جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از انجام این پژوهش بررسی برخی تعالیم امضایی و تأسیسی پیامبر اعظم (ص) بر اساس آیات قرآن است. قرآن که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد شامل دستورات و آموزه های دینی در تمام زمینه ها است. احکام تأسیسی احکامی هستند که برای نخستین بار و بدون هیچ سابقه ای نزد عرف و عقلا بر پیامبر اکرم نازل شده اند. در مقابل، احکام امضایی احکامی هستند که قبل از اسلام سابقه داشته وعرف و عقلا آن را معتبر دانسته یا وضع کرده و بدان عمل نموده اند و عیناً یا با اصلاحاتی از سوی شارع پذیرفته شده است. تعالیم پیامبر شامل تأیید برخی از انواع ازدواج ها و مردود دانستن برخی دیگر، تأیید قسمتی از مراسم حج و حذف برخی از آداب دیگر، تأکید بر حقوق زنان، انجام عبادات و ارتقاء مکارم اخلاق در جامعه عرب آن زمان بوده است.

هدف از این نوشتار، آشنایی با الگوی اقتصادی پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) است که قول و فعل و تقریر ایشان، عِدل و همتای قرآن است و نشأت گرفته از حقیقت وحی الهی است.آثار پژوهشی فراوانی در زمینه سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) تهیّه و گردآوری شده است ولی در اکثر این تألیفات، سیره‌های سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، عبادی و اقتصادی به صورت به هم آمیخته بررسی شده است. در پژوهش‌هایی نیز که موضوع آن‌ها، سیره اقتصادی می‌باشد، یک موضوع خاص، مانند اسراف به تفصیل بررسی شده است.در پژوهش حاضر که به روش کتابخانه‌ای (اسنادی) انجام گرفته است، در کنار بیان سیره پیامبر (ص) و ائمه (ع)، با نگرش اقتصادی به بررسی اصول اعتقادی در آیات اقتصادی قرآن کریم و مجموعه قوانین از نظر قرآن پرداخته شده و پس از معرفی برخی بایدها و نبایدهای اقتصادی، سعی شده تعدادی از الگوهای اقتصادی قرآنی معرفی شود و نهایتاً به تغذیه در قرآن و تأثیر و تأثّر آن بر انسان اشاره شده است. داشتن شغل در هر موقعیتی از زندگی، تشویق به کار، تلاش برای کسب حلال، ترویج ساده زیستی و پرهیز از رفاه‌طلبی و اَشرافی‌گری در عین داشتن درآمدهای بالا، اشتغال‌زایی و فقرزدایی، رفع تبعیض و توزیع مساوی درآمد بیت‏المال و تأکید بر لزوم بهره‌ورى همسان مردم از اموال عمومى، مبارزه با امتیازخواهی، مصادره ثروت‌های نامشروع، تأمین نیازهای اولیّه جامعه و کنترل بازار، تعدادی از مصادیق مهمّ سیره این بزرگواران می‌باشد.ره‌آورد اصلی این تحقیق، تجمیع مبانی و اصول اقتصادی سیره معصومین (ع) همراه با توصیه‌های ایشان در این زمینه می‌باشد تا با پرهیز از نگاه موضوعی بر روی یک یا چند مسأله خاص اقتصادی، بتوان افق جامع‌تری از سیره معصومین (ع) در زمینه اقتصاد گشود و با جامع‌نگری اقتصادی از افراط و تفریط موضوعی پرهیز نمود.

