جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی الگوی تعلیم و تربیت قرآنی بر مبنای دیدگاه های آیت الله جوادی آملی به شیوه تحلیلی توصیفی و با استفاده از مراجعه به منابع کتابخانه ای و اسنادی انجام گرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که الگوی تعلیم و تربیت قرآنی از منظر آیت الله جوادی آملی را می توان در سه حوزه اصلی مبانی (انسان شناختی، معرفت شناختی)، اهداف (غایی، واسطه ای و جزئی) و روش شناسی تقسیم بندی نمود. از جمله مبانی انسان شناختی تعلیم و تربیت قرآنی می توان به جایگاه خلیفه اللهی انسان، ساحت مادی و ملکوتی انسان و لزوم توجه به دو ساحت انسان در نظام تعلیم و تربیت اشاره کرد. مبانی معرفت شناختی تعلیم و تربیت قرآنی در دیدگاه آیت اله جوادی آملی نیز ناظر بر امکان حصول معرفت، شیوه های مختلف کسب معرفت و ... است. اهداف نیز در دیدگاه ایشان در سه حوزه اهداف غایی و متعالی (عبودیت، شکرگزاری، احسن عملا)، اهداف واسطه ای (ایمان، تقوا، تذکر، علم ورزی) و جزئی (شناختی، عاطفی و رفتاری) قابل تقسیم بندی است. همچنین در دیدگاه ایشان 6 شیوه و روش عمده برای تعلیم و تربیت نیز قابل استخراج است که از جمله تعلیم و تربیت از طریق آیات و نشانه ها، قصه گویی، الگو پردازی، انذار و تبشیر، تمثیل و مجادله این روش ها محسوب می گردند. بر مبنای یافته های این پژوهش پیشنهاد گردید که الگوی جامعی از نظام تعلیم و تربیت قرآنی بر مبنای نظریه های محققین اسلامی همچون آیت الله جوادی آملی تدوین و شیوه های علمی و عملی پیاده سازی این نظام های تعلیم و تربیت در جوامع اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.

مهم‌ترین موضوعی که نصرحامد ابوزید(1943-2010 م) در مباحث تأویلی خویش بر آن تأکید دارد تاریخ‌مندی قرآن کریم است. به این معنا که خداوند، قرآن را در برهه‌ی زمانی خاصی و مبتنی بر نظام فرهنگی و زبانی مردم آن زمان نازل کرده است. از این رو متن قرآن محصولی فرهنگی است و آموزه­های آن مطابق با فرهنگ و نیازهای زمان نزول است و در ارتباط با بافت همان زمان معنا پیدا می­کند و کارکرد چندانی در دیگر زمان­ها ندارد. ابوزید برای اثبات این مدعا، به نظریه‌های مختلفی از متقدمان و متأخران تمسک جسته است. در این مقاله با روش «توصیف و تحلیل»، به بررسی هریک از این نظریه‌ها و چگونگی استفاده­ی ابوزید از آن‌ها در اثبات تاریخ‌مندی قرآن پرداخته می­شود، و معلوم می­گردد که استفاده‌ی ابوزید کاملاً‌ به‌ صورت گزینشی بوده و او بدون پای­بندی به تمام نتایج آن نظریه­ها، صرفاً هرآنچه را مؤید نظر خویش یافته، برگزیده است.

