جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جناب نعمانی و شیخ طوسی از مهدویت‌نگاران متقدم شیعی، هردو، اثری به نام الغیبه از خود به‌جای گذاشته‌اند. با هدف آشنایی روش‌مند با منابع در زمینه مهدویت و تسهیل در امر مهدویت‌پژوهی، به روش توصیفی _ تحلیلی، این دو کتاب ایشان، با محوریت دو عامل زمان و انگیزه، بررسی ساختارشناسانه، محتواشناختی و روش‌شناختی گردید؛ تا ضمن به‌دست آوردن افتراقات و اشتراکات، نوع نگاه ایشان در پردازش به آموزه‎های مهدویتی تبیین گردد. در این مقایسه، برخی نقطه تفاوت‌های دو کتاب از حیث میزان و نوع پرداختن به مواردی مانند مسئله ولادت، ردّ فرقه‌های مدعی مهدویت و... مورد تحلیل قرار گرفت. بررسی انجام شده به دست داد که نعمانی به شیوه نقلی و با بیان خطابی و احساسی؛ و شیخ طوسی با روش عقلی _ نقلی آموزه‌های مهدویتی را طرح کرده‌اند. اما عواملی چون بستر زمان و اقتضائات آن، نیازها و ضروریات وقت، انگیزه و رویکرد نقلی و دغدغه ایمانی نعمانی و رویکرد عقلی و دغدغه کلامی طوسی در میزان، گزینش، پردازش و نحوه ورود ایشان به این آموزه‌ها تأثیر داشته است.

پيرامون غيبت حضرت ولي عصر حجة بن الحسن عليه السلام و اثبات وجود آن حضرت وعلت طول غيبت و استتاروي، بدرخواست يكي از بزرگان-كه بايد شيخ مفيد باشد-وبسال 447 بدان اشتغال داشته است. در بيان اثبات وجود حضرت قائم (عج) و علت غيبت و طولاني بودن آن و ابطال عقايد فاسد و ترهات فرق ضاله و منحرف است شيخ (ره) در اين مورد چنين مي نويسد: «فاني مجيب الي مارسمه الشيخ الجليل اطال الله بقاه من املاء كلام في غيبة صاحب الزمان و سبب غيبته و العلة‌ التي لاجلها طالت غيبة و امتد استتاره مع شدة الحاجة اليه و انتشار الحيل و وقوع الهرج و المرج و كثرة الفساد في الارض و ظهوره في البر و البحر و لو لم يظهر و ما المانع منه و المحوج اليه و الجواب عن كل مايسال في ذلك من شبه المخالفين و مطاعن المعاندين و انا مجيب الي ماساله ... و اذا علمنا ان كل من يدعي له العصمة قطعاً ممن هو غائب من الكيسانية‌ والناووسية و الفطحية و الواقفيه وغير هم قولهم باطل علمنا بذلك صحة‌ امامة‌ ابن الحسن و صحة غيبته و ولايته ... يادآوري مي شود از عبارت كتاب در ورق 38 «فان قيل ادعاؤكم طول عمر صاحبكم امر خارق للعادات مع بقائه علي قولكم كامل العقل ... في هذا الوقت الذي هو سنه سبع و اربعين ... » چنين استفاده مي شود كه مقصود از «الشيخ الجليل اطال الله بقاه» شيخ مفيد نخواهد بود چون در تاريخ مزبور 34 سال از رحلت ايشان كه درسنه 413واقع شده گذشته بود. (براتعلي غلامي مقدم) پيرامون غيبت حضرت امام زمان عليه السلام و اثبات دوام وجود آنحضرت و بيان علت طول غيبت و استتار و پنهاني وي و پاسخ بر شبهات گروهي از اهل عناد كه در اين موضوع به طعن شيعيان پرداخته اند، با استفاده از ادله عقليه و روايات و اخبار ائمه هدي عليهم السلام و عناوين « فصل - فصل » بدرخواست يكي از بزرگان كه نام وي در ديباچه كتاب نيامده تاليف شده و طوسي بسال 447 بدين كار اشتغال داشته