جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقایسه تطبیقی تفسیر مفسران پیرامون آیات و موضوعات قرآنی از جمله راه‏‌های فهم صحیح مراد الهی است. در این روش، آراء مفسران قرآن براساس شواهد قرآنی، عقلی و نقلی مورد مقایسه و ارزیابی قرار می‌گیرد و نظر صحیح پیرامون آیه و موضوع منتخب، تبیین می‌شود. ابن‌عاشور و علامه طباطبایی روش تفسیری قرآن به قرآن را مبنای تفسیر خود قرار داده‏اند. بر این اساس، مقایسه و ارزیابی نظریات تفسیری این دو مفسر با یکدیگر اهمیت به‏سزایی دارد و موجب فهم مراد الهی براساس سیاق آیات قرآن می‌شود. آیه 124 سوره بقره افزون ‏بر ارائه نمایی کلی از مکالمه حضرت ابراهیم با خداوند و درخواست‏‌های وی از ذات ربوبی، حاوی مفاهیم و اصطلاحات مهم کلمات، ابتلاء و امامت است که فهم معنای دقیق حقیقی آن‏‌ها تأثیر مهمی در شکل‏گیری زمینه فکری و اعتقادی مسلمانان نسبت به سنت‏‌های الهی همانند ابتلاء و نیز موضوع مهم و اصولی امامت دارد. در همین راستا، تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تفسیر آن دو مفسر پیرامون محتوای آیه 124 سوره بقره از جمله: اصطلاحات مهم قرآنی ابتلاء، کلمات و امامت و نیز درخواست حضرت ابراهیم برای اعطای امامت به ذریه‏اش و در نهایت پاسخ خداوند به او، پرداخته است. براین اساس، ابن‏ عاشور و علامه طباطبایی، سیاق واحدی را بر آیه شریفه در نظر می‌گیرند و درباره دعای ابراهیم و پاسخ خداوند به آن؛ نظری مشابه با همدیگر مطرح نموده‎اند، اما زمان شروع ابتلای ابراهیم و تفسیر اصطلاحات قرآنی مذکور در آیه محلّ اختلاف این دو مفسر است. ابن‌عاشور اصطلاحات مذکور را همانند مفسران سلف فریقین تفسیر نموده‏ است، حال آنکه علامه طباطبایی ضمن استناد به آیات متعدد قرآنی، تفسیری بدیع و متفاوت از اصطلاحات قرآنی آیه محلّ بحث ارائه نموده است.

تأویلات روایی اهل بیت (علیهم‌السلام) در تفسیر آیات قرآن کریم، با اتکا به علم لدنی و شناخت باطنی، لایه‌های رمزی و ژرف مفاهیم نبوت، امامت و ولایت را آشکار ساخته و جایگاه محوری ایشان را در نظام هدایت الهی تبیین می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع معتبر تفسیری شیعه، به تحلیل گونه‌شناسانه تأویلات اهل بیت (ع) در آیات ۳۰ و ۱۲۴ سوره بقره و آیات ۳۳ و ۶۱ سوره آل‌عمران می‌پردازد و تلاش دارد جایگاه تأویلی اهل بیت (ع) در کشف معانی باطنی و پیوند آن با مفاهیم بنیادین نبوت و امامت را بررسی نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در آیه ۳۰ بقره، خلافت انسان، مقامی الهی و معنوی با ویژگی‌هایی چون عصمت، هدایت و شایستگی باطنی دانسته شده و در آیه ۱۲۴، کلمات الهی به معارف لدنی و آزمون‌های باطنی برای احراز مقام امامت تأویل یافته است. در سوره آل‌عمران نیز، آیه ۳۳ بر اصطفاء معنوی و طهارت باطنی خاندان نبوت دلالت دارد و آیه ۶۱ (مباهله) وحدت وجودی و معنوی اهل بیت (ع) را با پیامبر (ص) در نظام ولایت اثبات می‌کند. نتیجه این تحقیق حاکی از آن است که تأویلات اهل بیت (ع) با فراتر رفتن از ظاهر الفاظ، معانی ژرف و باطنی آیات را آشکار ساخته و جایگاه اهل بیت (ع) را به‌عنوان حاملان علم الهی، وارثان وحی و هادیان باطنی امت تثبیت می‌کند. این تأویلات، در برابر برداشت‌های صرفاً ظاهری، چارچوبی معرفتی و تفسیری ارائه می‌دهند که در فهم صحیح آموزه‌های قرآنی پیرامون نبوت و امامت نقش مؤثر و راهبردی دارد.