لفظ پلورال(Plural) در لغت به معنای جمع، کثرت، چندگانه و متکثر و لفظ پلورالیسم(Pluralism) به معنای تکثر و چندگانه گرایی، آیین کثرت، تعدد مقام و ... می باشد. که تنها به حوزه دین و الهیات محدود نشده و در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند پلورالیسم سیاسی،‌ اجتماعی، فرهنگی و... به طور کلی پلورالیسم دینی که نقطه مقابل وحدت گرایی(monoistic) است را می‌توان به دو بحث کثرت‌گرایی در فهم دین و کثرت‌گرایی در خود دین تفسیر نمود که معنای آن هم ناظر به هر دو بحث می باشد. ابعاد پلورالیسم دینی را می‌توان رفتاری، ‌رستگاری و ‌حقانیت دانست، بررسی پژوهش‌های مرتبط با پلورالیسم دینی حاکی از این است که به دو شخصیت عمده این مکتب یعنی سروش و لگنهاوزن که هر کدام به نوبه خود در این زمینه صاحب نظر می‌باشند کمتر پرداخته شده لذا این پژوهش ناظر به دو شخصیت فوق می‌باشد.بنابر یک دیدگاه در عالم دینداری و نجات تنها یک راه راست وجود ندارد بلکه راه‌های راست بسیاری برای پیروان هر آئین وجود دارد و بالطبع یک حق هم وجود ندارد و با کثرت حقایق دینداران مواجه خواهیم بود که این تفکر مبتنی بر سه رویکرد دین‌داری معیشت اندیش، معرفت اندیش و تجربه اندیش می‌باشد.سروش تحت تأثیر آموزه‌های عرفانی و شخصیت‌هایی همچون مولانا، ‌ابن عربی و جان هیک در آراء خود، از نظریاتی همچون قبض و بسط تئوریک شریعت سخن گفته است لذا نگارنده این پژوهش درصدد آن است که مبانی پلورالیسم را بیان نماید پس این پرسش مطرح می شود که قبض و بسط تئوریک شریعت از مبانی پلورالیسم است یا از نتایج آن و در ادامه سئوالات دیگری هم مطرح می شود از جمله‌ اینکه مولفه‌های تعریف دین از منظر سروش چیست؟ معیار حقانیت آن کدام است؟ تاثیر نظریات جان هیک که از بنیانگذاران اصلی این جریان پلورالیستی است بر شکل گیری ابعاد فکری سروش در زمینه‌ی پلورالیسم دینی چیست ؟شخص دیگری که در زمینه‌ی پلورالیسم صاحب نظر بوده و کمتر پژوهشی در مورد این نظریه‌ی او صورت گرفته محمد لگنهاوزن می‌باشد وی با طرح نظریه‌ی کثرت‌گرایی دینی غیرفروکاهشی که از طرفی با نظریه‌ی کثرت‌گرایی جان هیک و همچنین با نظریه‌ی غیر انحصارگرایی رینر تفاوت اساسی دارد به طرح بحث می‌پردازد و از آنجایی که این نظریه مبتنی بر این تفکر مطرح می‌شود که همه‌ی ادیان الهی دارای باطنی یکسان هستند و تفاوت آن‌ها در رویکرد ظاهری دین است و هر چند تفاوت عقیدتی بین معتقدان ادیان را منکر نمی‌شود ولی تلاشی هم برای تفسیر عقاید ظاهراً متضاد صورت نمی‌گیرد و در سنت اسلامی به خاطر تحمل و تساهلی که وجود دارد از دیگر ادیان کاملتر می‌باشد که به آن کثرت‌گرایی دینی غیر فروکاهشی می‌گویند (لگنهاوزن، محمد، اسلام و کثرت‌گرایی دینی، ص55-56-58-59). اگر وجوه مختلف کثرت‌گرایی دینی را نجات شناختی، حقیقت شناختی، وظیفه شناختی بدانیم در اینجا سئوالاتی مطرح می‌شود که کثرت‌گرایی غیر فروکاهشی از دید ایشان چیست؟ ‌آیا ادیان مختلف در دام مبنا گرایی این نظریه گرفتار شده‌اند؟ نظریه کثرت‌گرایی غیر فروکاهشی بیان کننده چه مساله ای است؟نهایتاً با توجه به مباحث فوق و اشکالات و ‌ابهامات موجود در زمینه‌ی پلورالیسم دینی سه سئوال اصلی که ناظر به کل موضوع و نیز به هر دو شخص می‌باشد مطرح است که عبارتند از :1-ماهیت پلورالیسم و اقسام آن از منظر سروش و لگنهاوزن چیست؟‌2-مبانی پلورالیستی دینی از نظر سروش و لگنهاوزن چیست ؟‌3- لوازم معرفت شناختی و الهیاتی پلورالیسم دینی نزد این دو شخص چگونه است؟

منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری، متنى عرفانی است که در آن معارف بسیار، در قالب عباراتى موجز به رشته تحریر در آمده است. این کتاب همواره مورد توجه علاقه‏مندان عرفان و سیر و سلوک بوده است. با ملاحظه عناوین و ابواب کتاب معلوم می‌شود که مصنّف، نام منزل‌ها را از آیات قرآن برگرفته است و در بیشتر موارد، تناسب میان عنوان باب‌ها و آیه‌های انتخابی ابتدای هر باب از نگاه عرفانی عمیق او به آیات قرآن حکایت می‌کند، چنان‌که می‌توان گفت که وی مبانی تعیین منازل را در آیات کتاب خدا یافته است. نگارنده در این مقاله با مراجعه به تفاسیر عرفانی، ضمن بررسی آیات موجود در بخش بدایات این کتاب و تأمل در مطالب هر باب، رویکرد عرفانی خواجه به آیات قرآن را نشان داده و پیوند میان دستورات خدای متعال در قرآن و آداب سیر و سلوک عارفان اصیل را نمودار ساخته است.

