جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایمانوئل کانت در تمهیدات به صراحت می‌گوید که تذکّر و هشدارِ دیوید هیوم بود که او را نخستین بار از خوابِ جزمیت بیدار کرد. علیرغمِ اذعانِ کانت، هنوز بر کانت‌شناسان روشن نیست که هیوم دقیقاً چگونه کانت را از خوابِ جزمیت بیدار کرد. اختلافِ مفسران برخاسته از این است که در موردِ هیچ کدام از جوانبِ این تأثیر و تأثر اجماعی وجود ندارد. آیا بحثِ هیوم از علیت کانت را از خوابِ جزمیت بیدار کرد، یا بحثِ او از تعارض‌های قوۀ تخیل؟ اگر اولی ست، کدام بحثِ هیوم از علیت؟ کدام کتابِ هیوم بر کانت تأثیر گذاشته است؟ آیا کانت اساساً آشناییِ دست‌اوّلی با مکتوباتِ هیوم داشته است؟ در مقدمه، پرسش‌های مختلفِ مرتبط با مسئله را متمایز می‌کنیم. در بخشِ اول، به جنبۀ تاریخیِ تأثیرِ هیوم و میزانِ آشناییِ کانت با دو کتابِ هیوم می‌پردازیم. در بخشِ دوم، استدلال می‌کنیم که بحثِ هیوم از «اصلِ علّیِ عام» در کتابِ رساله‌ای در بابِ طبیعتِ انسان کانت را از خوابِ جزمیت بیدار کرده است. اگر دیدگاهِ ما دربارۀ نسبتِ هیوم و کانت درست یا موجه باشد، آنگاه سایرِ تأثیراتِ هیوم بر کانت را نیز باید با نظر به همین دیدگاه تبیین کرد. در نتیجه‌گیری، خلاصه‌ای از یافته‌های تحقیق را ارائه می‌کنیم.

یکی از مهم ترین آثار ایمانوئل کانت دربارهٔ فلسفه دین است که در سال ۱۷۹۳ منتشر شد. این کتاب را منوچهر صانعی به فارسی ترجمه کرده‌است./////

بحث تجربۀ دینی در میان اندیشمندان مدرن ابتدائاً با طرح احساس وابستگی مطلق از سوی شلایرماخر آغاز شد. چنان که هدف از بحث تجربۀ دینی در فلسفۀ دین تحلیلی معاصر ارائۀ برهانی تجربی برای اثبات وجود خداوند است، بسیاری از پژوهشگران انتظار داشته‌اند احساس وابستگی مطلق شلایرماخر نیز در خدمت همین هدف متافیزیکی یا هستی‌ـ‌خداشناختی بوده باشد. آیا این انتظار و تفاسیر حاصل از آن با آنچه خود شلایرماخر گفته است همخوانی دارد؟ برای روشن‌سازی این مطلب از روشی تاریخی و هرمنوتیکی در این مطالعه استفاده کرده‌ایم. کاربرد روش تاریخی ما را به تأثیرپذیری شلایرماخر از کانت رهنمون می‌شود، به طوری که خواهیم دید اکثر مفاهیم مورد استفادۀ او عملاً مفاهیم کانتی هستند. کاربست روش هرمنوتیکی نیز به ما امکان می‌دهد تا احساس وابستگی مطلق را در پرتو الهیات شلایرماخر به مثابۀ یک کل و همچنین مفهوم دین نزد کانت را در نظام فلسفی کانت به مثابۀ یک کل مورد توجه قرار دهیم. در پرتو به‌کارگیری این روش‌ها، معلوم می شود که تفسیر هستی‌ـ‌خداشناختی از تجربۀ دینی نزد شلایرماخر یا همان احساس وابستگی مطلق تفسیر قابل قبولی از متن گفته‌های شلایرماخر نیست. او صرفاً توصیفی از خود‌ـ‌آگاهی ارائه کرده که به مثابۀ توصیف امکان تبدیل شدن به برهانی برای اثبات وجود خدا را ندارد.