جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله با تکیه بر منابع الاهیاتی و اساطیری در کیش مانوی، به مطالعه و تحلیل جایگاه «بام‌ایزد» به عنوان ایزدی که منصب معمار خدایان را در اختیار دارد، می‌پردازد. تولد مانی و سپس پرورش او در منطقه‌ای که تلاقی‌گاهِ فرهنگ‌های ایرانی و رومی و ادیان زرتشتی، مسیحی، بودایی، بابلی و کلدانی بود سبب گرایش او به نوعی عرفان‌گراییِ التقاطی شد. اما بدون تردید مانی و مانویت در گرایش به دو بُن‌گرایی (ثنویت) که شاخصۀ بارز نحله‌های گنوسی است، بیش از هر آئین دیگری متأثر از زروانیسمِ میترایی است که از سوی مغان زرتشتی در بین‌النهرین تبلیغ می‌شد. بر همین اساس، تقابل ازلی میان دو گوهر خیر و شر در ادبیات اسطوره‌ایِ مانویت بالأخص در روایت آفرینش جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داد و مراحل سه‌گانۀ آفرینش در کیش مانی را به عرصۀ تقابل پدرِ بزرگی در مقام گوهرِ خیر و شاه‌زادۀ تاریکی به عنوان گوهری اهریمنی تبدیل نمود. بام‌ایزد در مقام رازیگرِ بزرگ خدایان و در عرصۀ این تقابل اسطوره‌ای و در مراحل مختلف فرایند آفرینش از منظر مانویان، ایفای نقش می‌کند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد خویش‌کاری ایزد هنر و معماری در الاهیات مانوی نجات انسان از بند اسارتِ پاره‌های ظلمت و تاریکی اهریمنی از یک‌سو و ساخت بهشت مینوی برای نیکوکاران و دوزخ برای در بند کشیدن اهریمنان از سوی دیگر است. این مقاله که با استفاده از روش تحلیلی و با مطالعه‌ای متن محور به انجام رسیده، ابتدا به مطالعۀ آموزۀ دو بُن‌گرایی (ثنویت) در کیش مانی پرداخته و سپس به تحقیق در جایگاهِ ایزد هنر و معماری در الاهیات و اسطوره‌شناسیِ مانوی می‌پرد.

معماری پدیده‌ای در ارتباط با انسان است و می‌بایست با وی محقق شود، ازاین‌رو پرداختن به موضوع انسان به عنوان معرفت پایه در روند آفرینش گری معمار، امری انکارناپذیر است. در این خصوص فهم مراتب معماری در ارتباط با مراتب وجودی انسان، اهمیت بسیار خواهد داشت.با توجه به اینکه تعریف از انسان و تلقیات از وی، گاه بسیار متفاوت است، تفاوت در درک از معماری نیز بسیار طبیعی خواهد بود. برای فهم آفرینش گری در معماری که با فرهنگ، مذهب و هنر سرزمین ایران سنخیت داشته باشد و درعین‌حال بتوان آن را با دانش امروزی ارتباط داد، بررسی آثار و اندیشه‌های مولوی یاری‌رسان خواهد بود. عرفان با هنر معماری پیوند نزدیکی دارد. دیدگاه و تفکر عرفانی فراتر از زمان و مکان است، ازاین‌رو می‌تواند تاریخ و جغرافیای عالم را در بر گیرد. او نظریه‌پرداز معماری نیست؛ اما در اثر شگرف خود مثنوی به دلایل گوناگون، به تصریح یا به تلویح، به عمد یا غیر عمد، به معماری توجه کرده است. این ویژگی را می‌شود در چند مرتبه مشاهده کرد: خبر دادن از عالم معماری‌ای که در آن می‌زیسته؛ به کار بردن صورت‌های معمارانه ی خیال در سخن؛ برقرار کردن نسبت میان معماری و هستی؛ پیش نهادن نظرهای کلی که به معماری هم تعمیم‌پذیر است؛ دعوت به ذکر خدا به واسطه‌ی معماری. در این پژوهش کوشش می‌شود تا فهم آفرینش گری در معماری را از خلال اندیشه‌های مولوی دریابیم.

ادیان الهی دارای جنبه های ظاهری و باطنی اند. آموزه های عرفانی هر دین، بیان کننده جنبه های ‏باطنی آن ‏دین ‏است که ‏افزون بر انبیا و اوصیا، عارفان نیز می توانند از راه ریاضت و کشف و شهود، به ‏مراتبی از آن دست یابند. مسیحیت از جمله ‏ادیانی است که ‏دارای جنبه باطنی و عرفانی است. کتاب ‏مقدس مسیحیان مشتمل بر دو بخش عهد قدیم و عهد جدید است. ‏یهودیان تنها عهد قدیم را قبول دارند. اما مسیحیان، مجموع عهد جدید و قدیم را به عنوان کتاب مقدس، قبول دارند.‏عهد جدید ‏خود مشتمل بر چهار انجیل، متی، مرقس، لوقا و یوحنا ‏است. این چهار انجیل در ابتدای عهد جدید قرار دارند. به سه انجیل ‏اول، اناجیل هم نوا می گویند. ما در این پژوهش بر آن هستیم تا مطالب و آموزه های عرفانی این اناجیل را ‏بدست بیاوریم. با ‏بررسی اناجیل هم نوا، به ‏این نتیجه می رسیم که این اناجیل مشتمل ‏بر آموزه ها و ‏مباحث عرفانی: زهد گرایی، رهبانیت و ‏‏تجربه های عرفانی هستند. و در انجیل یوحنا، مطالب و آموزه های عرفانی: ‏مواجهه مستقیم با خداوند، ورود به ملکوت ‏خداوند، ‏وحدت وجود، انسان کامل، تولد ثانی و ‏مراحل سه ‏گانه سلوکی(تزکیه، اشراق و اتحاد) بیان شده است.‏

