جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قاعده « وضع الفاظ برای روح معنا » از مهمترین مبانی تفاسیر عرفانی است. بر اساس این قاعده، معنای یک واژه، روح واحدی تلقی می شود که به صورت حقیقی اما با حفظ مراتب در تمام مصادیق آن، جریان دارد. فهم روح معنا در راهیابی به بطن بسیار موثر است چه این که در سایه آن، ضمن حفظ معنای ظاهر ، امکان اطلاق معنا بر مصادیق متعدد فراهم است. پژوهش حاضر می کوشد با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، جایگاه قاعده «وضع الفاظ برای روح معنا» در راهیابی به معانی باطنی قرآن را از دیدگاه تفسیر تسنیم به بحث نشیند. نتایج نشان می دهد نویسنده تفسیر تسنیم به این قاعده توجه ویژه دارد و ضمن پرداخت به مباحث نظری مرتبط با این قاعده – مانند تعریف و ذکر مبانی- به صورت گسترده از آن بهره می برد. به باور صاحب تسنیم، قاعده مذکور، مهم ترین مبنا برای فهم لایه های باطنی آیات قرآن است و به مفسر کمک می کند تا همان شیوه اهل بیت ( علیهم السلام و الصلوه ) را در فهم عمیق قرآن به کار بگیرد. نتیجه این پژوهش در زمینه مطالعات تفسیر عرفانی سودمند است همان گونه که در عرصه مطالعات تسنیم پژوهی کارآیی دارد

مسئله حقوق بشر یکی از بنیادین‌ترین دغدغه‌های بشری در عصر معاصر است و به‌عنوان موضوعی فراگیر، همه ملت‌ها، فرهنگ‌ها و تمدن‌ها به‌گونه‌ای با آن درگیر بوده‌اند. اهدافی چون ارتقای کرامت انسانی، صلح، عدالت، آرامش اجتماعی و رفع تبعیض، همگی ذیل مفهوم حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته‌اند. اعلامیه جهانی حقوق بشر (1948) به‌عنوان سندی بین‌المللی، بر مبانی انسان‌محور و برداشت‌های اومانیستی استوار شده که ریشه در جهان‌بینی لیبرال-سکولار غربی دارد. در مقابل، آموزه‌های اسلامی نیز منظومه‌ای از حقوق فطری، الهی و وحیانی را برای انسان ترسیم کرده‌اند که از سوی اندیشمندان و متفکران مسلمان، تبیین و توسعه یافته است. در این میان، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین فلاسفه، مفسران و اندیشمندان معاصر جهان اسلام، با تسلط بر حوزه‌های مختلف عقلی و نقلی، دیدگاه‌هایی عمیق و نظام‌مند در زمینه حقوق بشر ارائه داده است. بررسی و تحلیل نقدهای ایشان بر مبانی انسان‌محور اعلامیه جهانی حقوق بشر، به‌ویژه با اتکا بر تفسیر قرآن‌محور ایشان در «تسنیم»، می‌تواند افق‌های تازه‌ای در نسبت میان حقوق بشر جهانی و دیدگاه وحیانی اسلام بگشاید. از سوی دیگر، یکی از چالش‌های مهم گفتمان جهانی، مسئله ناسازگاری یا نقدهایی است که نسبت به دیدگاه اسلامیِ حقوق بشر مطرح می‌شود. تحلیل نظام‌مند و عالمانه دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی، می‌تواند ضمن ارائه مدلی بی بدیل و منسجم، به پاسخ‌گویی به این نقدها و روشن‌سازی ظرفیت‌های تمدنی اسلام در این عرصه یاری رساند. از این‌رو، پرداختن به این موضوع، از منظر معرفت‌شناسی و تمدنی، حائز اهمیت فراوان است. پرسش محوری این پژوهش آن است که: تحلیل و نقد آیت‌الله جوادی آملی ـ به‌عنوان فیلسوف، متکلم و مفسر نوآور قرآن ـ در خصوص مبانی انسان‌محورِ اعلامیه جهانی حقوق بشر چیست و این تحلیل چه پیامدهایی در فهم نسبت میان حقوق بشر و دین دربردارد؟ اعلامیه جهانی حقوق بشر، مبتنی بر منظومه‌ای از مبانی نظری و فلسفی شکل گرفته که شامل مبانی انسان‌شناختی، اخلاقی، فلسفی، اجتماعی و معرفت‌شناختی است. بررسی این مبانی از منظر اندیشه اسلامی، به‌ویژه در چارچوب دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر تفسیر تسنیم، می‌تواند فهمی عمیق‌تر از نقاط افتراق و اشتراک این دو نظام فکری به دست دهد. