جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار پیش رو موضوع پر گفتگوی تأویل و باطن قرآن را از منظر روایات اهل بیتبه بررسی نهاده است. محور اساسی سخن درباره این نکته است که با کاوش در احادیث چه ویژگیهای کلی و عمومی را میتوان برای باطن قرآن برداشت کرد. روشن است که شناخت این ویژگیها به فهم روایات تأویلی رسیده از اهل بیت- که شمار آنها نیز بسیار فراوان است - بسیار مدد میرساند و گاه نگاهها را درباره میزان اعتبار این روایات دگرگون میسازد. در این نوشتار نگارنده به چهار ویژگی کلی باطن قرآن از منظر روایات اشاره میکند: 1. صبغه ولایی باطن قرآن، 2. امکان وجود باطن جداگانه برای هر فقره قرآنی مستقل، 3. امکان ارتباط ظاهر یک آیه با باطن آیهای دیگر و 4. امکان ارتباط باطن یک آیه با باطن آیه دیگر. نگارنده در هر بخش کوشیده تا با یادکرد نمونه هایی از چهار ویژگی یاد شده به تبیین این خصوصیّات بپردازد.

یکی از گروههای اجتماعی که در صدر اسلام شکل گرفت، قاریان یا قرّاء بودند که بعدها از درون آنان، جریانی موسوم به خوارج شکل گرفت. توجه ویژه قاریان به قرآن، به شکلی که آنها را از سایر طبقات جامعه متمایز میکرد، این سوال را به پیش میکشد که چگونه بخش قابل توجهی از قراء به تفکر قرآن بسندگی گراییدند؟ در این مجال تأثیری که دوران خلیفه دوم در رشد اندیشه» حسبنا کتاب الله « میان قاریان قرآن داشته است مورد بازخوانی قرار میگیرد.

نگارندگان در این گفتار میکوشند دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی در بحث حجیت جمعیه قرآن را در مقام تعلیم و افتاء تبیین کنند و بر اساس آن حجیت ظواهر قرآن را روشن سازند. که یکی از کلیدهای اصلی دیدگاه میرزای اصفهانی در » تعویل بر منفصل « بدین روی در باب باره قرآن است، سخن گفتهاند و تفاوت نظر اصفهانی با آن گروه از اخباریان را که ظواهر قرآن را حجت نمیدانند، روشن ساخته اند.

ابوالفضل برقعی، از مشاهیر معاصر، معتقد به قرآن بسندگی در تفسیر و بینیازی نسبت به احادیث معصومان است. او برای این مدعای خود دلایلی میآورد، از جمله: روشن بودن قرآن و ضرورت تدبّر در آن، عدم نیاز به تفسیر امام بلکه مطلق تفسیر به دلیل قابل فهم بودن قرآن، عدم نیاز به فهم تأویل آیات متشابه، مشکلتر بودن متن احادیث نسبت به قرآن، وجود اخبار متناقض و دروغین در روایات تفسیری، ضرورت موافقت روایات با قرآن، عدم وجود تفسیر در صدر اسلام. نقد ادله برقعی و اثبات ضرورت استفاده از احادیث در تبیین قرآن در این گفتار آمده است.

در این گفتار، روش تفسیری ابوالفضل برقعی بر اساس دو کتاب او، احکام القرآن و تضاد مفاتیح با قرآن استخراج و پس از آن نقد و بررسی شده است. رویکرد او قرآن بسندگی یعنی اکتفا به قرآن بدون رجوع به منبع دیگری، اعمّ از حدیث و تاریخ و اجماع است. در این مقاله با ذکر نمونه هایی از رجوع شخص برقعی به این منابع، روشن میشود که او خود به مبنایش پایبند نیست. بعلاوه بر مبنای ادلّهای که بیان شده، این مبنا پذیرفتنی نیست.