موضوع تکثرگرایی دینی به‌ویژه در اندیشه جان هیک، یکی از مباحث تأثیرگذار در الهیات و فلسفه دین معاصر است. جان هیک با ارائه نظریه تکثر دینی، معتقد بود که تمامی ادیان بزرگ جهانی به گونه‌ای متفاوت به یک حقیقت غایی پاسخ می‌دهند و این تفاوت‌ها نباید به برتری یا حقانیت مطلق یک دین بر دیگری تعبیر شوند. این دیدگاه، در کنار استقبال گسترده، با نقدهای جدی از سوی متفکران و الهی‌دانان، به‌ویژه در جهان اسلام و ایران، روبرو شده است. متفکران ایرانی، با تکیه بر سنت‌های فلسفی و الهیاتی اسلامی، نقدهای متنوعی بر آرای جان هیک مطرح کرده‌اند که مورد بررسی قرار می گیرد. با وجود تعدد و تنوع این نقدها، هنوز بررسی جامعی که به صحت‌سنجی، طبقه‌بندی، و تحلیل انتقادات متفکران ایرانی بپردازد، به چشم نمی‌خورد. این مسئله از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که برخی نقدها ممکن است ناشی از سوءفهم یا تفاوت در چارچوب‌های مفهومی باشد، در حالی که دیگر نقدها می‌توانند چالش‌های عمیق و قابل‌توجهی برای نظریه تکثرگرایی دینی هیک ایجاد کنند. ازاین‌رو، عدم تحلیل و ارزیابی دقیق این نقدها، باعث می‌شود تصویر جامعی از جایگاه این نظریه در مواجهه با انتقادات متفکران ایرانی به‌دست نیاید. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و صحت‌سنجی نقدهای متفکران ایرانی به نظریه تکثر دینی جان هیک انجام می‌شود. این پژوهش به هیچ عنوان بنا ندارد درباره قوت یا ضعف نظریه تکثرگرایی جان هیک بحث کند یا این نظریه را مورد نقادی قرار دهد.بلکه فقط بررسی وفهم نظریه جان هیک و برداشت متفکران ایرانی ازنظریه جان هیک ودرنهایت اینکه چه فاصله ای میان برداشتهای متفکرین ایرانی با این نظریه وجود دارد مورد بحث است .لذا تلاش داریم این نقدها را طبقه‌بندی کرده و با استفاده از روش‌های تحلیلی و تطبیقی، میزان اعتبار و استحکام آن‌ها را ارزیابی کنیم . نتایج این تحقیق می‌تواند به روشن شدن زوایای کمتر بررسی‌شده نظریه تکثر دینی و میزان انطباق آن با چارچوب‌های فلسفی و الهیاتی متفکران ایرانی کمک کند.

مسئله امامت از مباحث اساسی در کلام اسلامی بوده و همواره علت اصلی بروز اختلاف، در عقاید فریقین است. بررسی ادله قرآنی، در تبیین جایگاه مقام امامت، به‌عنوان عاملی مهم در استمرار تعالیم و هدایت اسلامی می‌تواند مؤثر باشد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه‌ منابع کتابخانه‌ای، ادله قرآنی امامت انتصابی را بر اساس آیات 124 بقره، 34 آل‌عمران و 68 قصص مورد بررسی تطبیقی قرار داده و دیدگاه‌های فریقین را مقایسه می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که از نظر امامیه، سه آیه فوق در اثبات امامت انتصابی، مکمل یکدیگرند و جعل امامت، همچون جعل نبوت، بر اساس اختیار مطلق الهی بوده و رابطه آن با ذریه‌ معصوم، ضرورت وجود امام معصوم را در جهت حفظ آموزه‌های دینی و هدایت امت اسلامی دوچندان می‌سازد. برخلاف دیدگاه اهل‌سنت که امامت را امری انتخابی و بی‌ارتباط با خاتمیت تلقی می‌کند، این پژوهش بر اساس سه آیه فوق، انتصاب امامت را تبیین‌کننده خاتمیت و عامل تداوم رسالت پیامبری معرفی می‌کند. بررسی دقیق مفاهیم «جعل»، «ذریه» و «اختیار الهی» در سه آیه فوق و ارتباط معنایی بین آن‌ها، نشان‌دهنده این است که امامت با انتخاب بشری نبوده، بلکه همچون نبوت، جعلی از سوی خداوند است. این نتایج در راستای ادله‌ امامیه مبنی بر اثبات انتصاب امامت ائمه‌ معصوم و جایگاه آن در حفظ خاتمیت، مقبول‌تر به نظر می‌رسد. نوآوری این پژوهش در ارائه خوانشی جدید از پیوستگی و همبستگی این سه آیه در ارتباط با اثبات امامت انتصابی و مقایسه آن با دیدگاه‌های اهل‌سنت است.