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا با تمرکز بر مبانی کلیدی اعلامیه جهانی حقوق بشر، پنج محور اساسی را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. برای هر محور، نمونه‌هایی از آیات قرآن نیز جهت استناد آورده می‌شود: 1. نقد و تحلیل مفهوم کرامت ذاتی انسان به‌صورت مستقل از باورهای الهی (وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ) (اسراء: 70) «و به‌راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم.» (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ) (حجرات: 13) «همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست.» 2. تحلیل و نقد عقل‌گرایی مطلق (خودآیینی انسان) با تأکید بر نگاه آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم (وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا) (شمس: 7-8) «سوگند به نفس و آن‌که آن را درست کرد؛ سپس بدکاری و پرهیزکاری‌اش را به آن الهام کرد.» (إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدَی) (بقره: 120) «در حقیقت، هدایت، تنها هدایت خداوند است.» 3. تحلیل و نقد فردگرایی افراطی انسان در اعلامیه جهانی حقوق بشر از نظر آیت الله جوادی آملی با تاکید بر تفسیر تسنیم (وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ) (معارج: 24-25) «و آنان‌که در اموالشان حقی معلوم است، برای سائل و محروم.» (تَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی) (مائده: 2) «در کارهای نیک و تقوا با یکدیگر همکاری کنید.» 4. نقد و تحلیل ادعای جهان‌شمولی حقوق انسان در حقوق بشر جهانی با تاکید بر دیدگاه آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم (فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا) (روم: 30) «[روی آور] به فطرتی که خدا مردم را بر آن آفریده است.» (وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّهً لِلنَّاسِ) (سبأ: 28) «و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم.» 5. تحلیل و نقد نسبی‌گرایی اخلاقی با تأکید بر نگاه آیت الله جوادی آملی از منظر تفسیر تسنیم (وَاللَّهُ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ) (نحل: 90) «همانا خدا به عدالت و نیکی فرمان می‌دهد.» (قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا) (شمس: 9) «به‌راستی کسی که نفس خود را پاک ساخت، رستگار شد.» ضرورت تحقیق: حقوق بشر از مسائل بنیادین و کلان جهانی است که مورد توجه همه فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و نظام‌های اجتماعی قرار گرفته است؛ از جمله فرهنگ غرب، اسلام و نظام‌های سوسیالیستی و کمونیستی. هر یک از این نظام‌ها، رویکردها و نظریه‌های خاص خود را درباره حقوق بشر ارائه نموده‌اند. اسلام نیز به‌عنوان یکی از مکاتب فکری و تمدنی مهم، دارای دیدگاهی مستقل و متمایز در این حوزه است. با توجه به نقدهای اساسی و چالش‌های نظری و عملی که در عرصه جهانی نسبت به مبانی و مصادیق حقوق بشر مطرح می‌شود، ضرورت دارد تا دیدگاه دقیق و مبتنی بر مبانی اسلامی در این زمینه به‌طور علمی و نظام‌مند مورد بررسی قرار گیرد. این مهم می‌تواند زمینه‌ساز ارائه پاسخی معتبر و جامع به مسائل و دغدغه‌های معاصر حقوق بشری باشد. در این راستا، آیت‌الله جوادی آملی به‌عنوان فیلسوف، مفسر و پژوهشگر برجسته اسلامی، دارای اندیشه‌ها و تحلیل‌های متقن و نوآورانه‌ای است که بررسی و استخراج آن‌ها می‌تواند نقش مهمی در تعمیق فهم نسبت میان حقوق بشر و آموزه‌های دینی ایفا نماید. بنابراین، پرداختن به تحلیل و نقد مبانی حقوق بشر جهانی از منظر دیدگاه‌های ایشان، ضرورت علمی و معرفتی انکارناپذیری دارد

پژوهش حاضر بررسی اجمالی آیاتی است که تفسیر تسنیم در ذیل آنها، موضوعات مختلف مهدویت را مطرح کرده است. با این هدف که نظر و روش تفسیری (قرآن به قرآن، قرآن به سنت ، قرآن به عقل) آیت الله جوادی آملی در ذیل آیات مرتبط با مهدویت از خلال تفسیر تسنیم استخراج شود و آیات دسته بندی موضوعی شود (مثلاً: آیات بشارت، آیات مربوط به غیبت و انتظار، آیات عصر ظهور، آیات ویژگی های امام و یاران، آیات فرجام جهان ، رجعت) این تحقیق با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و الکترونیکی انجام خواهد شد.

