست، اما همگی در پذیرش ایده‌آلیسم، مشترکند. ایده‌آلیسم آلمانی برخلاف نامی که دارد واقعیت عالم مدرن را بیان می‌کند. فیلسوفان این دوره از تاریخ تفکر مانند جغد مینروا بر روی خرابه‌های ویران شده، پرواز کردند. دورانی که واقعیت توسط هیوم دست‌نیافتنی شده بود و متافیزیک گذشته دیگر پاسخ‌گوی سؤالات جدید مطرح‌شده نبود، عالم تفکر برای استبقای خویش نیازمند طرحی جدید بود. طرحی که با کانت آغاز شد و همو ستون‌های اصلی آن را بنا کرد. کانت در این طرح جدید با گذر از متافیزیک گذشتگان، متافیزیک جدیدی بنا کرد. در این نگرش دیگر بحث انطباق عالم خارج و عالم ذهن مطرح نبود، بلکه سوژه با توجه به امکاناتی که دارد خود جهان بیرون را شهود می‌کند. این طرح توسط فیخته و شلینگ رشد پیدا می‌کند، عنصر سوژه و من استعلایی در آن پروارنده می شود و با هگل به اوج خود می رسد. برای فهم زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، فهم ایده‌آل‌های آلمانی ضروری است. درس‌گفتارهای ایده‌آلیسم آلمانی ترم اول درس های دکتر سیدحمید طالب‌زاده در مجمع عالی حکمت اسلامی قم در سال ۱۳۸۹ است. تخصص دکتر طالب‌زاده در فلسفۀ اسلامی و غرب و مکان ایراد درس‌ها باب بسیاری بحث‌های تطبیقی مفید را گشوده است.