چکیدهبحث پیرامون حیات پس از مرگ و جاودانگی از اساسی‌ترین دغدغه‌های فکری بشر بوده است. نظریه‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن ابراز شده است در این میان نظریه تناسخ را می‌توان از قدیمی‌ترین اعتقادات بشر در این زمینه دانست. بحث از شبهه تناسخ در جهت ارائه تصویری روشن و واضح از معاد ضرورت دارد. در واقع رفع شبهه تناسخ، زمینه‌ساز اثبات معاد است. از این‌رو اندیشمندان مسلمان به میزان توان فکری خویش به بررسی این مسأله پرداخته‌ و بیشتر آن‌ها تناسخ را محال عقلی دانسته‌اند. در این بین مشخص کردن نقاط اشتراک و افتراق خواجه نصیر و محقّق سبزواری در این زمینه مدّ نظر بوده است. خواجه نصیر با طرح برهان تعادل با توجّه به اصل حدوث نفس و عدم اجتماع دو نفس در بدن واحد مشّائیان به ابطال تناسخ می‌پردازد. ایشان هم‌چنین براهین دیگر به مانند: عدم برابری ابدان هالکه با ابدان جدید، عدم یادآوری خاطرات بدن قبلی و تعطیلی نفس را در ابطال تناسخ کارآمد می‌داند. محقّق سبزواری با استفاده از اصول فلسفی حکمت متعالیّه؛ مانند: تجرّد نفس و حرکت جوهری، حرکت از قوّه به فعل و چگونگی حدوث نفس به ردّ و ابطال نظریّه تناسخ می‌پرازد. ایشان با بیان اقسام تناسخ ابتدا نظرات مختلفی را که از گذشتگان درباره تناسخ مطرح کرده‌اند؛ بیان می‌کند و اشکالاتی را بر آن‌ها وارد دانسته و در پایان برهان قوّه و فعل را در رد تناسخ متین‌تر وکامل‌تر می‌داند.واژگان کلیدی: تناسخ، معاد، خواجه نصیرالدّین طوسی، محقّق سبزواری، برهان قوّه و فعل.

کتاب کافی شیخ کلینی و صحیحین (بخاری و مسلم) که از مهم‌ترین جوامع حدیثی اهل شیعه و اهل سنت است، مشتمل بر روایات متنوعی در باب قلمرو عصمت می‌باشد. در این نوشتار سعی شده است تا قلمرو عصمت پیامبر اکرم(ص) در کتاب کافی و صحیحین مورد بررسی قرار گیرد. عصمت پیامبر اکرم(ص) در سه عرص? دریافت و ابلاغ وحی، اعمال و سهو و نسیان مورد توجّه قرار گرفته است. در هر بخش روایات اثبات‌کننده و نفی‌کننده عصمت، همراه با تحلیل و توضیح آن‌ها با استفاده از کلام متکلمان، فیلسوفان، مفسران و محدثان به ویژه شروح کتاب کافی و صحیحین ارائه شده است. در بخش عصمت پیامبر اکرم(ص) از سهو و نسیان، روایات نسبتاً زیادی وجود دارد که به نوعی عصمت حضرت از سهو و نسیان را زیر سوال می‌برند، این روایات در میان‌ اندیشمندان شیعی نیز با عنوان «سهوالنبی» مورد بحث‌های فراوانی قرار گرفته است. می‌توان شیخ کلینی را همچون شیخ صدوق جزو قائلان به سهوالنبی به حساب آورد که سهو پیامبر اکرم(ص) را در غیر دریافت و ابلاغ وحی می‌پذیرد و آن را با نبوت در تنافی نمی‌داند، همچنین در میان دانشمندان اهل تسنن و آثارشان که از مهم‌تر‌ین و معروف‌ترین آن‌ها صحیح بخاری و مسلم می‌باشد، ضمن روایات دربار? اثبات عصمت پیامبر اکرم(ص)، روایات متعددی در نقض آن ذکر شده است.

استنطاق قرآن یعنی طرح پرسش در پیشگاه قرآن و طلب نطق و پاسخ از آن. این تعبیر، نخستین بار از سوی امام علی(ع) مطرح گردیده است. عالمان دینی آن را بر تفسیر قرآن به قرآن، تأویل، تفسیر موضوعی و استنباط از قرآن اطلاق کرده اند که هر یک، بعدی از ابعاد استنطاق را در بر می گیرد. استنطاق قرآن، دارای مبانی محکم و روشنی مانند جامعیّت قرآن، جاودانگی قرآن و نظام مندی قرآن است؛ اما از جهت این که پرسش ها در چه حوزه‌ای می تواند باشد و هم از این جهت که استنطاق قرآن، از عهده ی چه کسی بر می آید، میان دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد. با تأمّل در سخن هر گروه، معلوم می شود که اختلاف موجود، ناشی از تفاوت نگاه ‌است. ظرفیّت گسترده ی قرآن کریم، این امکان را به وجود آورده‌است که هم گستره‌ی طرح سؤال در برابر قرآن بسیار وسیع باشد و هم غیر معصوم (ع)، بتواند با کسب شایستگی لازم، از عهده‌ی مراتبی از استنطاق قرآن برآید.