بدون تردید، هدف اصلی آفرینش انسان، نزدیک شدن به خدای متعال و دستیابی به کمال و سعادت حقیقی است. یکی از ارکان اساسی برای تحقق این هدف، تربیت است؛ این مهم به عنوان فرایندی هدفمند در شکل گیری شخصیت انسان همواره مورد توجه ادیان و مکاتب فکری بوده است چراکه علاوه بر رشد فردی، نقشی حیاتی در تعالی جامعه دارد. اهمیت تعلیم و تربیت به قدری است که خداوند در آیه 32 سوره مائده به هدایت و پرورش انسان‌ها همچنین وظیفه خطیر انسان‌سازی اشاره کرده است. نیاز بشر به تربیت امری انکارناپذیر است و تأثیر سازنده آن بر هیچ کس پوشیده نیست. درواقع انسان با تربیت صحیح می‌تواند شخصیت خود را شکل دهد و به مدارج کمال نائل آید. دین اسلام، که مبتنی بر شناخت حقیقت انسان و نیازهای اوست، زمینه رشد و کمال او را در تمام ابعاد وجودی‌اش فراهم ساخته است. در اسلام، قرآن و سنت به عنوان منابع اصلی، اصول تربیتی را تبیین کرده اند. در این میان نقش معلم و مربی به عنوان مجریان این اصول از جایگاه ویژه ای برخوردار است. درنتیجه برای رسیدن به کمال تربیت، باید به الگویی جامع که متشکل از قرآن کریم(بهترین منبع ارزشمند در تعلیم و تربیت اسلامی)، سخنان پیامبران الهی و اهل بیت علیهم ‌السلام است، عمل شود. قرآن کریم، خدای متعال را به عنوان اولین معلم بشر معرفی کرده است. کسی که از ابتدای خلقت انسان، پیامبرانی را همراه با کتاب آسمانی برای رشد و هدایت انسان‌ها برانگیخت تا امروزه معلمان برنامه‌های تربیتی خود را مطابق با الگوی تربیتی آنها تنظیم کرده و خود را به صفات الهی شان مزین کنند. با توجه به عدم دسترسی همیشگی ما به وجود پیامبر و امام ضروری است، معلمان عهده‌دار این امر مهم شوند. باتوجه به اثرگذاری آنها در رشد و تحول جامعه، معلمی و هدایت انسان‌ها از اصیل‌ترین و شریف‌ترین کارها و هم‌تراز با شغل انبیا به شمار می‌رود. بنابراین ضرورت دارد معلمان با بهره‌گیری از تعالیم اسلامی و شناخت حقیقت انسان و استعدادهای او، زمینه تربیت سازنده را برای افراد جامعه فراهم کنند، چراکه متربیان به دلیل نفوذ روحی و معنوی معلم خود، تأثیر زیادی از او می‌پذیرند و بسیاری از افراد موفقیت خود را مرهون معلمان خود هستند. در این راستا، تبیین نقش و جایگاه معلم، استخراج دقیق شاخصه‌ها و وظایف معلمان همچنین راهبردهای تربیتی آن‌ها از نگاه قرآن، توسط اندیشمندان تربیتی ضرورت دارد. با توجه به اهمیت نقش بی‌بدیل معلم در تربیت انسان و سعادت جامعه، این پژوهش درصدد آن است با نگاهی تطبیقی به بررسی این موضوع از دیدگاه دو تفسیر جامع شیعی، یعنی تفسیر المیزان علامه طباطبایی به عنوان مرجع تفسیری قرآن کریم و تفسیر تسنیم آیت‌الله جوادی آملی، که یکی از تفاسیر ترتیبی قرآن کریم به زبان فارسی است، بپردازد. در واقع تفسیر تسنیم بر پایه شیوه تفسیری علامه طباطبایی در المیزان نوشته شده و روش محوری آن بر پایه تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت و تفسیر قرآن به عقل می باشد. از دیدگاه ایشان، منابع تفسیر قرآن شامل قرآن، سنت و عقل است. با توجه به اینکه سبک و روش هر دو مفسر به طور مستقیم با منابع تفسیر قرآن ارتباط دارد، می‌توان نتیجه گرفت که سبک تفسیر تسنیم، سبکی جامع و شامل هر سه موضوع است. از میان سه سبک تفسیر، تفسیر قرآن به قرآن به عنوان بهترین و کارآمدترین روش شناخته می‌شود. زیرا ارزشمندترین منبع برای تفسیر قرآن کریم، خود قرآن است که به عنوان شاهد و مفسر خود عمل می‌کند و در دستیابی به معارف ناب قرآن تأثیر عمیقی دارد. با توجه به غنای مبانی تربیتی در دو تفسیر المیزان و تسنیم و امکان بهره‌گیری از آن‌ها در نظام آموزشی و تربیتی معاصر جهت طراحی الگوهای مبتنی بر آموزه های دینی، همچنین پرکردن خلاء پژوهشی در مطالعات تطبیقی تفاسیر مذکور در حوزه تربیت درنهایت ارائه راهکارهای عملی برای مربیان و معلمان در جوامع اسلامی، پرداختن به این موضوع مهم ضرورت می‌یابد. باتوجه به بحرانهای تربیتی در جوامع امروزی، بازخوانی نقش معلم از دیدگاه قرآن ضرورتی دوچندان دارد. تفسیر المیزان با رویکرد فلسفی اجتماعی و تفسیر تسنیم با نگاه عرفانی تربیتی خود به عنوان دو تفسیر مکمل میتوانند نظام تربیتی اسلام را در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری تبیین کنند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه میتوان از ظرفیت های این دو تفسیر برای طراحی الگوی تربیتی معلم محور در عصر حاضر بهره برد. در واقع هدف از پژوهش حاضر این است که با بررسی تطبیقی مبانی تربیتی در تفاسیر مذکور، به تحلیل و تبیین ویژگی‌ها معلم، وظایف و مسئولیت‌های او در گام بعدی و در نهایت مقایسه یافته ها و کشف افتراق و اشتراک روش‌های تربیتی در آن دو بتواند، الگویی ارزنده‌ که حاوی آموزه‌ها و راهبردهای عملی مؤثر در تعلیم و تربیت باشد را اختیار دغدغه‌مندان این حوزه قرار دهد.

