جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه طباطبایی در تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن در مورد ارتباط برخی از روایات با آیات از تعابیر مختلف و خاصی استفاده کرده است؛ اما به‌ طور صریح روش مشخصی را برای این گونه گونی در تعابیر بیان نمی‌کند. از طرفی این تعابیر تشکیل‌دهنده بخشی از اندیشه تفسیری علامه و جهت دهنده به فهم روایت و قسمتی از مراحل فهم آن است. لذا در این پژوهش سعی شده با بررسی این تعابیر و دسته‌بندی آنها با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ضمن معرفی آن‌ها به بیان روش علامه در تبیین پیوند روایات با آیات پرداخته شود. در این راستا، علامه ارتباط روایات با آیات را از باب تفسیر، تعمیم، تأویل، مصداق و جری دانسته است. در مواردی گاه به‌صورت احتمال از دو اصطلاح استفاده می‌کند و گاه نیز این اصطلاحات را به همراه قید خاصی به کار می‌برد که بیشترین کاربرد در این زمینه را اصطلاح جری و مصداق دارد. در نهایت اینکه دو تعبیر جری و مصداق کاربرد اساسی در پیوند میان روایات و آیات در تفسیر البیان دارند.

در سال‌های اخیر شبهات قرآنی از طریق محیط‌های مجازی فزونی گرفته است. یکی از این موارد، کتابی به نام «نقد قرآن، دکتر سُها» است. وی در یکی از نقد‌های خود، داستان هاروت و ماروت را افسانه پنداشته و علی رغم ثبت تاریخ بابل، بیان می‌کند که هیچ سند تاریخی و باستان شناسی در تایید آن وجود ندارد، همچنین فرستادن فرشتگان برای تعلیم سحر به جای هدایت مردم را کاری ظالمانه‌ قلمداد می‌کند. شبهه‌ی دکتر سها براین مبنا استوار است که هاروت و ماروت فرشتگانی بودند که خداوند آنها را فرستاد تا به مردم سحر یاد بدهند و آن دو، این کار را انجام دادند و مردم به وسیله سحر بین زن و شوهر جدایی انداختند و در تاریخ بابل سندی که این مطلب را تایید کند وجود ندارد، پس افسانه‌ای بیش نیست. در پاسخ باید گفت که با توجه به آیه‌ی شریفه و سیاق آیات قبل، هاروت و ماروت انسان‌های صالحی بودند که سحر، آموزش نمی‌دادند؛ بلکه در مقابل، معارف الهی را تعلیم می‌دادند؛ ولی مردم، خلاف آن تعالیم، عمل می‌کردند. ثانیا منظور از «المرء و زوجه» زن و شوهر نیست؛ بلکه انسان و قرین او مد نظر است. ثالثا علوم تجربی می‌تواند وجود چیزی را اثبات کند؛ ولی نمی‌تواند ادعا کند چون مدرکی دال بر تایید آن نیست، پس افسانه است.

یوسف دُرّه حداد ذیل آیه: «فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ فَسْئَلِ الَّذِینَ یَقْرَؤُنَ الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکَ لَقَدْ جاءَکَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ المُمْتَرِینَ» مدعی شده که رسول اکرم (ص) برای رفع تردید از خود پیوسته به اهل کتاب مراجعه می‌نموده است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان داده است که پیامبر اکرم(ص) هیچ گاه دچار شک و تردید نشده تا نیازی به مراجعه به اهل کتاب داشته باشد، ازاین‌رو، این مدعا دارای پنج اشکال است: الف. این مسأله با سیاق آیات، آیات تحدی و به طور کلی روح حاکم بر قرآن ناسازگار است؛ ب. روایاتی که ذیل این آیه مطرح شده این مدعا را اثبات نمی‌نماید؛ ج. این آیه مانند این مَثَل فارسی است که می‌گوید: «به در گفت تا دیوار بشنود»، بعلاوه که نمونه‌های فراوانی مانند آن در قرآن وجود دارد؛ د. «إِنْ» دلالت بر وقوع و حتمیت در شرط و جزا ندارد؛ هـ. بر فرض محال بر وجود دلالت آیه بر چنین مطلبی، دیگران اولی به شک و تردید می‌باشند نه پیامبر اکرم (ص).

