جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحران محیط‌زیست در دو قرن اخیر از مهمترین مسائلی بوده که گریبانگیر جامعۀ بشری شده و خطر تخریب و سلب حیات انسانی را بدنبال داشته است. بنابرین انسان باید در پی راهی باشد که رفتارهای نادرست و گاه غیراخلاقی در این زمینه را کنترل کند. ملاصدرا معتقد است طبیعت، اشیاء و جمادات نیز از علم و شعور برخوردارند، بنابرین رویکرد حکمت متعالیه به طبیعت، رویکردی قدسی است. بهمین دلیل، در این جستار، با محور قرار دادن منابع دست اول ملاصدرا، بکمک تحلیل و تبیین عقلانی، سعی کرده‌ایم باورهای اخلاقی را برای رسیدن به توسعة پایدار در زمینة محیط‌زیست تقویت کرده و مبنای فلسفی‌ـ‌الهی آنها را برجسته نماییم. در پایان پژوهش این نتیجه حاصل شد که بازخوانی و کنکاش در منابع و معارف پر نغز حکمت متعالیه که تفسیر فلسفی جامعی با پشتوانة آیات و روایات، ارائه میکند، از این ظرفیت برخوردار است که بتوان بر اساس اصولی همچون اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت علت و معلول و مظهریت طبیعت برای سایر عوالم برتر از خود، حرمت و کرامت ازدست‌رفتة طبیعت را که بر مبنای نگاه مقدس‌مآبانة ادیان و مکاتب فلسفی اتخاذ شده از آنها بدست آمده بود، به آن برگرداند و از نابودی طبیعت و بتبع آن حیات بشری، جلوگیری کرد.

تضاد از دید استاد مطهری ناسازگاری و تنازع میان دو موجود است که در آنِ واحد در وجود مجتمع‌اند و این تضاد مستقیماً به عالم ماده مربوط است. نگارنده در پژوهش پیشِ‌رو در پی تبیین چرایی و چگونگی تضادها، تقابلات، فواید، برکات، حکمت‌ها و آثار مثبت تضادهای عالم ماده از دیدگاه شهید مطهری است و این هدف را به روش کیفی و به شکل تحلیلی ـ توصیفی و با مطالعه هرمنوتیکی نوشته‌های ایشان دنبال کرده است. مطهری از یک طرف علت اصلی تضادها و تقابلات عالم ماده را مرتبه وجودی و «ماده داشتن» آن و ذاتی بودن «استعداد و قوه و امکان برای این ماده» می‌داند که دائماً به سوی فعلیت و کمال جدیدی در حرکت است و از طرف دیگر این تضادها را دارای برکات و حکمت‌ها و آثار مثبت می‌داند؛ ازجمله زمینه‌سازی برای ظهور اختیار انسان، امکان شناخت بهتر اشیا، نمایان ساختن و معنی‌دار کردن خیرات و زیبایی‌ها، تکمیل نفوس اولیای الهی و نهفتگی سعادت در دل گرفتاری‌ها. پس تقابلات عالم در نگاه سطحی شر تلقی می‌شود و در نگاهی عمیق‌تر آخرت‌گرایانه و خیر و مطلوب است.

مسئله آغاز زمانی کیهان، یکی از مسائل چالش‌برانگیزی است که افزون بر فلسفه و الهیات، مورد توجه فیزیک‌دانان معاصر قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که برخی از آنان، واکنش‌های متافیزیکی ـ الهیاتی و حتی سوگیری‌های الحادی را نیز در انتخاب دیدگاه‌های خود ابراز داشته‌اند. بررسی آثار استفان هاوکینگ نشان می‌دهد که او بدون بهره‌گیری از روش متافیزیکی و فلسفی، تنها با مبنا قرار دادن قواعد فیزیکی که بر روش حس و تجربه استوار است، برخی نتایج متافیزیکی مانند بی‌آغازی زمانی آفرینش کیهان را نتیجه گرفته و از این رهگذر، وجود خدا را انکار نموده است. در جستار حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد فلسفی نگاشته شده است، یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که دیدگاه بی‌آغازی زمانی کیهان در نظر هاوکینگ با دیدگاه برخی از فلاسفه مانند ملاصدرا هماهنگ است؛ ولی ملاصدرا بر خلاف هاوکینگ، از بی‌آغازی زمانی کیهان، خداناباوری و قرائت آتئیستی را نتیجه نمی‌گیرد. برخی برداشت‌های هستی‌شناختیِ هاوکینگ، سبب مغالطه در استنتاج و منجر به تناقضات درونی در مباحث فلسفی شده است که در این جستار، با اصول و مبانی حکمت متعالیه مورد بررسی قرار گرفته و ارزیابی شده است. در پایان، این نتیجه به دست آمده است که ملاصدرا در حکمت متعالیه، ملاک نیازمندی کیهان به علت را «امکان» دانسته و میان «بی‌آغازی زمانی کیهان» و «وجود خدا» جمع نموده است.