قرآن کریم کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که بر حضرت محمد وحی شده و منبعی از دانش‌های مختلف از جمله تفسیر و علوم قرآنی است. یکی از این علوم، علم بلاغت است که شامل مفهوم "التفات" می‌شود؛ به معنای تغییر جهت کلام برای جلب توجه مخاطب و ایجاد هیجان. التفات می‌تواند به اشکال مختلفی مانند التفات واژگانی بروز کند، که در آن حوزه‌های معنایی واژگان تداخل پیدا می‌کنند. این نوع التفات در قرآن به ایجاد آشنایی زدایی و توجه بیشتر مخاطب کمک می‌کند. آشنایی زدایی، نظریه‌ای است که به بیگانه کردن زبان و نو جلوه دادن آن اشاره دارد. هنجار گریزی در قرآن به اوج خود رسیده و ضمن ایجاد طنین دلنشین، اهداف معناشناسانه را دنبال می‌کند. تفاسیر قرآن، مانند تفسیر المیزان و تسنیم، به فهم بهتر مفاهیم قرآن کمک کرده‌اند. این پژوهش به بررسی التفات واژگانی در قرآن با توجه به این دو تفسیر می‌پردازد و تفاوت‌های معنایی کلمات را روشن می‌کند تا مشخص شود کدام یک از تفاسیر به بیان التفات واژگانی بهتر پرداخته است.

یکی از مسائل مهم در معارف وحیانی قرآن کریم،بحث طغیانگری افراد در مقابل اراده الهی است که خدای ﷻ نمونه هایی برای آن بیان نموده است که بارزترین مصداق آن فرعون زمان حضرت موسی (ع) است که بانگ (انا ربکم الاعلی) سر داد و با حضرت موسی(ع) که فرستاده الهی بود به مخالفت برخاست، و برای حفظ سلطنت خویش بر مصریان، مرتکب نسل کشی، استضعاف و استخفاف بنی اسرائیل شد، و در این راه از هیچ ظلمی دست برنداشت، و در واقع به جنگ با خدای متعال رفت و تا اینکه با همه لشکریانش در دریای غضب الهی غرق شدند و نسل شان منقرض شد. خداوند داستان فرعون و حضرت موسی (ع)را به عنوان عبرت آیندگان نقل می کند تا مردمان جهان از آن درس گرفته دچار تکبر و استکبار نشود اما یهودی ها در زمان های مختلف با ایده نژاد پرستانه به طغیانگری پرداختند و در حق مسلمانان ظلم نمودند و در عصر حاضر نیز صهیونیست ها با استکبار طلبی، کشورهای اسلامی را استثمار کردند و در حق مردم مظلوم فلسطین ظلم های زیادی کردند و آن ها را از خانه و وطن شان آواره نمودند. این تحقیق ضمن شناخت و اکاوی شخصیت فرعون در قرآن با تکیه بر تفسیر تسنیم و الکاشف، به مشابهت هایی بین آل فرعون و صهیونیست ها پرداخته است و به مشترکاتی مانند، نسل کشی، استخفاف، استضعاف، تبلیغات سوء و انحصارگرایی و... بین فرعونیان و استکبار جهانی دست پیدا کرده است. همان طوری که فرعون خودش را برتر از همه بلکه «رب» مردم معرفی می کرد، یهودی ها به خصوص، صهیونیست ها نیز خود شان را نژاد برتر بلکه فرزند خدا معرفی می کنند. روش پژوهش اثر حاضر، گرد آوری کتابخانه ای است و با روش توصیفی ،تحلیلی بین ابعاد مختلف شخصیت فرعون و فرعونیان و صهیونیست ها مقایسه نموده است و از جهاتی مانند بعد بینشی و کنش رفتاری در اجتماع و کنش رفتاری در سیاست تطبیق را انجام داده است.