عشق روانی است و ذات و جوهر انسان است و عشق الهی احساس و دلبستگی وجودی بین انسان و علت اوست که سرریز می کند و اثر را به کمال خود می رساند در مدار عشق و محبت می چرخد و از آنجایی که انسان بخشی از آفرینش است که از محبت خداوند به خود سرچشمه می گیرد، انسان بخشی از این جهان است که خداوند متعال عشق خود را به ذات اقدس خود نشأت می دهد و از آنجا که عشق به یک چیز، ایجاب می کند. عشق به آثار آن، خلقت از آثار ذات اقدس است، پس خداوند متعال دوستدار خلقت خود بوده است، پس کمال آنچه هست، رسیدن آن در حرکت به سوی کمال خود از طریق عشق است سلسله مراتبی از یک مرتبه تا شدیدترین آن و بزرگترین محبت آن است که انسان را به کمال حقیقی و مطلق که همان حق تعالی است مجذوب کند و با عمل به اوامر خداوند در علم و سلوک و رفتار به سوی خداوند سیر کند. اطاعت از رسولش و اولیای اوست و همانگونه که خداوند خلقت خود را دوست دارد فطرتاً خداوند را دوست دارد تعداد دفعاتی که کلمه محبت در قرآن آمده است و به اشکال مختلف می باشد. اصیل و عینی و اعتراف به وجود و ضرورت آن محبت انسان به خدا و محبت خداوند به انسان است و دوستدار خدای متعال ناظر اعمال و کردار اوست و همیشه خدای جاوید را می بیند. در نهان و آشکار او را تماشا می کند و به همین دلیل از گناه دوری می کند، بلکه به حد «عشق شدیدتر» می رسد که در ذهن خود به گناه فکر نمی کند، در نتیجه آینه ای می شود که در آن صفات نیکوکار و امین و توبه کننده و پاک شده نازل می شود، مفسران در تعبیر محبت بین کسانی که می گویند تمایل و جاذبه و نوعی اراده است اختلاف کرده اند. برخی می گویند که بنده خدا را دوست ندارد. زیرا امر محبت، تجانس است و برخی می گویند جایز نیست بگوییم خداوند بنده را دوست دارد, زیرا عشق به دلیل تفاوت ارجاعات فکری بین آنها یک نیاز است. این پژوهش به دنبال تفسیر آیات عاشقانه سوره بقره و آل عمران از نظر محقق الجوادی آملی، فقیه، فیلسوف و محقق در تفسیر التسنیم است و محقق آلوسی در تفسیر او از روح معانی، به عنوان یکی از قطب های تصوف و یکی از مفسران اصلی مکتب اهل سنت، محقق در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است که محقق جوادی آملی عشق را حاصل لذت و نشاط می داند و عشق را مفهومی واقعی و مشترک بین مرتبه الهی و مرتبه کیهانی می داند، لذا انتساب آن به خداوند و انسان نیز جایز است. و اینکه محبت از یک سو نتیجه علم و از سوی دیگر دلیل بر پیروی و تسلیم است محقق آلوسی تعریف خود از عشق الهی را بین تصرف گوینده اشعری می چرخاند و محبت می بیند. به عنوان یک نوع اراده، خداوند بندگان خود را به معنای راضی بودن و پاداش دادن به آنها، و محبت به بنده به معنای پیروی و تسلیم، و بین حلقه صوفی شناس که آن را گرایش می بیند، دوست دارد. از بنده به سوی کمال، و اشتیاق به خداوند متعال که فنای بنده در خداوند است، و به این نتیجه رسیده ایم که بین الجوادی آملی و آلوسی نقاط اشتراک و تمایز وجود دارد نسبت به معرفت، نوعی اشتراک وجود دارد و هر گاه افکار به سمت علم کلام سوق داده می شود، می بینیم که بین آنها نقاط اختلاف وجود دارد. کلیدواژه ها: عشق الهی، تفسیر سوره بقره، تفسیر