چکیدهیکی از مهم‌ترین اصول سعادت بشر دستیابی به عدالت و اجرای آن در زندگی است ، به همین خاطر حکمت خداوند اقتضا نمود که عالم را بر اساس عدل خلق نماید و آن را در نهاد بشر به ودیعه گذارد و پیامبران را برای راهنمایی و دعوت آنها به اقامه قسط و عدل مبعوث کند. اما متاسفانه انسان‌ها با زیاده خواهی‌ها و توجه به نفسانیات در دام ظلم و جور به یکدیگر گرفتار آمده و باعث شدند که عدالت تاکنون در طول حیات بشر به طور کامل محقق نگردد. قرآن تحقق عدالت همه جانبه و برپایی حکومت صالحان بر زمین را با نابودی کامل باطل وعده داده که تاکنون محقق نگردیده است و بر اساس حدیث متواتر و شریف نبوی« المهدى؛ یملأ الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما » هنگامه تحقق این وعده‌ها زمان ظهور حضرت مهدی(عج) است که با برپایی قسط و عدل در تمام ابعاد، در همه جای عالم و برای همگان خواهد. هدف این نوشتار بررسی مبانی نظری و ره‌آورد‌های عملی این حدیث در قرآن و روایات است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و از طریق مطالعه کتابخانه‌ای )اسنادی) نسبت به جمع آوری اطلاعات اقدام شده است. براساس نتایج حاصله از این تحقیق هدفمندی نظام آفرینش، وعده‌های محقق نشده قرآن، پیروزی نهایی حق بر باطل و لزوم یاری مظلوم و ستیز با ظالم به عنوان مبانی نظری و ره‌آوردهای عملی حدیث شریف، امید به آینده، رشد خرد انسانی، آمادگی همگانی برای حکومت عدل، توجه به نقش محوری شیعه در زمینه سازی ظهور، تقویت انگیزه ظلم ستیزی، ناکارآمدی آموزه‌های بشری و نیز خلا آموزه‌های وحیانی در زندگی، ناتوانی بشر در اجرای عدالت و نیاز به حاکم عادل، معرفی شده است. و از آ‌ن‌جا که آمادگى عمومى جامعه براى حق‏پذیرى و ظلم‏ستیزى و فراهم شدن یاران مخلص و فداکار، ضرورى‏ترین شرط ظهور است، پس باید یاوران مخلص و توان‏مندى تربیت شوند و مردم مشتاق و آماده پذیرش حکومت‏ عدل‏ جهانى شوند.واژه‌گان کلیدی:عدل، قسط، ظلم، جور، حق، باطل، حکومت مهدوی.

خداوند سرنوشت هیچ قوم و ملتی را دگرگون نمی‌کند، تا این که آن قوم و ملت خود سرنوشت خویش را تغییر دهند(11، رعد)، ارزش امر به معروف و نهی از منکر جز در پرتو عمل به این دو اصل تابنده ظاهر نمی‌شود. این دو فریضه الهی با همه اهمیت خود همواره در جامعه مورد بی‌مهری بوده است. اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع از آن جهت است که تغییر ارزش‌های معروف و منکر پیوسته در جامعه تأثیرات ناگواری را می‌گذارد، افرادی که می‌خواهند جامعه‌ای سالم و اسلامی داشته باشند باید مراقب تغییر ارزش‌های آن باشند و آن‌ها را بشناسند. نگارنده در این پژوهش کوشیده است که علل و عوامل تغییر ارزش‌های معروف و منکر را معرفی کند، و پیامد‌های سوء حاصل از تغییرات ارزش‌های معروف و منکر در فرد و جامعه را بشناساند، و معرفی راهکار‌های احیای درست معروفات و رفع منکرات با محوریت احادیث ائمه (ع) را بیان کند، این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای گرداوری و به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. و آن‌چه که از علل تغییرات ارزش‌های معروف و منکر به دست آمده، عواملی مانند عدم آگاهی و بصیرت، تبلیغات سوء، تهاجم فرهنگی، ضعف خانواده، دوستان ناباب و خواص جامعه و عدم‌آگاهی برنامه‌ریزان جامعه و سیاست، عدم شناخت فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر و اجراهای نادرست آمران و ناهیان از علل تغییرات معروف و منکر و دوری مردم از این فریضه الهی‌ می‌باشد. و از نتایج مهم این پژوهش با توجه به روایات وارد شده این است کهتغییر ارزش‌ها، جامعه را از اسلام ناب محمدی دور می‌کند و به گرداب فساد می‌کشاند.