یکی از چالش‌های اساسی جوامع اسلامی در دوران معاصر، مسئله تفرقه و چنددستگی در میان مسلمانان است. این پدیده، که ریشه در عوامل گوناگونی از جمله اختلافات مذهبی، قومیتی، زبانی و سیاسی دارد، وحدت امت اسلامی را دچار خدشه کرده و پیامدهای ناگواری در ابعاد اجتماعی، فرهنگی و حتی اعتقادی بر جای گذاشته است. قرآن کریم به‌عنوان منبع اصیل هدایت الهی، به‌روشنی به آسیب‌های تفرقه پرداخته و راهبردهایی دقیق و نظام‌مند برای مقابله با آن ارائه کرده است. بررسی این راهبردها، به‌ویژه با تأکید بر تفسیر تسنیم اثر آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، می‌تواند بستری برای درک عمیق‌تر از مواجهه قرآنی با مسئله تفرقه فراهم آورد. بنابراین پرسش اصلی پایان نامه حاضر کنکاش از انواع راهبرد های (دینی، اخلاقی و اجتماعی) مقابله قرآن با تفرقه افکنی در جامعه اسلامی با تاکید بر تفسیر تسنیم است. در سوره آل‌عمران، آیه 103، خداوند می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلا تَفَرَّقُوا...» که بر لزوم چنگ زدن همگان به ریسمان الهی و پرهیز از تفرقه تأکید دارد. این آیه، یکی از مهم‌ترین بنیان‌های دینی وحدت در قرآن کریم به شمار می‌آید. تفسیر تسنیم، این اعتصام را به‌معنای تمسک به دین الهی، ولایت الهی و معرفت توحیدی تبیین می‌کند. از این منظر، تفرقه نه‌تنها یک معضل اجتماعی، بلکه نشانه‌ای از گسست معرفتی با منابع وحیانی است که در سطح فرهنگی و اعتقادی نمود پیدا می‌کند. افزون بر این، تفرقه و نزاع، ثمره ضعف در فضائل اخلاقی و رشد رذایل فردی است. سوره انفال، آیه 46 بیان می‌دارد: «وَلا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ...» که هشدار می‌دهد نزاع موجب سستی و از بین رفتن هیبت و توانمندی امت اسلامی می‌شود. علامه جوادی آملی در تفسیر این آیه تأکید می‌کند که ریشه بسیاری از نزاع‌ها در جامعه، بی‌توجهی به مکارم اخلاقی نظیر صبر، مدارا، گذشت و حسن‌ظن است. بنابراین، راهبردهای اخلاقی قرآن در مقابله با تفرقه، بر پایه تقویت این فضائل در ساحت فرد و جامعه شکل گرفته است. از منظر فرهنگی نیز، یکی از زمینه‌های تفرقه، چندگانگی در فهم و تلقی از دین است. در سوره روم، آیه 32 آمده است: «مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعًا...» که اشاره دارد به کسانی که دین الهی را فرقه‌فرقه کردند. در تفسیر تسنیم، این رفتار نشانه خروج از مسیر عقلانی و وحیانی دین‌ورزی دانسته شده است. برداشت‌های خودسرانه، قوم‌گرایی دینی و تحمیل قرائت‌های انحرافی از دین، از مهم‌ترین بسترهای بروز تفرقه فرهنگی در امت اسلامی شمرده می‌شود. راهبردهای دینی‌ـ‌فرهنگی برای مقابله با این وضعیت، در قرآن بر مفاهیمی همچون بازگشت به توحید، اطاعت از رسول خدا (ص)، و پیروی از معارف اهل‌بیت (ع) تأکید دارند. تفسیر تسنیم، با تحلیلی جامع از سیره پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع)، به ضرورت تعلیم و تربیت وحدت‌محور، شناخت مشترک از دین، و اجتناب از افراط و تفریط در فهم آموزه‌های اسلامی می‌پردازد. این نگاه، تفرقه را نه صرفاً یک انحراف سطحی، بلکه حاصل فقدان بینش دینی عمیق می‌داند. در بُعد اخلاقی نیز، راهبردهای قرآنی بر محور تهذیب نفس و اخلاق جمعی استوار است. تقویت فضائل اخلاقی در جامعه، همچون خوش‌خلقی، حسن معاشرت، دوری از سوءظن، و انصاف در قضاوت‌ها، از جمله موضوعاتی است که در تفسیر تسنیم به‌عنوان مبانی حفظ وحدت اجتماعی معرفی شده‌اند. این اصول اخلاقی، بستر تعامل سازنده در جامعه را فراهم می‌کنند و از شکل‌گیری فضاهای خصومت‌آلود جلوگیری می‌کنند. از منظر اجتماعی، قرآن بر ایجاد بسترهایی همچون عدالت اجتماعی، مساوات، مشارکت عمومی و پرهیز از تبعیض در ساختار قدرت تأکید دارد. تفسیر تسنیم با بررسی آیات متعددی نظیر «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ...»