سوره آل عمران، تفسیر تسنیم، تفسیر روح المعانی. عشق روانی است و ذات و جوهر انسان است و عشق الهی احساس و دلبستگی وجودی بین انسان و علت اوست که سرریز می کند و اثر را به کمال خود می رساند در مدار عشق و محبت می چرخد و از آنجایی که انسان بخشی از آفرینش است که از محبت خداوند به خود سرچشمه می گیرد، انسان بخشی از این جهان است که خداوند متعال عشق خود را به ذات اقدس خود نشأت می دهد و از آنجا که عشق به یک چیز، ایجاب می کند. عشق به آثار آن، خلقت از آثار ذات اقدس است، پس خداوند متعال دوستدار خلقت خود بوده است، پس کمال آنچه هست، رسیدن آن در حرکت به سوی کمال خود از طریق عشق است سلسله مراتبی از یک مرتبه تا شدیدترین آن و بزرگترین محبت آن است که انسان را به کمال حقیقی و مطلق که همان حق تعالی است مجذوب کند و با عمل به اوامر خداوند در علم و سلوک و رفتار به سوی خداوند سیر کند. اطاعت از رسولش و اولیای اوست و همانگونه که خداوند خلقت خود را دوست دارد فطرتاً خداوند را دوست دارد تعداد دفعاتی که کلمه محبت در قرآن آمده است و به اشکال مختلف می باشد. اصیل و عینی و اعتراف به وجود و ضرورت آن محبت انسان به خدا و محبت خداوند به انسان است و دوستدار خدای متعال ناظر اعمال و کردار اوست و همیشه خدای جاوید را می بیند. در نهان و آشکار او را تماشا می کند و به همین دلیل از گناه دوری می کند، بلکه به حد «عشق شدیدتر» می رسد که در ذهن خود به گناه فکر نمی کند، در نتیجه آینه ای می شود که در آن صفات نیکوکار و امین و توبه کننده و پاک شده نازل می شود، مفسران در تعبیر محبت بین کسانی که می گویند تمایل و جاذبه و نوعی اراده است اختلاف کرده اند. برخی می گویند که بنده خدا را دوست ندارد. زیرا امر محبت، تجانس است و برخی می گویند جایز نیست بگوییم خداوند بنده را دوست دارد, زیرا عشق به دلیل تفاوت ارجاعات فکری بین آنها یک نیاز است. این پژوهش به دنبال تفسیر آیات عاشقانه سوره بقره و آل عمران از نظر محقق الجوادی آملی، فقیه، فیلسوف و محقق در تفسیر التسنیم است و محقق آلوسی در تفسیر او از روح معانی، به عنوان یکی از قطب های تصوف و یکی از مفسران اصلی مکتب اهل سنت، محقق در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است که محقق جوادی آملی عشق را حاصل لذت و نشاط می داند و عشق را مفهومی واقعی و مشترک بین مرتبه الهی و مرتبه کیهانی می داند، لذا انتساب آن به خداوند و انسان نیز جایز است. و اینکه محبت از یک سو نتیجه علم و از سوی دیگر دلیل بر پیروی و تسلیم است محقق آلوسی تعریف خود از عشق الهی را بین تصرف گوینده اشعری می چرخاند و محبت می بیند. به عنوان یک نوع اراده، خداوند بندگان خود را به معنای راضی بودن و پاداش دادن به آنها، و محبت به بنده به معنای پیروی و تسلیم، و بین حلقه صوفی شناس که آن را گرایش می بیند، دوست دارد. از بنده به سوی کمال، و اشتیاق به خداوند متعال که فنای بنده در خداوند است، و به این نتیجه رسیده ایم که بین الجوادی آملی و آلوسی نقاط اشتراک و تمایز وجود دارد نسبت به معرفت، نوعی اشتراک وجود دارد و هر گاه افکار به سمت علم کلام سوق داده می شود، می بینیم که بین آنها نقاط اختلاف وجود دارد.