براهين تشکيک وجود، مسامته، سلمي، تطبيق، لام الفي و سبزواري براي اثبات تناهي عالم مطرح شده است. گذشته از اينکه اين براهين، در برخي مقدمات دچار اشکال بوده و تصور صحيحي از معناي نامتناهي کمّي نداشته‌اند، حداکثر تناهي ابعاد جسم را اثبات مي‌کنند نه تناهي ابعاد عالم. براهين سنخيت، سبر و تقسيم، تام‌الافاضه بودن واجب، امکان عالم نامتناهي، وحدت تشکيکي، ظل بودن عالم، قدم عالم و ابداعي بودن عالم نيز براي اثبات عدم تناهي عالم ذکر شده است. اين ادله دچار مغالطه اشتراک لفظ هستند و نامتناهي در کمالات را با نامتناهي در ماديات اشتباه کرده‌اند. انبساط عالم، نسبيت عام، مرگ حرارتي، افق ذره و تعبير دوم متناقض نماي اولبرس به دليل مخدوش بودن برخي مقدمات، در اثبات تناهي ابعاد ناتوان‌اند. تعبير اول متناقض نماي اولبرس و اصل کيهان‌شناسي که براي اثبات عدم تناهي به‌ کار مي‌روند، به دليل تکيه بر نظرات غيريقيني و مشاهدات حاوي خطا فاقد اعتبارند. بنابراين هيچ‌کدام از ادله تناهي يا عدم تناهي در فيزيک و فلسفه اثبات‌کننده مدعا نيستند.

یکی از حقایقی که ذهن بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرده، شعور همگانی موجودات است؛ موضوعی که ظواهر آیات قرآن کریم و روایات فراوان گواه آن است. حکمت متعالیه گام‌های ارزنده‌ای در مقام تبیین سریان ادراک در همه موجودات برداشته است. اما ادله تجرد علم همواره به‌عنوان مانعی جدی برای اثبات این ادعا مطرح بوده است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی، عدم مانعیت ادله مزبور برای اثبات سریان ادراک در هستی را نشان دهد و این حقیقت را در مقام اثبات یک گام جلو ببرد. براساس نتایج به‌دست آمده، هیچ‌یک از ادله تجرد علم بر اشتراط تجرد در مطلق علم دلالت ندارد و نمی‌تواند مانعی حقیقی برای پذیرش شعور همگانی موجودات باشد. با از میان برداشتن موانع عقلیِ پذیرش ادعای مزبور می‌توان حتی در صورت ناکافی بودن ادله عقلیِ اثبات شعور همگانی موجودات به آن‌دسته از ادله نقلی استناد کرد که بر سریان ادراک در موجودات دلالت دارند.

ترجمه ماشینی : آیا علم چالشی برای دین و اعتقاد دینی ایجاد می کند؟ این سؤال موضوع بحث طولانی مدت بوده است - و همچنان نه تنها محققان فلسفه، الهیات و علوم، بلکه همچنین کسانی را که در سیاست آموزشی عمومی دخیل هستند، نگران می کند. این جلد زمینه‌ای برای بحث «علم و دین» کنونی فراهم می‌کند، با این حال بر موضوعاتی که بحث‌های اخیر در مورد رابطه علم و دین به‌ویژه متمرکز شده‌اند نیز تمرکز دارد. موضوع اول به تاریخچه رابطه متقابل علم و دین می‌پردازد. موضوع دوم و سوم به مفاهیم کار اخیر در کیهان شناسی، زیست شناسی و به اصطلاح طراحی هوشمندانه برای دین و اعتقاد دینی می پردازد. موضوع چهارم به «مسائل مفهومی» نهفته در بحث‌های کنونی مربوط می‌شود، مانند: آیا طبیعت‌گرایی علمی و دین با هم سازگار هستند؟ آیا علم و دین مجموعه دانش یا عمل هستند یا هر دو؟ و آیا دین و علم ادعاهای حقیقت متضادی را ارائه می دهند؟ با روشن کردن بحث معاصر در بحث علم و دین و با طرح گزینه های موجود در توصیف رابطه بین این دو، این جلد مورد توجه محققان و افراد تحصیل کرده قرار خواهد گرفت.