است. (احمد حسيني اشكوري) آغاز كتاب: بسمله، الحمدلله الذي هدانا لحمده و جعلنا من اهله و و فقا للتمسك لدينه. [مركز احياء ميراث1/91و 4/11؛ مدرسه فيضيه 1/194، ذريعه 16/79-مشار؛ طوس 5/136 و 295؛ فهرست سپهسالار 5/353؛ فهرست آستان قدس 5/229و 14/377؛ التراث العربي 4/140؛ الذريعة16/79 رقم 399؛ مرعشي 10/94و 14/265؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1191؛ علامه طباطبايي 2/199؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 421؛ اورق عتيق 1/247؛ اهدائي رهبر2 اخبار/2 527؛ رايانه آستان قدس؛ مجلس شورا 1/509/29؛ فهرستگان حديث ج5، ص 134-135؛ معجم التراث الكلامي ج4، ص 351-352؛ دنا ج 7، ص 819-820] شرح و حواشي: الغيبة (منتخب) مرتضي، علي بن عبدالحميد (-8) کتاب الغیبة یکی از ده‌ها کتابی است که به این نام نوشته شده است. درباره نام کتاب، خود مؤلف نامی را اختیار نکرده، اما آقا بزرگ تهرانی آن را الغیبة نامیده است. وی کتاب غیبت شیخ طوسی را متضمن قوی‌ترین حجت‌ها و براهین عقلی و نقلی بر وجود امام زمان و علت غیبت آن حضرت و علائم ظهور در آخر الزمان معرفی می‌کند. شیخ، این کتاب را حدود سال ۴۴۷ق یعنی تقریبا سیزده سال قبل از وفاتش به نگارش درآورد. این کتاب در هشت فصل تنظیم شده است: الکلام فی الغیبة: مولف در این فصل به طور عام، امامت امام غائبی را اثبات می‌کند که الزاما امام دوازدهم است. برای اثبات این امر، مؤلف مقدماتی مانند وجوب وجود امام در هر زمان، وجوب عصمت امام و حضور امام در بین مردم را اثبات می‌کند. در ادامه عقائد کیسانیه، ناووسیه، واقفیه، محمدیه، فطحیه و غیر اینها را در مورد امامت رد می‌کند. پس از آن به شبهاتی که با اعتقاد به غیبت پیش میآید، جواب داده و در پایان ادله غیبت صاحب الزمان و اینکه او امام دوازدهم و از ذریه امام حسین(ع) است را بیان و ادله منکرین را رد می‌کند. ولادت حضرت حجة بن الحسن العسکری و اثبات ولادت آن حضرت با ادله و اخبار. درباره کسانی است که امام زمان(عج)را دیده‌اند. معجزات حضرت و بعضی از توقیعاتی که از جانب ایشان رسیده است. موانع ظهور حضرت. اخبار مربوط به سفراء و وکلای آن حضرت (اعم از وکلای ممدوح و مذموم)و ذکر اسامی و بیان ذم اشخاصی که به دروغ ادعای نیابت کرده‌اند. مدت عمر حضرت و توجیه اخباری که دلالت بر فوت ایشان دارد؛ نامعلوم بودن وقت ظهور و توجیه اخباری که وقت خاص مشخص کرده‌اند؛ بیان علائم ظهور. بیان بعضی از خصائص و صفات و سیره آن حضرت. *** این کتاب در هشت فصل تنظیم شده است: 1. الکلام فی الغیبة: مولف در این فصل به طور عام، امامت امام غائبی را اثبات می‌کند که الزاما امام دوازدهم است. برای اثبات این امر، مؤلف مقدماتی مانند وجوب وجود امام در هر زمان، وجوب عصمت امام و حضور امام در بین مردم را اثبات می‌کند. در ادامه عقائد کیسانیه، ناووسیه، واقفیه، محمدیه، فطحیه و غیر اینها را در مورد امامت رد می‌کند. پس از آن به شبهاتی که با اعتقاد به غیبت پیش میآید، جواب داده و در پایان ادله غیبت صاحب الزمان و اینکه او امام دوازدهم و از ذریه امام حسین(ع) است را بیان و ادله منکرین را رد می‌کند. 2. ولادت حضرت حجة بن الحسن العسکری و اثبات ولادت آن حضرت با ادله و اخبار. 