معلقات، مجموعه شناخته شده‌ای از برجسته‌ترین نمونه‌های اصیل شعر عربی پیش از اسلام است. این مجموعه، گنجینه­ای از واژگان غریب، تعابیر نمادین، مضامین شگفت‌انگیز و آهنگی تأثیرگذار را در کنار انبوهی از نکته‌های صرفی، نحوی و بلاغی در خود جای داده است و به همین روی بسیاری از ابیات آن در کتاب­های لغت، نحو و بلاغت قدیم و نیز کتب تفسیر و غریب قرآن و اعراب قرآن به عنوان شاهد به کار آمده است.از سویی ادبای بسیاری از دیرباز به شرح تفصیلی معلقات پرداخته­اند که در این میان می­توان به شرح‌های شیبانی، ابن‌انباری، ابن ­نحاس، زوزنی و خطیب تبریزی اشاره کرد. این شارحان در شرح خود بر ابیات معلقات و به هنگام تبیین نکته‌های لغوی، صرفی، نحوی یا بلاغی آنها شمار قابل توجهی از آیات قرآن کریم را به عنوان شاهد یا نظیر آورده‌اند.در این پژوهش ـ به عنوان یک پژوهش میان‌رشته‌ای نگارندگان ـ پس از مقدمه‌ای در باره روش‌شناسی شروح کهن معلقات، با ذکر نمونه‌هایی از این شواهد قرآنی و به روش توصیفی ـ تحلیلی، چند و چون رویکرد شارحان معلقات را به آیات قرآن بررسیده و ضرورت و اهمیت مراجعه به آرای شارحان متون عصر ظهور اسلام و پیش از آن را در تفسیر آیات قرآنی به اثبات رسانده‌اند.

شیطان، یکی از مفاهیم مهم و چالش برانگیز ادیان، به ویژه یهود، مسیحیت و اسلام به شمار می رود و از منظر آن‌ها سرنوشت آدمی به گونه‌ای در رویارویی با شیطان رقم خواهدخورد. پس آموزه‌های ناب و اصیل متون وحیانی می‌تواند مومنین را در قبال این دشمن قسم خورده، آماده و مصون نگه دارد. مطالعه­ و بررسی تحلیلی-تطبیقی قرآن و کتاب مقدس، ما را در تبیین ماهیت، اوصاف و جایگاه شیطان درنظام هستی و مشترکات و تمایزات آن در این دو کتاب، یاری خواهد ساخت. در هر دو منبع، شیطان مانند انسان موجودی ذی شعورو مختار،اما عاصی و رانده شده از درگاه الهی، دشمن و از عوامل گمراهی آدمی معرفی می‌شود. اما ماهیت و گاه عملکرد شیطان در قرآن و کتاب مقدس با یکدیگر متفاوت است. او در قرآن از جنس جن و در کتاب مقدس، هم­نوع فرشتگان قلمداد شده است. حیطه‌ی قدرتش در کتاب مقدس تا تسلط بر انبیا(ع) و گمراه نمودن آن­ها و نفوذ در برخی امور تکوینی مانند مرگ گسترش می­یابد، حال آن‌که قرآن حداکثر میزان عملکرد او را در گمراهی انسان، وسوسه و دعوت به شر و بدی می­داند و راهی برای او در تسلط بر اولیاء و مخلصین قائل نیست.

خداوند متعال، پیامبران (علیهم­السلام) را برای هدایت و رستگاری مردم فرستاده است. آنان همواره در این راه با مشکلات و سختی­های فراوانی روبرو بوده­اند. این بزرگواران در طول مسیر با خطرات و تهدیدهایی مانند اخراج از وطن، محاصره و تهدید به قتل مواجه گشته­اند. پژوهش حاضر کوشیده است با روش توصیفی- تحلیلی و بررسی داستان­های قرآنی و بهره‌گیری از تفاسیر مختلف، ضمن گونه‌شناسی سختی‌هایی که پیامبران (علیهم‌السلام) متحمل شده­اند، به ذکر نمونه‌هایی از هریک در خلال داستان­های قرآنی بپردازند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد پیامبران با سختی‌هایی مثل اخراج از وطن، محاصره و تهدید به قتل روبرو بوده‌اند. نیز پیامبر گرامی اسلام (ص) بیشترین سختی را در راه هدایت مردم متحمل شده­اند. ایشان در این مسیر با مشکلات فراوانی روبرو بوده و همواره از جانب کفار و مشرکان به قتل تهدید شده و رنج­ها و مصیبت­های زیادی متحمل گشته­اند امّا با توکل بر خداوند متعال و صبر و استقامت، از این مسیر طاقت‌فرسا گذشته­اند.

امروزه دید‌گاه‌های گوناگونی درباره زبان قرآن مطرح و با توجه به دانش زبان‌شناسی، تقسیم‌بندی‌های متنوعی در این حوزه ارائه شده است. از جمله اهم دسته‌بندی‌ها، تقسیم زبان قرآن به عرف عام و عرف خاص است. این دو دسته، شباهت‌های فراوانی با یکدیگر دارند؛ اما وجود معیارهای متفاوت در اندیشه طرفداران هر یک از آنها، موجب بروز تفاوت‌های معنایی قابل توجهی در زمینه تفسیر آیات الهی شده است. این نوشته با هدف بررسی مصداقی این دو حوزه در اندیشه دو تن از مفسران قرآن، یعنی علامه طباطبایی و محمدعابد الجابری تنظیم شده است. براین‌اساس، بحث دارای دو محور است: نخست هر یک از این گونه‌های زبانی قرآن، تعریف شده و سپس مصادیقی از تفاسیر مفسران مورد نظر در این راستا ارائه می‌شود. روش به کار رفته در این تحقیق، توصیفی تحلیلی و هدف مقاله، دستیابی به نظرات مفسران مذکور نسبت به گونه‌های زبانی قرآن و نقد دیدگاه آنهاست.