مناجات رابطه انسان با خدای مهربان است. یاد معبود حقیقی دل مناجی را آرامش و اطمینان می‌بخشد. مناجات خمسه‌عشر سید الساجدین (ع) مجموعه مناجاتی است که انسان مومن در هر موقعیت روحی می‌تواند به یکی از آن‌ها مراجعه نماید و با زمزمه‌ی آن آرامش را در قلب خود احساس کند. تحقیق حاضر با عنوان بررسی ویژگی‌های قلب در مناجات خمسه‌عشر، ضمن مفهوم شناسی قلب در قرآن و روایات، ویژگی‌های مثبت قلب را در مناجات خمسه‌عشر مورد بررسی قرار داده است. از جمله‌ی این ویژگی‌ها: خوف و رجا، قبض و بسط، ایمان و اطمینان، ذکر و الهام و حبّ قلبی را یاد کرده و آثار و عوامل ایجاد آن را بیان داشته است. همچنین از ویژگی‌های منفی قلب در مناجات خمسه‌عشر، این موارد ذکر شده است: موت، قساوت، رَین، طبع، ختم و حجاب و در ادامه نیز به بررسی عوامل ایجاد این صفات منفی قلبی و آثار آن‌ها و راه رفع آن‌ها پرداخته است. قلبی که به خداو آیات کتابش مومن گشته به حقایقی که در زندگی جنبه کاربردی مثبت دارد روی می‌آورد و صاحبش را با کمک فرهنگ الهی به سوی قرب و لقاء سوق می‌دهد و به جانب رضایت حق می‌برد، شایسته عرش الرحمان می‌باشد. اما بالعکس قلبی که به این موارد پشت کرده باشد در واقع درهای رحمت الهی را بر روی خود بسته و شقاوت خود را اختیار نموده است.

از آغاز تاکنون، تاریخ شاهد ظهور وجدان‌های پاک و بیدار انسان‌های برگزیده بوده که بیدار کردن وجدان‌های خفته از بستر جهل و نادانی را بر عهده داشته‌اند تا از این رهگذر آنان را به سوی خداوند یکتا رهنمون سازند. بدون تردید شناخت سبک زندگی و صفات برجست? این انسان‌های برگزیده، زمینه را برای رشد و تعالی انسانیت هموار می‌سازد.حضرت نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد علیهم السلام، از مصادیق بارز و آشکار برگزیدگان الهی هستند که بیشتر از سایر وجدان‌های پاک در قرآن معرفی شده‌اند. دست? دیگری از این برگزیدگان الهی در عین جلالت و عظمتی که دارند در قرآن کریم از آنان به صراحت نام برده نشده ولی به صورت نشانی و یا بیان مشخصات و گاه در لفافه عبارات به عظمت یاد شده‌اند؛ این گروه دوم همان اهل بیت عصمت و طهارت هستند.

یکی از ضروریات، جهت استحکام بنیاد خانواده ی اسلامی تأسی به الگوی کامل است. آخرین و کامل ترین کتاب آسمانی-قرآن- که برنامه ی جامع سعادت دنیوی و اخروی است، الگوی کامل را با شاخصه و علایم آن معرفی نموده است.پیروی و الگوگیری از اسوه های انسانی، فرد را از هر گونه انحطاط و انحراف مصون می دارد. انسان و خانواده ی اسلامی در صورت نداشتن الگو یا داشتن الگوی نامناسب نمی تواند مسیر کمال را طی نماید. بنابراین خانواده ی اسلامی بهتر است در پی دانستن و به کار بستن گفتار و رفتار ائمه معصوم(ع) به عنوان قرآن ناطق و الگوی کامل بشری، باشدتا دچار خطا نشود و در جهت تربیت صحیح خود و فرزندان و خانواده و در نهایت، جامعه ی اسلامی گام نهد. در این پژوهش به تعریف الگو و الگوپذیری از غرب و الگوهای غرب زده و عواقب پیروی از آنها و الگوپذیری مثبت از اسوه های حسنه و نتایج آن پرداخته شده است و در هر بخش، فرمایشات معصومان(ع) بیان شده است تا مورد تبعیت قرار گیرد. در جهت الگوپذیری، محقق نمونه هایی از زندگی عالمان دینی و شهدای عصر حاضر را نیز ارایه نموده است تا الگوهای عینی، ملموس و مشهود نیز مورد توجه قرار گیرند و خانواده های اسلامی بهتر بتوانند طی طریق کنند.هدف از این پژوهش، شناخت شاخصه ی گفتاری و رفتاری الگوهای کامل انسانی برای خانواده های اسلامیاست تا بتوانند در اموری مانند کار و تلاش در کنار آراستگی باطنی و ظاهری و در کنار آن تربیت فرزندان صالح، به نیکی عمل کنند و در آداب اسلامی همچون خوردن و آشامیدن که مهم ترین رکن آن کسب رزق حلال است، را همراه با تمام افراد خانواده به خوبی عمل کنند و علاوه بر اخلاق فردی به اصلاح امور اجتماعی بپردازند و در حق نیازمندان جامعه ی اسلامی، انفاق را عملی سازند و در کل بتوانند از آثار و برکات پیروی از الگوهای اسلامی بهره مند شوند و به آرامش قلبی برسند و از سرگردانی و انحطاط دینی دور گردند. تا هر فردی برای دیگران و والدین برای فرزندان و در نهایت خانواده ی اسلامی برای دیگر خانواده ها الگو باشندو بتوانند جامعه ای اسلامی و کامل بسازند.