3. درباره کسانی است که امام زمان(عج)را دیده‌اند. 4. معجزات حضرت و بعضی از توقیعاتی که از جانب ایشان رسیده است. 5. موانع ظهور حضرت. 6. اخبار مربوط به سفراء و وکلای آن حضرت (اعم از وکلای ممدوح و مذموم)و ذکر اسامی و بیان ذم اشخاصی که به دروغ ادعای نیابت کرده‌اند. 7. مدت عمر حضرت و توجیه اخباری که دلالت بر فوت ایشان دارد؛ نامعلوم بودن وقت ظهور و توجیه اخباری که وقت خاص مشخص کرده‌اند؛ بیان علائم ظهور. 8. بیان بعضی از خصائص و صفات و سیره آن حضرت. *** ویژگی‌ها: مرجع‌بودن کتاب در موضوع غیبت:این کتاب به خاطر اهمیت مولف و موضوعش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به اطمینان می‌توان گفت که اگر کسی بخواهد در موضوع مهدویت و غیبت کتابی بنویسد، ناچار است که از این کتاب استفاده نماید. همین موضوع باعث شده است که از قدیم الایام، علماء و محققان توجه ویژه‌ای به این اثر کنند. اختصاص حدود به زمان حضور معصوم(ع): یکی از شبهاتی که مبتنی است بر اثبات غیبت حضرت حجت(عج)، بحث حدود است. ظاهرا مولف قائل است که حدود را تنها معصوم می‌تواند جاری کند و با این حساب باید قائل شویم که حدود نسخ شده‌اند. مدعیان نیابت: ظاهرا یکی از مباحثی که از دوران غیبت صغری تا الان بین علماء مطرح است اظهار دروغ کسانی است که خود را به عنوان نائب حضرت مهدی مطرح می‌کنند. مولف در این کتاب،اسم بعضی از این اشخاص را ذکر می‌کند که یکی از آنها حسین بن منصور حلاج است.آنچه که مولف به عنوان دلیل ادعای او ذکر می‌کند دو داستانی است که از ابو سهل نوبختی و شیخ صدوق نقل شده است و اگر به دیده انصاف به آنها نگاه کنیم، هیچ‌کدام نمی‌تواند دلیل نیابت حلاج باشد. حیات حضرت حجت(عج): نظر عموم شیعه این است که آن حضرت بعد از امامت از نظرها غایب شدند که از آن به غیبت صغری تعبیر می‌شود. در این دوره حضرت چهار نائب خاص داشتند که از طریق آن‌ها، مردم با ایشان در ارتباط بودند. اما بعد از رحلت نائب چهارم، غیبت کبری شروع شد که هنوز هم ادامه دارد. *** اهمیت: کتاب غیبت طوسی از با ارزش‌ترین منابع معرفتی مهدویت است. شیخ، به لحاظ دارا بودن منابع دست اول و مصادر متعدد و احاطه بر ‌احادیث، توانست مجموعه گرانسنگی از ژرف‌ترین مسایل دربارة امامت حضرت مهدی(عج) تدوین کند و در گسستن التقاطات و شبهات، بنایی استوار و متین سامان دهد. *** مصادر و منابع منابعی را که شیخ ازآنان بهره برده است می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. منابعی که اکنون در دسترس هستند مانند کافی، غیبت نعمانی، کمال‌الدین، اربع رسالات فی الغیبة شیخ مفید، الذخیرة سید مرتضی، کتاب مسائل علی بن جعفر(ع)، کتاب سلیم بن قیس هلالی را نام برد. ودیگر منابعی که غیرموجود هستند مانند الضیاء فی الرد علی المحمدیة و الجعفریة سعد بن عبدالله اشعری قمی، کتاب الرجعة و کتاب القائم اثر فضل بن