پس از رحلت پیامبر‌اکرم (ص)، امام علی(ع) و پس از وی دیگر ائمه اهل‌بیت(ع) به حفظ، احیا و آموزش سنّت نبوی، که همان تفسیر و تبیین و تعلیم قرآن‌کریم و تبلیغ معارف و احکام آن بود، همّت گماردند و در این‌باره اقدامات لازم را انجام دادند که پاره‌ای از مهمترین آنها عبارت است از: دعوت و فراخوان عمومی برای پرسش از تفسیر قرآن؛ که طی آن از همه‌ی مردم دعوت شد تا از امام(ع) در باره‌ی تفسیر قرآن پرسش کنند، برگزاری جلسات آموزش قرآن و تفسیر؛ که وقت معیّنی داشت و مردم نزد امام علی(ع) گرد می‌‌آمدند و ایشان فقه و قرآن به آنان می‌آموخت. این روش توسط دیگر امامان معصوم (ع) بخصوص امام باقر و امام صادق(ع) نیز در قالب مجالس عمومی و خصوصی استمرار یافت، پاسخ‌گویی روشنگرانه به سؤالات؛ در پی اعلان عمومی ائمه‌ی اهل‌بیت(ع) برای پرسش در باره‌ی معانی قرآن و معارف و احکام آن، عدّه‌ی زیادی به ائمه‌‌ی اهل‌بیت(ع) روی آوردند و به طرح سؤالات خود نزد ایشان پرداختند. بخش زیادی از روایات اهل‌بیت(ع) به پاسخ سؤال پرسش‌کنندگان اختصاص یافته است.تربیت شاگردان مفسّر و دانشمنددر حوزه‌های مختلف تفسیر معارف و احکام قرآن، اقدام دیگر ائمه(ع) بود. برخی از آنان به عنوان مفسّر شهرت دارند. برخی نیز روایات تفسیری قابل توجّهی از ائمه(ع) اهل‌بیت(ع) روایت کرده‌اند. وجه دیگری از سیره‌ی امامان(ع) در آموزش تفسیر نبوی، بیان مبانی تفسیر صحیح است. به این ترتیب ائمه(ع) یک نظام آموزشی جامع و تأثیرگذار پی‌ریزی کردند که حاصل آن حفظ اسلام در میان بحران‌‌های متعدّد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و رساندن آن به نسل‌های بعدی بوده است. این نظام آموزشی می‌تواند امروز نیز مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

پیامبراکرم(ص) در طول دوران رسالت خود، احکام و معارف قرآن کریم را در دوسطح عام و خاص تفسیر و تبیین کرد. ایشان به وحی الهی، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) را به طور ویژه تحت تربیت خود گرفت و علوم قرآن و تفسیر و تأویل آن را در اختیار وی نهاد، وی در اواخر حیات نورانی خود نیز، دو حقیقت جدایی ناپذیر قرآن و اهل بیت(ع) را به جانشینی خویش در میان مردم معرّفی کرد و هدایت را تنها در گرو تمسّک به این دو دانست و اهل بیت(ع) را ضامن تداوم رسالت خاتم و حفظ آن از تحریف و برطرف کننده ی اختلاف میان امّت معرّفی کرد. آیات قرآن و روایات مورد اتّفاق شیعه و اهل سنّت، نیز بر اعلم بودن ائمه اهل بیت(ع) نسبت به دیگران گواهی می دهد و دانشمندان سنّی نیز همه به مقام شامخ علمی امامان اهل بیت(ع) معترفند. با وجود این که مسلمانان به وصیّت پیامبراکرم(ص) عمل نکردند و راه خود را رفتند و کتاب و عترت را مهجور گذاشتند، امام علی(ع) پس از رحلت پیامبراکرم(ص) قرآن را همراه با تفسیر و تأویل آن در یک مجلد گردآورد و وقتی حکومت را به دست گرفت، برخلاف سه خلیفه نخست، عموم مردم را برای پرسش از قرآن و تفسیر آن دعوت کرد و برای آموزش تفسیر قرآن جلسات ویژه ای اختصاص داد و از سوی دیگر به تربیت شاگردان ممتاز پرداخت. و این سیره توسط دیگر امامان معصوم(ع)، آن گاه که شرایط مناسب فراهم می شد، با جدّیّت تمام تداوم یافت. تفسیر اهل بیت(ع) آموزه های متعدّدی را دربردارد: پاره ای از آن بیانگر مبانی تفسیر قرآن مانند: موافقت با قرآن، موافقت با سنّت پیامبر(ص)، قابل فهم بودن قرآن، ذووجوه بودن قرآن و...