، تفرقه را محصول تبعیض‌های ساختاری و ضعف در مدیریت اجتماعی می‌داند. بنابراین، راهبردهای اجتماعی مقابله با تفرقه، با ایجاد ساختارهایی عادلانه، مشارکتی و همدلانه قابل تحقق است. در این میان، تمایز مفهومی میان «راهبرد» و «راهکار» نیز دارای اهمیت است. راهبرد یا استراتژی، به طرحی کلان، جهت‌دار و بلندمدت اطلاق می‌شود که مسیر کلی تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری را مشخص می‌کند. در مقابل، راهکارها جنبه عملیاتی، جزئی و کوتاه‌مدت دارند و معمولاً برای اجرای اجزای خرد یک راهبرد کلان به‌کار می‌روند. از این رو، در پژوهش‌های قرآنی، تمرکز بر راهبردها، به معنای شناسایی اصول و سیاست‌های کلان وحیانی است. بر همین اساس، عنوان این پژوهش به‌درستی بر واژه «راهبرد» متمرکز شده است؛ چراکه هدف آن، استخراج چارچوب‌های کلان اندیشه قرآنی در مقابله با تفرقه‌افکنی است. این راهبردها می‌توانند مبنای تدوین برنامه‌های کاربردی‌تر در سطوح آموزش دینی، رسانه‌ای، اجتماعی و حاکمیتی قرار گیرند. تفسیر تسنیم با رویکردی تحلیلی و نظام‌مند، بستری غنی برای شناسایی این راهبردها فراهم کرده که تاکنون به‌صورت متمرکز مورد واکاوی علمی قرار نگرفته است. در نهایت، پژوهش در این زمینه نه‌تنها ارزش نظری و معرفتی دارد، بلکه در بُعد کاربردی نیز می‌تواند به تدوین سیاست‌های دینی و فرهنگی مؤثر در راستای تقویت انسجام اسلامی کمک کند. جهان اسلام بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازگشت به مبانی اصیل قرآنی است تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تفسیری همچون تفسیر تسنیم، گام‌هایی مؤثر در جهت وحدت و همدلی بردارد

عشق روانی است و ذات و جوهر انسان است و عشق الهی احساس و دلبستگی وجودی بین انسان و علت اوست که سرریز می کند و اثر را به کمال خود می رساند در مدار عشق و محبت می چرخد و از آنجایی که انسان بخشی از آفرینش است که از محبت خداوند به خود سرچشمه می گیرد، انسان بخشی از این جهان است که خداوند متعال عشق خود را به ذات اقدس خود نشأت می دهد و از آنجا که عشق به یک چیز، ایجاب می کند. عشق به آثار آن، خلقت از آثار ذات اقدس است، پس خداوند متعال دوستدار خلقت خود بوده است، پس کمال آنچه هست، رسیدن آن در حرکت به سوی کمال خود از طریق عشق است سلسله مراتبی از یک مرتبه تا شدیدترین آن و بزرگترین محبت آن است که انسان را به کمال حقیقی و مطلق که همان حق تعالی است مجذوب کند و با عمل به اوامر خداوند در علم و سلوک و رفتار به سوی خداوند سیر کند. اطاعت از رسولش و اولیای اوست و همانگونه که خداوند خلقت خود را دوست دارد فطرتاً خداوند را دوست دارد تعداد دفعاتی که کلمه محبت در قرآن آمده است و به اشکال مختلف می باشد. اصیل و عینی و اعتراف به وجود و ضرورت آن محبت انسان به خدا و محبت خداوند به انسان است و دوستدار خدای متعال ناظر اعمال و کردار اوست و همیشه خدای جاوید را می بیند. در نهان و آشکار او را تماشا می کند و به همین دلیل از گناه دوری می کند، بلکه به حد «عشق شدیدتر» می رسد که در ذهن خود به گناه فکر نمی کند، در نتیجه آینه ای می شود که در آن صفات نیکوکار و امین و توبه کننده و پاک شده نازل می شود، مفسران در تعبیر محبت بین کسانی که می گویند تمایل و جاذبه و نوعی اراده است اختلاف کرده اند. برخی می گویند که بنده خدا را دوست ندارد. زیرا امر محبت، تجانس است و برخی می گویند جایز نیست بگوییم خداوند بنده را دوست دارد, زیرا عشق به دلیل تفاوت ارجاعات فکری بین آنها یک نیاز است. این پژوهش به دنبال تفسیر آیات عاشقانه سوره بقره و آل عمران از نظر محقق الجوادی آملی، فقیه، فیلسوف و محقق در تفسیر التسنیم است و محقق آلوسی در تفسیر او از روح معانی، به عنوان یکی از قطب های تصوف و یکی از مفسران اصلی مکتب اهل سنت، محقق در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است که محقق جوادی آملی عشق را حاصل لذت و نشاط می داند و عشق را مفهومی واقعی و مشترک بین مرتبه الهی و مرتبه کیهانی می داند، لذا انتساب آن به خداوند و انسان نیز جایز است. و اینکه محبت از یک سو نتیجه علم و از سوی دیگر دلیل بر پیروی و تسلیم است محقق آلوسی تعریف خود از عشق الهی را بین تصرف گوینده اشعری می چرخاند و محبت می بیند. به عنوان یک نوع اراده، خداوند بندگان خود را به معنای راضی بودن و پاداش دادن به آنها، و محبت به بنده به معنای پیروی و تسلیم، و بین حلقه صوفی شناس که آن را گرایش می بیند، دوست دارد. از بنده به سوی کمال، و اشتیاق به خداوند متعال که فنای بنده در خداوند است، و به این نتیجه رسیده ایم که بین الجوادی آملی و آلوسی نقاط اشتراک و تمایز وجود دارد نسبت به معرفت، نوعی اشتراک وجود دارد و هر گاه افکار به سمت علم کلام سوق داده می شود، می بینیم که بین آنها نقاط اختلاف وجود دارد. کلیدواژه ها: عشق الهی، تفسیر سوره بقره، تفسیر سوره آل عمران، تفسیر تسنیم، تفسیر روح المعانی. عشق روانی است و ذات و جوهر انسان است و عشق الهی احساس و دلبستگی وجودی بین انسان و علت اوست که