شاذان، کتاب اخبار الوکلاء الاربعة ابن نوح سیرافی، کتاب الاوصیاء و کتاب الغیبة شلمغانی، کتاب فی نصرة الواقفة علی بن احمد علوی. **** این کتاب دارای چند نسخه خطی است: 1. دو نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی با تاریخ‌های کتابت ۱۰۷۴ق و ۱۰۸۹ق. 2. نسخه کتابخانه مدرسه فیضیه به‌خط خلف بن یوسف بن نجم نجفی در سال ۱۰۸۵ق. 3. نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی به‌خط ملا عباسقلی شمس‌العلماء. *** کتاب الغیبة دارای چاپ‌های متعددی نیز است: این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۲۳ق در تبریز همراه با کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان به صورت سنگی به چاپ رسید. در سال ۱۳۸۵ق در نجف اشرف در مطبعة النعمان و با مقدمه آقا بزرگ طهرانی در ۲۹۲ صفحه منتشر و در همان سال توسط مکتبة نینوی الحدیثة در تهران افست شده است. در سال ۱۴۰۹ق توسط مکتبة بصیرتی در ۳۰۸ صفحه به چاپ رسیده است. در سال ۱۴۱۱ق با مقدمه عبادالله سرشار طهرانی و علی احمد ناصح در ۵۷۰ صفحه توسط مؤسسة المعارف الاسلامیه قم به چاپ رسید. این نسخه دارای فهرست آیات قرآن، اسامی انبیاء، ملائکه و چهارده معصوم، روات و اعلام، مبهمات، طایفه‌ها و فرقه‌ها، مکان‌ها و زمان‌ها، کتاب‌ها و مصادر تحقیق و فهرست موضوعی است.

کتاب در مورد فضائل بی نظیر حضرت امام علی (ع) می باشد که بر همه انبیا و مرسلین برتری دارد الا حضرت محمد (ص)... کتابی بسیار ارزشمند درباره فضائل حضرت علی (ع) می باشد.

کتاب موسوعه علامه بلاغی که در نه جلد تدوین شده است به زندگی، وفات و آثار این علامه بزرگوار می پردازد. تعلیقات، تخریجات، توضیح مطالب و پانوشت های علمی و فنی از ویژگی های این کتاب است. جلد سوم و چهارم مربوط به كتاب الهدى الى دين المصطفى است. اين كتاب از بهترين کتاب‌هايى است كه در گفتگوى اديان نگاشته شده است، و نيز از مهمترين آثار علامه بلاغى به شمار مى‌آيد. ايشان اين كتاب را در نقد و بررسى چند كتاب كه نويسندگان آنها بدون حفظ ادب تحقيق و سخن، نسبت‌هاى ناروا به اسلام داده و اعتراضاتى به قرآن كريم كرده بودند. شمارى از موضوعات كه در اين كتاب به آنها پرداخته است، عبارتند از: سيره بنى‌اسرائيل و نصارا؛ سيره بنى‌اسرائيل و شرك آنها؛ سيره اصحاب مسيح و شاگردانش؛ آموزگاران مسيحيت و اختلاف آن‌ها؛ معتبر نبودن عهد قديم و جديد؛ گواهى دادن بعضى از آنها به تحريف ديگرى؛ رسالت پيامبر و هدف آن؛ عصمت پيامبر از ديدگاه عقل و نقل؛ اعتراضات بر عصمت و نقد آنها؛ نسبت گناه به پيامبران و جواب آنها؛ جايگاه پيامبران در ميان ملت‌هايشان و ديدگاه قرآن به پاكى و عصمت آن‌ها. روش ايشان در اين كتاب بر برهان كه به بديهيات عقلى مى‌رسد و مسلمات نزد خود آنها استوار است. در اين بحث حتى از سخنانى كه افراد خاصى از پيروان اديان به آن معتقدند، استفاده نشده است، تا در هنگام بحث با آنها از جاده انصاف و حق دور نشود. اين كتاب گواه روشن بر تبحر علامه بلاغى در حوزه مباحث اديان، رموز و اصطلاحات آن است.