آیه 256 سوره بقره با عبارت «لا إکراه فی الدین» یکی از مهم‌ترین آیات قرآن در زمینه نفی اجبار در ایمان است. این پژوهش با رویکرد تفسیری-کلامی، به بررسی مفهوم عدم اکراه، سیاق نزول آیه، دیدگاه‌های مفسران کلاسیک و معاصر، و ارتباط آن با اصول کلامی مانند اختیار و آزادی عقیده می‌پردازد. با تحلیل تفاسیر گوناگون، مشخص می‌شود که این آیه هم به طور خاص ناظر به اهل کتاب در مدینه است و هم به صورت عام بر آزادی ایمان در اسلام تأکید دارد. این تحقیق همچنین پیامدهای اجتماعی و حقوق بشری آیه را در جهان معاصر بررسی می‌کند. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و با بهره‌گیری از منابع تفسیری و کلامی انجام شده است.

از آن‌جا که پژوهشگر تنها به یک نسخه از این مجلد دسترسی دارد، روش تصحیح متن به شیوه تصحیح قیاسی انتخاب خواهد شد. تصحیح قیاسی معمولاً در مواقعی که تنها یک نسخه از اثر باقی‌مانده باشد و آن نسخه نیز به‌دلیل وجود مغالطات و نواقص متعدد از دقت و صحت کامل برخوردار نباشد، به‌کار می‌رود. در این شیوه، اشتباهات و نادرستی‌های موجود در نسخه مورد نظر با استفاده از قرائن موضوعی، زبانی، تاریخی و سایر شاخص‌ها اصلاح می‌گردد. مُصحح در این فرآیند از توانایی‌های خود در زمینه حدس و تشخیص متن‌شناسی، در چارچوب ضوابط علمی و با رعایت قرائن تاریخی و فرهنگی، بهره می‌برد (جهانبخش، 1378: 33).

تخریب محیط زیست به نقطه بحران رسیده است. دانشمندان علوم مختلف به تناسب دانش خود درصدد ارائه راهکاری برای خروج از این بحران هستند. الهی‌دانان نیز باید رویکرد الهیاتی خود را در قبال این بحران ارائه نمایند. این پژوهش در نظر دارد رویکردهای الهیاتی مطرح شده از سوی الهی‌دانان در رابطه با محیط زیست را بررسی منتقدانه کند. در مسیحیت تقریباً تمامی رویکردهای الهیاتی ذیل سه رویکرد عدالت زیست محیطی و تقدس طبیعت و نظام سرپرستی قرار می‌گیرد؛ اما به نظر می‌رسد این رویکردها، هم از جهت انطباق با مبانی دینی و هم از جهت عملیاتی بودن آن، در حل بحران زیست محیطی کافی نیستند. درکلام اسلامی به‌رغم آموزه‌های فراوان دینی در ارتباط با محیط زیست، شاهد نظریه‌های کلامی چشمگیری که مرتبط با محیط زیست باشد، نیستیم. این پژوهش با تحلیل مبانی کلامی در اسلام و آموزه‌های الهیاتی در مسیحیت، اسلام و مسیحیت در رابطه با محیط زیست را با رویکردی انتقادی مقایسه می‌کند. اینکه کدامیک از آموزه‌های دینی، نقش و تاثیر بیشتری در رفتار زیست محیطی ما دارد، مساله این پژوهش است. به نظر می‌رسد نظریه خیر عمومی می تواند به مثابه یک نظریه در ارتباط با محیط زیست باشد. در این پژوهش با بررسی نقادانه رویکردهای الهیاتی مسیحی و اسلامی، نظریه خیر عمومی (Common Good) به مثابه نظریه جدیدی مطرح می‌شود و نشان داده می شود که خیر عمومی به لحاظ مزایایی که دارد نسبت به رویکرد‌های دیگر، در حل بحران زیست محیطی از منظر الهیاتی برتری دارد.

