جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع پژوهش حاضر، بررسی آرای جریان شناسان در خصوص عوامل پیدایش جریان قرآنیون در دو سده اخیر است. این پژوهش، نظری و با رویکرد توصیفی – تحلیلی است. هدف از این پژوهش، آگاهی از آراء و اندیشه های پژوهشگران بمنظورکشف مهمترین عوامل پیدایش قرآنیون است. مراد از عوامل پیدایش، عوامل زمینه ای چون استعمار، استشراق و مواجهه تمدنی؛ و عوامل انگیزه ای چون رهایی از سلطه استعمار، پاسخ به شبهات و برون رفت از انحطاط تمدنی است. پرسش بنیادی این پژوهش آن است که چه عواملی در پیدایش قرآنیون اهل سنت معاصر در دو سده اخیر تاثیر گذار بوده اند؟آیا این عوامل از خارج از جهان اسلام به آن تحمیل شده است.یا اینکه عواملی درونی موجبات پیدایش این جریان را ایجاد کرده اند؟ از یافته های این پژوهش آن است که عوامل موثر به دو دسته قابل تفکیک هستند؛ عوامل زمینه ای که خارج ازجهان اسلام به آن تحمیل شده و عوامل انگیزه ای که متاثر از عوامل زمینه ای هستند.

اندیشه­های فیلسوف معاصر فرانسوی، پل ریکور که در بستر هرمنوتیک فلسفی و پدیدارشناسی هرمنوتیکی شکل گرفته، در میان دانش­وران این علم، جایگاه قابل توجه و تأملی دارد. در سنت تفسیری رایج، فهم و تفسیر صحیح، تفسیری است که با آنچه مقصود متکلم بوده، بیشترین انطباق را داشته باشد، اما ریکور، معیار تفسیر معتبر را نه مطابقت با معنای قصدی مؤلف که بالاتر بودن احتمال می­انگارد. وی این معیار را فراهم آمده از «منطق احتمال ذهنی» معرفی می­کند. در تبیین تفسیر صحیح از متن، دو اصل «همخوانی و تطابق» و «کامل بودن» را در تفسیر ضروری می­داند. نوشتار حاضر در پی آن است تا امکان طرح این ضوابط را در خصوص متون شرعی با نظر به ویژگی­های آن­ها، با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با جمع­آوری اطلاعات به روش کتابخانه­ای و اسنادی، بررسی کند. به نظر می­رسد، می­توان از «منطق احتمالات» و «اصل هم­خوانی و تطابق و اصل کامل بودن» در میان ضوابط مطرح در متون شرعی، بهره برد.

موضوع پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی رویکرد علامه فضل الله و سید قطب در مسائل مربوط به حقوق زنان است. مسائل و حقوق زنان در سده های اخیر به یکی از مهمترین مسائل سطوح اجتماعی تبدیل شده است. با تغییرات گوناگونی که در تمامی ساحات زندگی بشر به وجود آمده، حقوق زنان در اسلام نیز مورد نقد و چالش های تازه ای قرار گرفته است، در مواجهه با این نقدها و چالش ها متفکران و روشنفکران مسلمان از جریان های مختلف در صدد پاسخگویی بر آمده اند که علامه فضل الله و سید قطب ازمفسران نوگرای معاصر شیعه واهل سنّت دوتن آنها هستند که هردو با اندیشه بازگشت به قرآن و توجه به اینکه مهمترین عامل پریشانی و انحطاط جوامع اجتماعی را دور ماندن از قرآن ودرمان دردهای اجتماعی و شفای آن را بازگشت به قرآن و سیره پیامبر (ص) می دانند به این موضوع پرداخته اند. این مقاله «حقوق زنان» از جمله فعالیت های اجتماعی، حکومت و ارث را در آثار هر دو اندیشمند با روش اسنادی و کتابخانه ای تحلیل و بررسی کرده است. از نظر هر دو متفکر، اسلام در مقام انسانیت و بُعد روحی، نگاه یکسانی به زن و مرد دارد و هیچ تفاوتی وجود ندارد، اما در خصوص اختیارات علامه هیچ تفاوتی بین زن و مرد قائل نیست و موارد استثنایی را از موارد خاص دانسته که علت دارد، اما سید قطب با تصریح بر اصل برابری زن و مرد، تفاوت در مسئولیت ها را ناشی از تفاوت استعدادها می داند که منافاتی با عدالت و برابری ندارد.