موسوعة العلامة البلاغى مشتمل بر آثار محمدجواد بن حسن بلاغى نجفى (1280- 1352ق)، اثر سيد منذر حكيم و محمد الحسّون و جمعى از محققین است كه در نه جلد منتشر شده است. جلد اول و دوم پيرامون تفسير آلاء الرحمن علامه بلاغى است. آلاء الرّحمن فى تفسير القرآن، تفسيرى است ناتمام به زبان عربى شامل سوره فاتحة الكتاب، بقره، آل عمران و قسمت كمى از سوره نساء. بلاغى، انگيزه و چگونگى نگارش اين تفسير را در نامه‌اى به شاگرد خود، ميرزا على اردوبادى غروى، بدين شرح بيان كرده است: «به توفيق خدا... از ذيحجّه 1349ق به تأليف تفسيرى درباره قرآن كريم، موافق اصول علم و مذهب شيعه شروع كردم؛ زيرا كه من ديدم اهّم تفاسير نزد ما، مثل تبيان و مجمع البيان، در لغت و صرف كلمه و قرائات، و تفاسير امثال عطا و مجاهد... و اشباه‌هم بسيار بيانات كرده‌اند و... بحرانى... احاديث را بدون تحقيقى در آنها نقل مى‌كند و در مزاياى قرآن شريف بياناتى نمى‌نمايد.» با توجه به اين ديد انتقادى است كه خود به پرداختن تفسيرى دست مى‌زند تا در عين اختصار، حق مطلب را در تبيين و تفسير مفاهيم و معارف قرآنى ادا كند.» اين تفسير داراى مقدمه‌اى است كه مطالبى بدين شرح در آن بررسى شده است: حقيقت اعجاز، دلالت آن بر حقانيت پيامبران، تنوّع معجزات، فلسفه فرستادن قرآن به عنوان يك معجزه براى اعراب جاهلى، امتياز قرآن بر ديگر معجزات از جهات گوناگون (تاريخى، استدلالى، نداشتن تضاد و تناقض، تشريع يك نظام اجتماعى عادلانه، اشتمال آن بر اخلاق و علم غيب و جز آن)، چگونگى جمع‌آورى قرآن در يك مصحف و زمان آن، عدم تحريف لفظى قرآن به ويژه از ديدگاه شيعه امامى، اختلاف قرائات، نياز به تفسير قرآن و شرايط و شئون آن، نقد تفسيرهايى چون الدّر المنثور و كشّاف، بحث عام و خاص و ادراك عقلى و قلبى. تفسير آلاء الرحمن مشتمل بر مطالب متنوعى است كه از جمله آنهاست: بقاء نفس پس از مرگ، شفاعت، جبر و اختيار، تعدّد زوجات در اسلام، محكمات و متشابهات، وضع انجيلها، نبوّت مسيح، امر به معروف و نهى از منكر، ميراث كلاله، مسائل عول و تعصيب، ميراث پيامبر(ص)، ازدواج موقّت، حرمت ميگسارى و سابقه آن در اديان پيشين، تيمّم و وضو. مؤلف اين تفسير از بحث‌هاى خشك علمى، لغوى، منطقى، فلسفى و كلامى پرهيز كرده است، ولى گاهى، با بهره‌گيرى از روش مزجى در زمينه‌هاى گوناگون، از فلسفه و لغت و روايات براى تبيين يك مفهوم استفاده كرده است. مفسّران پس از وى در ايران از پژوهش‌هاى او بهره گرفته‌اند. مؤلف برخى از مآخذى را كه در نگاشتن اين تفسير مورد استفاده وى بوده، در مقدمه ياد كرده است.

کتاب در مورد زندگانی ، سیره اخلاقی حضرت امام جواد (ع) و همچین روایات تفسیری و فقهی و علل احکام از آن امام همام می باشد.

کتاب حاضر درباره شناخت شیعه و فرق مختلف شیعه می باشد. فرق مختلق شیعه از قبیل امامیه، غلات، اسماعیلیه، فطحیه، زیدیه و...

کتابی تطبیقی و ارزشمند درباره امنیت و کارکردهای مختلف دین در حوزه امنیت اجتماعی ، نظامی، اقتصادی، غذایی و...

کتاب مهدوی حاضر به بررسی و تبیین اوصافی است که اصحاب، یاران و منتظران امام زمان عج دارند و باید دارا باشند، می پردازد. اوصافی که باعث می شود هر شخصی بشود یار امام زمان در نهایت ایمان و اخلاص.