جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله اصلی تحقیق حاضر که بدان پرداخته نشده است، پی‌جویی و تفسیر ترک اولی در اندیشه کلامی شیخ صدوق و شیخ کلینی است. این‌که با توجّه به نبودِ تصریح به اندیشه ترک‌اولی در کلام این دو محقّق چگونه و با چه مؤلّفه‌هایی می‌توان فکر مذکور را پی‌جویی و ریشه‌یابی کرد تا به دنبال آن، تفسیر ترک اولی در اندیشه آن‌ها تبیین شود. این امر با توصیف و تحلیل کلمات و روایت مدّنظر این دو اندیشمند حاصل خواهد شد. از جمله دستاوردهای مهم این تحقیق، ملاحظه پذیرش عصمت مطلق انبیا از سوی این دو اندیشمند به همراه «پذیرش کلی آیات و روایات موهم عدم عصمت، تنافی ایجاد می‌کند»، است. این دو اندیشمند در حل این تنافی، ادلّه عصمت مطلق را مقدّم داشته و به تأویل آیات و روایات موهم عدم عصمت دست می‌زنند که از این سه مؤلّفه، فکر ترک‌اولی قابل شکل‌گیری است. اینان برخی از آیات موهم عدم عصمت را از اساس به‌گونه‌ای تأویل کرده‌اند که هیچ ارتباطی به فعل خود نبی ندارد و آن را از باب قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» دانسته‌اند؛ ولی تأویل مذکور، فراگیر نبوده و شامل همه ادلّه موهم نیست. پس مجال برای رخ دادن تنافی میان آن‌ها و ادلّه عصمت مطلق انبیا باقی است. تفسیر ترک‌اولی از منظر شیخ صدوق، اجمال کم‌تری از دیدگاه شیخ کلینی دارد؛ زیرا از میان تفاسیر ذکر شده برای ترک‌اولی، سه تفسیر در اندیشه کلامی شیخ صدوق امکان‌پذیر است: تفسیر ترک‌اولی به ارتکاب عمل خلاف شئونات نبی، تفسیر آن به توجّه کامل نداشتن به خدا و تفسیر به ترک بهترین فعل ممکن. در اندیشه شیخ کلینی نیز هر 5 تفسیر امکان‌پذیر است و چون قرینه‌ای بر تعیین یا اولویت برخی از آن‌ها بر سایر معانی وجود ندارد، تفسیر ترک‌اولی در اندیشه ایشان با اجمال بیشتری همراه است.

نوشتار پیش رو پژوهشی است درباره یکی از مصادیق روایات معروف به "منتقله" که به مسأله ذبیح الله اختصاص دارد. اکثر دانشمندان اهل تسنن روایت ذبح اسحاق (ع) را قبول کرده اند. طبرسی گرچه روایت مورد بحث را نقل کرده اما به نظر می رسد آن را نپذیرفته است. آنچه که در این خصوص مورد غفلت واقع شده، عدم وجود روایت ذبح اسحاق منقول از مجمع البیان در مصادر اولیه حدیثی شیعه و قلت آن در منابع متأخر شیعه است؛ بلکه روایاتی نیز در کتب حدیثی شیعه و در مواردی در کتب اهل تسنن وجود دارد که مخالف آن و بیان کننده ذبیح الله بودن اسماعیل (ع) است. وجود نقل هایی معدود در کتب عامه متقدم مانند ماوردی و نقل بدون سند (مرفوع)، منتقله بودن آن را از کتب عامه توسط امین الاسلام طبرسی محتمل می سازد. بنابراین روایت مورد بحث از امام علی (ع) صادر نشده است؛ بلکه به سبب اغراض سیاسی و تکیه بر سخنان امثال کعب الاحبار چنین نسبتی به ایشان داده شده است.

در گنجینۀ گهربار ـ امّا ناشناختۀ ـ ادب فارسی، حماسه  های دینی که به دلاوری  های مولای متقیان علی علیه السلام پرداخته  اند، فراوان ند که بسیاری از آن ها با نام عام «حملۀ حیدری» سروده و تدوین شده  اند. در این مقال به معرفی منظومه «غزوات» اثر میرزا ابوطالب فندرسکی پرداخته  ایم.