جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله حاضر سعی شده است در راستای مسئله شناخت و معرفت به تبیین اجمالی برخی مبانی معرفت شناسانۀ براهین تجرد قوه خیال در حکمت متعالیه همچون رابطه صدوری و فاعلی نفس نسبت به صورت های خیالی و رابطه روح بخاری با قوۀ خیال در فرایند ادراک پرداخته شود. خیال از جمله مفاهیم گسترده ای است که در حوزه های معرفت شناسی،هستی شناسی و انسان شناسی مورد بحث قرار گرفته و در هر حوزه ای دارای جایگاه مختلف می باشد. در نظام معرفت شناسی حکمت متعالیه قوۀ خیال پل رابط میان قوای عقلی و حسی می باشد و به این طریق مشکل معرفتی ربط بین ادراکات حسی به عقلی را مرتفع می نماید، قوۀ خیال زمانی می تواند پل رابط ادراکات قوای عقلی و حسی باشد که از نوعی تجرد برخوردار باشد. تجرد این قوه مبتنی بر براهین متعددی می باشد، مهم‌ترین براهین تجرد قوۀ خیال در حکمت متعالیه، یکی برهان فقدان خواص مادی و دیگری برهان تصور امور متضاد است، در این نوشتار سعی شده است که مسئله تجرد و فاعلیت قوۀ خیال در براهین مذکور بررسی شده تا توان این براهین در راستای مسئله شناخت بازبینی شود.

ملاصدرا فلسفه را علمی برای استکمال همه نفوس انسانی معرفی می‌کند و آن را مختص گروه خاصی نمی‌داند. اما پیچیدگی مسائل فلسفی و دشواری فهم آن به دلیل انتزاعی بودن بر کسی پوشیده نیست. این درحالیست که از نظر ملاصدرا قوه خیال و قدرت سخن، دو موهبت الهی هستند که امکان فهم و انتقال اینگونه مسائل را برای مخاطبین مختلف ایجاد می‌کنند. قوه خیال به کمک تجزیه و ترکیب صور و معانی، مدام در حال ایجاد صور و معانی جدید است و زبان با گستره‌ای که به پهنای خلاقیت ذهن دارد، با تغییرات مداوم در فرم و محتوا، ابزاری در خدمت ذهن گوینده برای انتقال معانی به ذهن مخاطب است. داستان قالبی است که سخنِ خیال انگیزِ منثور، فصل ممیّز آن از سایر متون است. در این پایان نامه با روش توصیفی-تحلیلی درصدد تبیین عناصر داستان از نظر حکمت صدرایی و نیز بررسی ظرفیت‌های داستانی شدن آن هستیم. وجود تمثیلات و نیز قرار گرفتن حکمت صدرایی در چهار سفر، امکان خوانشی داستانی از آن را با بهره‌گیری از کهن الگوی «سفر قهرمان» برای ما فراهم می‌نماید

ترجمه ماشینی: "آثار هنری کوربین بهترین راهنمای سنت رویایی است... کوربین، مانند شولم و جوناس، به عنوان یک محقق نابغه یاد می شود. او به طور منحصر به فردی نه تنها برای بازیابی تصوف ایرانی برای غرب، بلکه برای دفاع از عرفان ایرانی مجهز بود. سنت‌های اصلی غربی معنویت باطنی.» - بر اساس مقدمه هارولد بلوم ابن عربی (1165-1240) یکی از عرفای بزرگ تمام دوران بود. او با غنای تجربیات شخصی و قدرت سازنده عقل خود، سهم بی نظیری در تصوف شیعی داشت. در این کتاب، که مقدمه‌ای قدرتمند جدید از هارولد بلوم است، هنری کوربین ما را با تحلیلی نافذ از زندگی و عقاید ابن عربی به هسته اصلی این جنبش می‌آورد. کوربین با نوعی توپوگرافی معنوی قرن دوازدهم آغاز می‌کند. با تأکید بر تفاوت میان اشکال ظاهری و باطنی اسلام. او همچنین عرفان اسلامی را با تفکر عرفانی در غرب مرتبط می کند. باقیمانده کتاب به دو مقاله تکمیلی اختصاص دارد: «همدردی و تئوسوفی» و «تخیل خلاق و دعای خلاق». بخشی از یادداشت‌ها و ضمائم شامل ترجمه‌های اصلی بسیاری از رساله‌های صوفیانه است. پیشگفتار هارولد بلوم عرفان صوفی را با درام‌های رؤیایی شکسپیر و تراژدی‌های بزرگ، مانند طوفان و هملت، پیوند می‌دهد. او می نویسد که این آثار جهان تجربی را با عنصری متعالی در هم می آمیزند. بلوم به ما نشان می‌دهد که این کیهان شکسپیر مشابه «قلمرو خیالی» صوفیان، یعنی مکان روح یا جان‌ها، است.