سرریز می کند و اثر را به کمال خود می رساند در مدار عشق و محبت می چرخد و از آنجایی که انسان بخشی از آفرینش است که از محبت خداوند به خود سرچشمه می گیرد، انسان بخشی از این جهان است که خداوند متعال عشق خود را به ذات اقدس خود نشأت می دهد و از آنجا که عشق به یک چیز، ایجاب می کند. عشق به آثار آن، خلقت از آثار ذات اقدس است، پس خداوند متعال دوستدار خلقت خود بوده است، پس کمال آنچه هست، رسیدن آن در حرکت به سوی کمال خود از طریق عشق است سلسله مراتبی از یک مرتبه تا شدیدترین آن و بزرگترین محبت آن است که انسان را به کمال حقیقی و مطلق که همان حق تعالی است مجذوب کند و با عمل به اوامر خداوند در علم و سلوک و رفتار به سوی خداوند سیر کند. اطاعت از رسولش و اولیای اوست و همانگونه که خداوند خلقت خود را دوست دارد فطرتاً خداوند را دوست دارد تعداد دفعاتی که کلمه محبت در قرآن آمده است و به اشکال مختلف می باشد. اصیل و عینی و اعتراف به وجود و ضرورت آن محبت انسان به خدا و محبت خداوند به انسان است و دوستدار خدای متعال ناظر اعمال و کردار اوست و همیشه خدای جاوید را می بیند. در نهان و آشکار او را تماشا می کند و به همین دلیل از گناه دوری می کند، بلکه به حد «عشق شدیدتر» می رسد که در ذهن خود به گناه فکر نمی کند، در نتیجه آینه ای می شود که در آن صفات نیکوکار و امین و توبه کننده و پاک شده نازل می شود، مفسران در تعبیر محبت بین کسانی که می گویند تمایل و جاذبه و نوعی اراده است اختلاف کرده اند. برخی می گویند که بنده خدا را دوست ندارد. زیرا امر محبت، تجانس است و برخی می گویند جایز نیست بگوییم خداوند بنده را دوست دارد, زیرا عشق به دلیل تفاوت ارجاعات فکری بین آنها یک نیاز است. این پژوهش به دنبال تفسیر آیات عاشقانه سوره بقره و آل عمران از نظر محقق الجوادی آملی، فقیه، فیلسوف و محقق در تفسیر التسنیم است و محقق آلوسی در تفسیر او از روح معانی، به عنوان یکی از قطب های تصوف و یکی از مفسران اصلی مکتب اهل سنت، محقق در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است که محقق جوادی آملی عشق را حاصل لذت و نشاط می داند و عشق را مفهومی واقعی و مشترک بین مرتبه الهی و مرتبه کیهانی می داند، لذا انتساب آن به خداوند و انسان نیز جایز است. و اینکه محبت از یک سو نتیجه علم و از سوی دیگر دلیل بر پیروی و تسلیم است محقق آلوسی تعریف خود از عشق الهی را بین تصرف گوینده اشعری می چرخاند و محبت می بیند. به عنوان یک نوع اراده، خداوند بندگان خود را به معنای راضی بودن و پاداش دادن به آنها، و محبت به بنده به معنای پیروی و تسلیم، و بین حلقه صوفی شناس که آن را گرایش می بیند، دوست دارد. از بنده به سوی کمال، و اشتیاق به خداوند متعال که فنای بنده در خداوند است، و به این نتیجه رسیده ایم که بین الجوادی آملی و آلوسی نقاط اشتراک و تمایز وجود دارد نسبت به معرفت، نوعی اشتراک وجود دارد و هر گاه افکار به سمت علم کلام سوق داده می شود، می بینیم که بین آنها نقاط اختلاف وجود دارد.

از مسائل‌ اساسی‌ در باب معرفت‌، شناخت‌ خود انسان می باشد. با شناخت‌ انسان آدمی‌ هم‌ به‌ شناخت‌ خدا راه پیدا می یابد و هم‌ به‌ شناخت‌ هستی‌ دست پیدا می کند. آیت اله جوادی آملی معتقدند که اگر از قرآن در مورد انسان سوال گردد، قران پاسخ خواهد داد: انسان ", حی متاله ", است ، کسی می باشد که به ذات اقدس اله متصل گردیده و در هر زمانی که زندگی می نماید روح الهی در انسان می باشد که اگر از انسان گرفته شود ، حیوان و یا حتی ممکن است تا مرحله اضل از حیوان نیز نزول نماید. در این پژوهش ما بدنبال مختصات معرفتی انسان شناسی سیاسی از منظر تفسیر تسنیم آیت اله جوادی آملی و سایر آثار ایشان هستیم که بر اساس بررسی آثار ایشان ، اهم مختصات معرفتی انسان شناسی سیاسی در تفسیر تسنیم مبتنی بر نظریه فطرت ایشان ،ونوع شناسی انسان مبتنی بر کرامت ، آزادی و انتخاب آگاهانه در راستای تشکیل بلد طیب می باشد و در ادامه این پژوهش مشخص میگردد علاوه بر مشخصه های ذکر شده ، مشخصه های دیگری از جمله : دو بعدی بودن انسان (روح و جسم) ، عقل انسان ، سعادت و غایت انسان ، مقام خلیفه اللهی و مدنی الطبع بودن انسان نیز در موضوع انسان شناسی سیاسی از منظر آیت الله جوادی آملی تاثیر گذار بوده که کلیه این شاخصه ها در نظریات ایشان در این پژوهش مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است. در این پژوهش از روش کیفی از نوع تفسیری استفاده شده است .