پاره ای اصول تفسیری اهل بیت(ع) مانند: لزوم جامع نگری به قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، مکی و مدنی، و... را بیان می کند. و همچنین در حوزه آموزش روش تفسیر و استنباط از قرآن و استنطاق آن آموزه ها گران بهایی به دست داده اند که تفسیر قرآن به لغت، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت از آن جمله است. گونه های تفسیر اهل بیت(ع) نیز شامل تفسیر مفردات قرآن، تفسیر موضوعی، بیان مصداق آیات، بیان جزئیّات آیات احکام و معاد و قصص قرآن و...است و میراث اهل بیت (ع) در سه حوزه ی اعتقادات، اخلاق و احکام گواه این حقیقت است

نگارنده در این پایان نامه، در صدد ارائه چارچوبی از فعّالیت های دانشمندان و محدّثان شیعه در این دوره از تاریخ است و محورهای اصلی کار آنان را در عرصه حدیث و علوم حدیث، بیان می کند. وی می گوید از سرگذشت حدیث شیعه و تحوّلاتی که در مسیر خود از هنگام صدور تاکنون داشته است، به تاریخ حدیثْ تعبیر می شود، که به دو دوره متقدّمان و متأخّران، قابل تقسیم است. تاریخ حدیث در دوره متقدّمان - که از آغاز تا پایان قرن پنجم را دربر می گیرد - از سوی برخی محقّقان، مورد پژوهش قرار گرفته و کتاب هایی در این باره تألیف گردیده است؛ امّا بخش دوم تاریخ حدیث شیعه - که از قرن ششم تا عصر حاضر را شامل می شود - تاکنون مورد بررسی منسجمی قرار نگرفته است، و در نهایت، آثار و تألیفات حدیثی دانشمندان شیعه در کتب فهرست و تراجم، به طور پراکنده ثبت شده و درباره زندگی برخی از محدّثان نیز در کتاب های ترجمه، به اجمال و گاه به تفصیل، مطالبی بیان گردیده است. این پایان نامه در پنج فصل با یک مقدّمه مفصّل، گردآوری شده است مطالب موجود در مقدّمه عبارت اند از: پیشنه بحث، مراحل تحقیق، درآمدی بر تاریخ حدیث شیعه در دوره متأخّران، گذر از دوره متقدّمان به دوره متأخّران، نقش شیخ طوسی در حدیث و فقه، نقش محقّق حلّی و علّامه حلّی در فقه، دلایل رکود در عرصه حدیث، تجدید حیات اخباریان، زمینه های احیای اخباریگری، مراحل تکامل مکتب اخباریگری، اختلافات عمده اخباریان و اصولیان و سرانجامِ اخباریان. فصل اوّل، درباره تدوین جوامع حدیثی است. در این فصل به معرّفی بزرگانی چون مرحوم فیض کاشانی، شیخ حرّ عاملی، علّامه مجلسی، میرزای نوری، و تألیفات آنان از قبیل کتاب شریف الوافی، وسائل الشیعة، بحارالأنوار، مستدرک الوسائل، و تألیفات ارزشمند دیگری از قبیل جوامع الکلم، عوالم العلوم، الأوفی، الشفاء فی أخبار آل المصطفی و جامع المعارف و الأحکام پرداخته شده و ضمن توضیحات مفصّل در بیان شرح حال هر یک و معرّفی اساتید و مشایخ و شاگردان آنها، هدف از این تألیفات از زبان مؤلّفان این کتاب ها آمده است. فصل دوم، درباره تألیفات متنوّع در عرصه