ایده علم دینی در نیم قرن گذشته در فضای علمیِ نه تنها جهان اسلام، که حتی در دیگر ادیان مطرح بوده است. اساتید و پژوهشگران بسیاری از ابعاد مختلف به بررسی این ایده پرداخته‌ و در باب معناداری، امکان یا امتناع؛ ضرورت، مطلوبیت و چگونگی دست‌یابی به علم دینی بحث کرده‌اند. علیرضا شجاعی‌زند از اساتیدی است که در آثار مختلف، به خصوص در مقاله «نقد درون گفتمانی ایده علم دینی» به نقد ایده علم دینی به معنای عام و علوم انسانی اسلامی به معنای خاص پرداخته ‌است. در این مقاله پس از طرح ادله ایشان در نقد ایده علم دینی، ملاحظاتی چند در ارتباط با آن مطرح می‌گردد و نشان داده می‌شود که هیچ یک از این ادله نمی‌تواند امکان یا مطلوبیت ایده علم دینی به معنای عام را نفی کند و نقد‌های شجاعی زند تنها به یک تقریر خاص از ایده علم دینی وارد است.

گفتمان حکمرانی خوب، از چند دهه پیش توسط سازمان­ها و نهادهای بین المللی و بعضی از اندیشمندان و نظریه‌پردازان غربی مطرح شده است. با توجه به طرح ابتدایی موضوع این موضوع در غرب و با استناد به نظریات پیشینی اندیشمندانی مانند: سید جواد طباطبایی مبنی بر انحطاط و زوال فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران پسا ابن سینا و سید احمد طباطبایی دال بر تعارض اسناد بین المللی با مفاهیم اسلامی، این نظریه نشر یافته است که با توجه به زوال و تعارض فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران، جهت مطالعه و تحقیق در زمینه حکمرانی خوب به منابع ایرانی و اسلامی با دیده تردید نگریست و به ضرورت با مراجعه به ادبیات منتشره غربی به موضوع پرداخته شود. در این پژوهش با هدف اعتبار سنجی نظریات مذکور با فیش برداری کتابخانه­ای و بهره­گیری از روش توصیفی و تحلیلی با استناد به آرای موسس فلسفه و اندیشه سیاسی در ایرانِ پسا اسلام، فارابی و مقام معظم رهبری(مدظله) در جایگاه رهبر انقلاب اسلامی ایران، به دنبال یافتن پاسخی برای سئوال هستیم که آیا با توجه به عناصر و ویژگی­های مطرح شده غربی، از حکمرانی خوب در آرای فارابی و مقام معظم رهبری(مدظله) بحثی شده است؟ با مطالعات انجام شده به این گزاره دست یافتیم که مبانی معرفتی، هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه دو ساحتیِ فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران، نه تنها اعم از نظریات تک ساحتی امروزه غربی بوده، بلکه فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران منحنی زوال را طی نکرده و مغایرتی نیز ندارد و اعم از نظریه‌های تک ساحتی غربی است.

با ظهور اومانیسم و توسعه آن در غرب، جوامع انسانی هر روز بیش از پیش، از ارزش­های اعتقادی فاصله گرفتند و این امر به تقلیل ساحت­های دین منجر شد. در این میان سید احمد­خان هندی، به تقلید از غرب، برای اولین­بار در دنیای اسلام، از تقلیل ساحت­های اعتقادی دین سخن گفت. وی بر اساس مشرب معتزلی خود، تنها کلیات اصول اعتقادی توحید، نبوت و معاد را می­پذیرد و نسبت به جزئیات این مسائل که در قرآن و سنّت آمده، اعتقادی ندارد. با توجه به این که دیدگاه­های سید احمد­خان، چالش­هایی را در مجامع علمی اسلامی، به ویژه جامعه علمی ایران، بر­جای گذاشته است، مقاله حاضر در­ صدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی و به دو شیوۀ برون دینی و درون دینی، به بررسی و نقد آن­ها بپردازد. طبق بررسی انجام شده، دیدگاه­های وی، در پنج محور قابل بررسی و نقد است: تمثیلی بودن داستان حضرت آدم (ع) و عناصر آن، مثل فرشتگان و شیطان؛ احتمال خطای پیامبران در امور عادی و دیدگاه‌های شخصی شان به ویژه در ارتباط با مسائل اجتماعی؛ مبتنی بودن وحی پیامبران بر ادراک عقلی و تجربی؛ عادی بودن معجزه پیامبران؛ ادراک­ناپذیری بهشت و جهنم.