دین الهی، موهبتی ربّانی، آسمانی، مقدس و خطاناپذیر است و مکمل عقل و دانش های بشری بوده و در راستای سعادت دنیوی و اخروی انسان هاست. ارسال وحی الهی از خداوند تا نفس نفیس پیامبران سه مرحله را به ترتیب علمی می پیماید: اول ؛ ابلاغ از خداوند به پیامبران؛ دوم: تحقق وحی در نفس انبیاء و سوم : ابلاغ وحی از پیامبران به مردم. ماهیت و محتوای وحی و دین الهی در هر سه مرحله مصون از خطا و لغزش علمی و عملی است، لیکن تدین و دین پذیری مخاطبان خطاپذیر انسانی، غیر از ماهیت اصلی و مقدس و خطاناپذیر وحیانی است و لذا ممکن است به دلایل چندی از قبیل خطای علمی انسان ها و هواهای نفسانی و رسوبات شیطانی دچار لغزش شود. لازم به یادآوری است: معنای این سخن، خطاپذیری مطلق تدین و دین پذیری انسان ها نیست، بلکه اذعان به این امر است که ممکن است دین پذیری و تلقی وحی و دین از سوی مخاطبان عادی انسانی در مواردی دچار خطا و لغزش شود. به بیان دیگر، مخاطب دین، مردم عادی هستند که دین را درک می کنند، اینک پرسش آن است که آیا همه ی کسانی که تلاش می کنند تا دین را درک کنند، واقعاً به حقیقت دین می رسند؟ پاسخ منفی است زیرا ماهیت ذاتی حقیقت وحی که الهی، ربّانی، مقدس و خطاناپذیر است الزاما به معنای تدین، پذیرش و تلقی صحیح و واقعی انسان ها از دین در همه ی موارد نیست؛ به همین دلیل تفاوت اقوال و اندیشه های عالمان دین و فِرَق و نِحَل دینی ایجاد می شود. پرسش اساسی پایان نامه حاضر آن است که مولفه ها، مشخصات و ویژگی های تدین خودمحور (= پذیرش خطا پذیر دین از سوی برخی انسان ها) از نظر آیت الله جوادی آملی با محوریت تفسیر تسنیم چگونه است؟ آیت الله جوادی آملی ضمن پذیرش تفاوت بین دین و تدین می نویسد: درتعریف این دو مفهوم از خلط میان دین و تدین؛ دین و ایمان باید اجتناب شود. دین حقیقتی پیام گونه است که خداوند آن را در اختیار انسان قرار داده است، در حالی که ایمان و تدین وصف انسان(خطاپذیر ) است. ایشان می افزاید: دین مرکب است از مجموعه معارف نظری و عقیدتی، احکام و قوانین عملی و دستورات اخلاقی، در ابعاد گوناگون فردی و اجتماعی، سازگار با عقل و فطرت انسانی، که از سوی خداوند یکتا توسط پیامبران برای هدایت همه جانبه مادی و معنوی بشر فرستاده شد و در صورت پیاده شدن به طور کامل، سعادت و رستگاری دنیوی و اخروی انسان را تأمین می کند. لیکن دینداری(ایمان و تدین)یعنی شناخت و باور. مؤلفه ها و مشخصات و ویژگی های تدین خودمحور از منظر آیت الله جوادی آملی با تاکید بر تفسیر تسنیم عبارت است از: 1. برخورد گزینشی با آموزه های دین 2. توجیه گرایی در حوزه نظر و عمل 3. سیادت زدایی از دین ضرورت: بنابراین ضرورت دارد تا با شناخت مولفه‌ ها و مشخصات تدین خودمحور، این نوع دین پذیری را آسیب شناسی نموده و راهکارهای اصلاحی برای درک کم خطاتر و واقعی تر دین را بشناسیم. همچنین این شناخت موجب ارتقاء فهم دینی، چگونگی حفظ هویت دینی اصیل و تقویت دینداری صحیح و جامع در جامعه می شود و از آسیب‌های فردی و اجتماعی ناشی از دینداری خودمحور پیشگیری می نماید. روش تحقیق: مساله محور، کتابخانه ای، توصیفی، تحلیلی، بنیادین نوآورانه بودن: نسبت به اینکه درباره ی موضوع حاضر از منظر آیت الله جوادی آملی، پژوهشی تاکنون نوشته نشده است، این پایان نامه نوآورانه است.