جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی تقابل های دوگانه در آثار هنری و ادبی توجه برخی زبان شناسان، اسطوره شناسان، روایت شناسان و نشانه شناسان معاصر را به خود جلب کرده است. آن ها بر این عقیده اند که از این منظر به درک و دریافت بهتری از آثار ادبی می توان دست یافت.در این پژوهش با نگاهی دیگر به اشعار خواجه شمس الدین محمد حافظ، به بررسی تقابل های دوگانه یا زوج های متقابل به عنوان یکی از عناصر محوری اشعار او خواهیم پرداخت و چنان که دیده می شود، غالب غزل های حافظ از این ویژگی برخوردارند. برای این غرض 100 غزل از مواضع مختلف دیوان او انتخاب شد. در این غزل ها 637 مورد تقابل دوگانه، یعنی در هر غزل تقریباً 4/6 مورد، دیده شد. این تقابل های دوگانه در سه بخش واژگانی و لفظی (35%)، معنایی و فکری (54%) و ادبی (11%) دسته بندی شده اند. زوج های متقابل معنایی در اشعار حافظ بسامد بیشتری دارند. برخی از این زوج های متقابل زیرشاخة مفاهیم کلانی است که در دیوان خواجه کاربرد بالایی دارند، تقابل هایی نظیر زهد و شادنوشی، نقص و کمال، تهیدستی و توانگری و... . حافظ ازطریق این تقابل ها غزل های خود را تشخّص خاصی داده و سبک شعری خود را از دیگران متمایز کرده است.

بیشتر محققان رشته های زبان شناسی اجتماعی، جامعه شناسی زبان و منتقدان فمینیست پژوهش هایی در زمینة زبان معیار انجام داده اند که نشان می دهد بین زبان زنان و مردان تفاوت هایی وجود دارد. در اینجا این پرسش مطرح می شود که آیا برای زبان ادبی (شعر) نیز می توان جنسیت قائل شد؟ آیا علاوه بر سطح آوایی، واژگانی و نحوی زبان، صورخیال مثل تشبیه و استعاره هم می توانند تحت تأثیر ذهنیت زنانة شاعران، نشانی از جنسیت گرایی داشته باشند؟ ازاین رو این پژوهش کوشیده است تأثیر جنسیت را بر کاربرد تشبیه و استعاره در شعر ده شاعر زن معاصر ایرانی بررسی کند. ابتدا یک یا دو مجموعة شعر از شاعران موردنظر به صورت تصادفی انتخاب شد، سپس دو رکن اصلی تشبیه و استعاره از لحاظ جنسیت گرایی در شعرشان تجزیه و تحلیل گردید و این نتیجه حاصل شد که به علت وجود تفاوت میان زنان و مردان ازلحاظ پایگاه اجتماعی و ممیزه های زیست شناختی، زنان شاعر به شکل برجسته ای از تشبیهات و استعارات مربوط به جنس خود استفاده می کنند که این جنسیت گرایی بیشتر در دو رکن مشبه به و مستعارمنه به چشم می خورد. وانگهی آنان از این نوع تشبیهات و استعارات بیشتر برای بیان مضامین رمانتیک و حسی عاطفی بهره می برند.

این پژوهش داستان کوتاه فارسی را از دیدگاه نظریة روایت شناسی تزوتان تودوروف مطالعه کرده است. فرضیة جستار حاضر مبنی بر امکان وجود انواع گوناگونی از روابط میان پی رفت هاست. تصور می شود هر نوع رابطه ای که میان پی رفت ها برقرار شود کارکرد یا کارکردهایی داشته باشد. جهت بررسی این دو فرضیه هفت مجموعه داستان کوتاه فارسی از نویسندگان برجسته برگزیده شد. این مجموعه ها از یکی بود و یکی نبود جمالزاده به عنوان سرآغاز این ژانر در ادبیات فارسی تا غریبه ها اثر احمد محمود دوره ای پنجاه ساله را در برمی گیرد و جمعاً شامل شصت وسه داستان کوتاه است. در بخش اصلی مقاله مجموعه داستان های گزینش شده به شیوة استنتاجی تحلیل و بررسی شد. درنهایت، با به اثبات رسیدن فرضیه ها این نتیجه به دست آمد که میان پی رفت های روایات داستانی انواع گوناگونی از روابط مانند رابطة تقابلی، رابطة خاطره ای، رابطة پرسش و پاسخی و... وجود دارد که هریک کارکردهایی نظیر پیش آگاهی، برجسته سازی مضمون داستان، شرکت دادن نمایشی خواننده در خلق داستان، ایجاد حالت تعلیق و... دارد.

در زیبایی شناسی جدید توجه به شکل ظاهری شعر صرفاً برای بیان زیبایی های هنری آن کافی به نظر نمی رسد، به همین دلیل نوعی گرایش تطبیقی برای بررسی تأثّر ذوقی و شخصی شاعر از محیط اجتماعی شکل می گیرد که شناخت آثار ادبی را برمبنای تحقیق روان شناختی و جامعه شناختی ادبی استوار می سازد.در این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از دانش های میان رشته ای روان شناسی، جامعه شناسی و زبان شناسی به توصیف و نقد زیبایی شناسی رنگ در شعر یکی از برجسته ترین شاعران نوگرای تاجیکستان پرداختیم. فرزانه خجندی با تأثیرپذیری از رنگارنگی محیط فرهنگی اجتماعی تاجیکستان و بهره گیری کامل از رنگ، اندیشه های اخلاقی را به زیباترین شکل به تصویر کشیده و در عین بهره گیری از رمزها و نمادهای رایج شعر فارسی، با خلق نمادهای نو و ترکیب سازی های بدیع در حوزة رنگ ها به پرورش شکل زیبایی از سخن فارسی دست یافته است.