حدیث است. نگارنده، عمده تألیفات را در این زمینه تألیفات اربعین نویسی، مناقب نویسی، جمع و تدوین ادعیه و زیارات مأثور از قبیل إقبال الأعمال سیّد بن طاووس، جمع احادیث در اخلاق و آداب، گردآوری احادیث اعتقادی، گردآوری احادیث فقهی، توسعه و تکمیل تفاسیر نقلی مانند تفسیر الصافی مرحوم فیض کاشانی یا البرهان فی تفسیر القرآن بحرانی یا تفسیر نورالثقلین شیخ حویزی می داند و به معرّفی این آثار و بررسی آنها می پردازد. فصل سوم، درباره تحلیل و بررسی و شرح حدیث است. نگارنده، در این فصل به معرّفی و شرح کتب اربعه حدیثی شیعه پرداخته و شروحی از قبیل مرآةالعقول شرح الکافی، روضةالمتقین شرح کتاب من لا یحضره الفقیه، ملاذ الأخیار شرح تهذیب الأحکام و شروح کتاب الاستبصار را نام می برد و از سایر جوامع حدیثی نیز به کتاب تفصیل وسائل الشیعة و شروح و حواشی بر کتاب بحارالأنوار و شروح نهج البلاغة و صحیفه سجادیه و سایر کتب ادعیه و اذکار می پردازد. وی در فصل چهارم، از فعّالیت در راستای اصول حدیث و علم رجال بحث می کند؛ بحث هایی از قبیل درایةالحدیث، علم رجال حدیث، تعریف و تاریخچه پیدایش هر یک از این دو و نقش این دو در رابطه با حدیث، عناوین اصلی این فصل را تشکیل می دهند. همچنین به تناسب، تقسیم حدیث از دیدگاه متقدّمان و متأخّران و عوامل این تقسیم را یادآور شده و در پایان، کتاب های درایه ای و رجالی را معرّفی می کند. فصل پنجم، درباره موقعیت حدیث در دوران معاصر است. نگارنده، در این فصل، بیشتر به معرّفی تألیفاتی در زمینه پژوهش های حدیثی همّت گماشته و تدوین مجموعه های حدیثی را در عصر حاضر، از جمله فعّالیت های مثبت در این زمینه می داند. کتاب هایی را که در این فصل نام می برد، عبارت اند از: جامع أحادیث الشیعة، میزان الحکمة، الحیاة، آثارالصادقین، مسانید أئمةعلیهم السلام ، المعجم المفهرس ها، مستدرک ها و سرانجام، غریب الحدیث ها. در ادامه این فصل، نگاهی گذرا به تشکیل مؤسّسات تحقیقاتی در حوزه علوم حدیث دارد و تعدادی از این مراکز، شیوه کار و نوع محصولات هر یک، نام برده شده است. همچنین کتاب خانه های تخصّصی حدیث، زمینه ساز در تحقیقات و تألیفات حدیثی دانسته شده و به برخی از این کتاب خانه ها معرّفی شده است.

چکیده : در منابع اهل سنّت، با احادیث تفسیرى اهل بیت : سه گونه برخورد شده است: 1. نقل بى طرفانه احادیث تفسیرى اهل بیت :. در این دسته، پاره اى از احادیث تفسیرى اهل بیت :، در منابع سنّى نقل شده که بى تردید پاره اى از این روایات صحیح است. 2. تحریف، تأویل و تضعیف حدیث اهل بیت :. برخى از عالمان سنّى، در امتداد سیاست خلفا در منع نشر تفسیر اهل بیت : و اعراض از ایشان، احادیث امامان اهل بیت: را کمتر روایت کرده اند و اگر گاه روایات صحیحى را از اهل بیت : در کتب خود آورده اند، آنها را تحریف و تأویل کرده اند و در تضعیف یا ردّ آنها کوشیده اند. 3. جعل حدیث در برابر احادیث ولایى. بعضى از این روایات تفسیرىِ منسوب به اهل بیت :، براى مقابله با احادیثى ساخته شده که تفسیر صحیح آیات مربوط به ولایت و عصمت و امامت اهل بیت: است.