در میان قوای باطنی نفس، قوه‌ی وهم و خیال کارکردهای قابل‌توجهی در معرفت‌شناسی اسلامی به‌خصوص آرای صدرایی دارند. در نگاه صدرایی خیال گاه حافظ صور و گاه مدرک آن‌ها معرفی می‌گردد. رفع این ناسازگاری جز با تمسک به مبانی خاص وی امکان‌پذیر نیست. این قوه به لحاظ معرفتی کارکردهای عامی چون حفظ و نگه‌داری صور، تبدیل علوم حضوری به حصولی، تجسم و تمثل، بازیابی و بازشناسی و کارکردهای اختصاصی چون تأثیر در خواب و رؤیا، وحی و الهام، کشف و شهود دارد. صدر المتالهین برخلاف مشهور، وهم را قوه‌ای مستقل نمی‌داند، بلکه معتقد است عقل در تنزل خود با همراهی حس نسبت‌هایی با متعلقات خود می‌یابد که جزئیات وهمی حاصل آن است نه اینکه صفات جسمانی قائم به نفس باشد. درک معانی جزئی، ایجاد مغالطات و تأثیر وهم در ارکان و منابع معرفت از کارکردهای قوه‌ی واهمه در معرفت‌شناسی اسلامی است.

نظریة مثل معلقه یکی از مهمترین دیدگاههای فلسفی سهروردی است. دربارة این نظريه پرسشهاي مهمی مطرح است، از جمله اینکه هویت این عالم از نظر سلسله مراتب عوالم هستی، چیست؟ این پرسش در لسان اشراقی بدین صورت مطرح شده که آیا هویت این عالم، نوری است یا ظلمانی یا ترکیبی از ایندو؟ دیگر اینکه، این نظريه با میراث گذشته تفکر اسلامی و حکمت و کلام چه رابطه‌يي دارد و به اصطلاح تبارشناسی آن، ما را در تاریخ فلسفه، حکمت و کلام به چه دیدگاههايي میرساند؟ یافته‌های پژوهش حاضر نشان میدهد که مباحث قوة خیال در فلسفة فارابی، قوة متخیله و نفوس فلکی در حکمت سینوی، عقیده به برزخ در کلام اسلامی و نظریۀ تمثل در عرفان، میراثهای فکری و اعتقادی‌یی هستند که در تبیین این نظريه مؤثر بوده‌اند. از سوی دیگر، توجه به مبانی و ادلّة سهروردی برای تبیین این نظريه و همچنین درباب هویت عالم مثال، نشان میدهد که موجودات عالم مثل وجهی جمعی دارند و هویت نورانی و ظلمانی، هر دو در آنها هست.

در نگرش ابن عربی، نور در مقام اسمی از اسامی حضرت حقّ، با ضیاء خود به مراتب هستی، مُظهر اشیاء و موجودات در عرصة عالم امکان می گردد، در این راستا هر موجودی بنا به احکام مرتبة وجودی اش در جایگاه سایة این نور با صاحب سایه، کیفیتی از وجود را بنا بر اصل تجلی وجودی حضرت حقّ در مرتبة اسماء و صفات تجربه می‌کند که رمز ادراک آن به واسطة حکمت نوریّه و علم یافتن به صور مرتبة مثال امکان پذیر می‌شود. سرانجام نتیجة حاصل شده این است؛ همان گونه که خیال انسانی به عنوان برزخ میان عالمِ روح و جسم نیازمند تأویل است؛ خیال منفصل در مرتبة برزخ میان عالمِ لاهوت و ناسوت که محل اجتماع ارواح ملکوتی و اجسام لطیف از عالم ماده است نیز به تأویل احتیاج دارد و در این راستا عرصة هستی در مرتبة خیال مطلق و کثرت سایه‌های حضرت حقّ، نیازمند تأویل به سوی مرتبة احدیت ذات است و علم یافتن به این شیوة نگریستن به هستی تنها توسط حکمت نوریّه دریافت می گردد که به عقیدة ابن عربی، صورت کامل آن نزد حضرت رسول(ص) در مرتبة یوسف محمدی به ودیعه نهاده شده است. روش تحقیق در این نوشتار، توصیفی _ تحلیلی بوده، همچنین ابزار و شیوه‌های گردآوری اطلاعات در بردارندة جستجوی کتابخانه ای است.