طریقت شاه نعمت اللهی از نحله های تصوف و عرفان است که بنیان گذار آن سید نورالدین نعمت الله معروف به «شاه نعمت الله» با گرایش های شیعی و معاصر عصر تیموری است. سلسله نعمت اللهی در دوره های مختلف تاریخی پس از تأسیس، فراز و نشیب هایی را پشت سر گذاشته و از سلسله هایی است که هم اکنون در ایران دارای پیروان است و به فعالیت خود ادامه می دهد. باید اذعان نمود که به بررسی تاریخی این سلسله و به ویژه سیر تعامل وتقابل این سلسله با دو نهاد مذهب و حکومت و همچنین جغرافیای مکانی و انسانی آن، میزان استقبال عمومی و تأثیر گذاری آن در فرهنگ عمومی آنچنان که لازم بوده پرداخته نشده است و بیشتر این پژوهش ها تحت تأثیر نوعی جبهه گیری درباره عقاید این سلسله رنگ باخته و جایگاه آزاد نگرانه خود را دست داده اند. در این پژوهش سعی شده به موارد فوق الذکر بدون جبهه گیری درباره عقاید این سلسله پرداخته شود. در این پژوهش تلاش می شود سیر تاریخی این سلسله عرفانی شیعی از آغاز تا پایان عصر قاجار پی جویی و تحلیل شود و شناسایی بزرگان این طریقت و تاثیر تاریخی آنها بر تاریخ تصوف و عرفان ایران در دوره های متاخر رسالت دیگر این نوشتار می باشد.

نماز به همان معنای عبادتی ویژه و پراهمیت همراه با قیام، رکوع، سجود و آدابی کمابیش مشابه در ادیان مختلف، در کیش مانوی نیز وجود داشته است. از آنجا که نماز خواندن مصداق ستایش بزرگترین ایزد یا ایزدان دینی با اذکار و اعمالی از پیش‌‌تعریف شده، بازه‌های زمانی خاص، شماری معیّن و تکراری شبانه‌روزی در میان تمام گروه‌های دینی است بالطبع حتا پس از گذشت مدتی مدید، کمتر دچار تغییر می‌گردد و چهره سنتی آن محفوظ می‌ماند اما با این وجود مسائلی مانند تعداد نمازهای نیوشایان و برگزیدگان مانوی، شمار سجده‌ها، زمان برگزاری، و فحوا و شیوه خوانش نمازها ابهامات فراوانی را با خود به همراه آورده است. تنها راه پیش‌رو برای حل این ابهام ها، مقایسه و دقت دوباره در منابع گوناگون مرتبط با مانویت است تا موجب اندکی نوآوری و پیشرفت در پژوهش‌های پیشین گردد. در این پژوهش ، برای نخستین بار تعدادی از لغزش‌های نویسندگان متون کهن و مانوی‌پژوهان معاصر در خصوص شمار، زمان و محتوای نمازهای مانویان تصحیح گردیده، و زمان‌بندی جدیدی برای نمازهای نیوشایان و برگزیدگان و تعداد سجده‌های ایشان با استناد به منابع کهنی که تاکنون مغفول مانده بود طرح شده است.

بحث از کتب آسمانی، و اختلاف در تحریف و یا عدم تحریف آنها، از مسائلی است که همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده است. مسلمانان که قرآن را به عنوان تنها کتاب و معجزه الهی مصون از تحریف می‏ دانند، بهترین راه اثبات تحریف، و یا عدم تحریف کتب آسمانی را در بررسی این مطلب از نگاه قرآن می‏ دانند. این پژوهش به روش کتابخانه ای و شیوه تحلیلی به این نتیجه رسید که کتب تاریخی و اقوال اهل کتاب نشان می دهد که متن تورات که یهود آن را الهی می داند در دو حادثه تاریخی از بین رفته است و به طور خاص حادثه اول موجب انقطاع سند تورات شد. علاوه بر آن، متن تورات، حاوی توهین‏ها و تناقضاتی است که بیان از تحریف دارد. سند کتاب انجیل نیز به حضرت عیسی علیه‏السلام منسوب نیست بلکه به حواریون و شاگردان حضرت منتسب است که به اعتراف خود، سخنان حضرت را به همراه حوادث دیگر آوردند که تقدس خود را از شورا دارد که آن را الهی می دانند . همچنین در متن انجیل، توهین‏ها، تناقضات، و اشکالات بسیاری وجود دارد که نشان از تحریف انجیل دارد. مفسران مسلمان نیز بر اساس قرآن معتقدندکه در قرآن شواهد بسیاری از تحریف در کتب آسمانی به انواع روش‏های لفظی، معنوی و عملی توسط یهودیان ومسیحیان آمده است.