از دیدگاه حکیمان مسلمان خیال، قوه ای است که دست آوردهای حس مشترک را نگه داری می کند،یعنی صورت های محسوسات، پس از ناپدید شدن آن ها از حس در قوه ای به نام خیال باقی می ماند. تجرد در اصطلاح فلسفه مفهومی است که مقابل مادی است و آنچه که دارای ویژگی تجرد یعنی (فاقد جسم یا فاقد ماده ) است مجرد نامیده می شود. مجردات دارای مراتبی هستند که عبارت است ازالف :تجرد خیالی(فاقد ماده می باشد اما احکام ماده را دارد) ب:تجرد عقلی(که فاقد ماده واحکام ماده است)ج:تجرد فوق عقلی(یعنی تجرد نفس از ماهیت،علاوه بر تجرد آن از ماده/در واقع نفس در این مرتبه در هیچ حدی ثابت نبوده وگوهر ی بسیط و فوق مقوله است و در این حالت است که گفته می شود انسان حد یعرف ندارد اما فرشته حد یعرف دارد) مسأله تجرد خیال ارتباط مستقیمی با اکثر مبانی فلسفی از جمله اَصالت وجود دارد ،از نظر ملاصدرا آنچه در خارج است وحقیقت اشیا را تشکیل می دهد وجودات آن هاست و ماهیات فقط ظهور آن وجودات در ذهن ما می باشد ،این مبنا در شناخت نفس از دید حکمت متعالیه بسیار مهم است زیرا نفس وعلوم آن نحوه ای از وجودند. نظریه تجرد خیال که می توان آن را جزء نوآوری های ملاصدرا در حوزه ی فلسفه ی اسلامی دانست دارای لوازم: هستی شناختی،معرفت شناختی،معاد شناختی وکلامی بسیار مهمی است،در بعد هستی شناختی،از تجرد خیال می توان به وجود مرتبه ای از عالم در قوس نزول وصعود پی برد که مرتبه ای میانجی است وشکاف موجود بین عالم عقول وعالم ماده را پر کرده است این نظریه در بعد معرفت شناختی موجب حل مشکل رابطه ی نفس و بدن و رابطه ی داده های حسی وجزئی با عقل می گردد. و در بعد انسان شناختی، موجب اثبات مرتبه ی مثالی نفس می شود که منجر به بروز انقلابی در مباحث معرفت نفس می گردد ومی تواند در تبیین برخی از آموزه های دینی وحل بسیاری از مشکلات فلسفی موثر واقع شود. اثبات تجرد خیال توسط ملاصدرا برخلاف حکمای پیشین از جمله ابن سینا،که خیال وصور خیالی را مادی می داند،موجب خلاق شدن این قوه وایجاد صور خیالی می شود،در واقع مهم ترین ثمره ی اثبات تجرد خیال بقای نفوسی است که به حد تجرد عقلی نرسیده اند. و هم چنین به واسطه این نظریه مسائل فلسفی مهمی چون وجود ذهنی و استکمال نفس تبیین رضایت بخشی پیدا می کنند،در واقع ملاصدرا برخلاف شیخ اشراق معتقد است صور ادراکی قوه ی خیال،معلول نفس و در مثال متصل فرد قرار دارند وهرچه انسان در این عالم یا بعد از مرگ مشاهده می کند در درون ذات خود مشاهده می کند مسأله اصلی دراین پژوهش بررسی کارکردهای خیال در مباحثی چون:وجود ذهنی،معاد جسمانی،استکمال نفس وحرکت جوهری است وتلاش برآن است که به سوالاتی ازجمله: 1:نقش نظریه تجرد خیال محی الدین ابن عربی بعنوان پدر عرفان نظری در حکمت متعالیه چیست؟ 2:وجوه تشابه وتفاوت آرا ء ملاصدرا در بحث تجرد خیال در استناد به آراء ابن عربی چیست؟ 3:آثار ونتایج تجرد خیال در مرتبه مثالی نفس چیست؟ 4:نقش تجرد خیال در ابهامات،مکاشفات وتجربه های دینی چیست؟ 5:نقش تجرد خیال در مباحثی نظیر معاد(عالم قبر و برزخ،حشر نفوس ناقص، معاد جسمانی)چیست؟