بسیاری از آیات قرآن، خداوند را خالق همه کائنات و از جمله افعال انسان و تحقق‌بخش همه آنها می‌داند، به‌گونه‌ای که برخی مفسران بر این باورند که انسان در اعمال خود مجبور است و از قدرت، اراده و اختیار بی‌بهره است (ابوزهره، بی‌تا: 104). حتی ظاهر برخی آیات این‌گونه می‌نماید که انسان اختیاری در هدایت و گمراه شدن نداشته و خداوند افراد را وادار به انتخاب راه راست یا نادرست کرده است. از ابتدای قرن دوم هجری که مباحث کلامی در میان اندیشمندان متکلم، فیلسوف و مفسر مسلمان مطرح شد، هر گروه براساس مبانی کلامی خود به تحلیل و تفسیر این آیات و شبهه موجود در آنها پرداخته‌اند. در این میان سه گروه معروفیت بیشتری داشته و پیروان خود را تا این زمان حفظ کرده‌اند که عبارتند از: معتزله، اشاعره و شیعه. معتزله قائل به اختیار بوده و معتقد بودند که انسان مالک اعمال خود است و غیر از این اعتقاد را مخالف عدالت خداوند می‌دانستند (باقی‌زاده، 1388، 50). اشاعره دقیقاً نظری مخالف گروه اول داشته و به جبر مطلق معتقد بودند. بدین صورت که چون خداوند، قادر مطلق است، پس همه افعال، لاجرم با اراده و اختیار او انجام می‌شود و انسان واسطه‌ای بی‌اختیار بیش نیست. شیعه در مسئله جبر و اختیار به «امر بین الامرین» اعتقاد دارد (همان: 83). این مبانی فکری به‌وضوح بر تفسیر آیات فوق تأثیر نهاده و آراء متفاوت تفسیری را رقم زده است. اما آنچه که مسئله اصلی این رساله است، تحلیل آیات فوق براساس متن خود قرآن در زمانه صدر اسلام است. زمانیکه هنوز نحله‌های کلامی ظهور نیافته و این آیات براساس نگاه متکلمان تفسیر نشده است. از این رو در رساله پیش رو تلاش می‌شود تا با بررسی عناصر فرازبانی و زبانی، آیات مذکور بازخوانی و رفع ابهام شود. مقصود از «عناصر زبانی و فرازبانی»، مواردی است که به نوعی با گفتار از لحاظ لفظی یا معنوی ارتباط دارند و در درک معانی کلام و فهم منظور گوینده نقش دارند؛ اعم از بافت فرامتنی (سیاق مقامی) و بافت متنی (زبانی) (صفوی، 1384، 65). این تعریف از عناصر فرازبانی و زبانی، دقیقاً همان دیدگاهی است که شهید صدر در تبیین مفهوم سیاق ارائه داده است. از نظر ایشان، سیاق شامل هرگونه نشانه و قرینه‌ای می‌شود که با کلام پیوند دارد، چه آن نشانه لفظی باشد و چه برآمده از شرایط و اوضاع حاکم بر سخن (صدر، 1410ق، 89). اهمیت درک بافت موقعیتی زمانی خود را نشان می‌دهد که یک عبارت مشابه در دو موقعیت مختلف استفاده شود. با تغییر موقعیت، معنا نیز تغییر می‌کند. بنابراین می‌توان گفت در هر کاربری زبانی، دو معنا قابل پیش‌بینی است: یکی معنای جمله است که به منزله موجودی زنده اما جدا از محیط خود و در آزمایشگاه صرف و نحو، اطلاعاتی را شامل می‌گردد. دیگری معنایی است که فراتر از ترکیب واژگانی صرف است و به بافت پیرامونی و کاربرد زبانی در آن بستگی دارد (معنای متکلم). برخی عناصر بافت، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری و تفسیر معنای متن ایفا می‌کنند. بافت یک پدیده‌ی پویا و در حال تغییر است و عناصر آن به صورت یک مجموعه‌ی پیوسته و در حال توسعه است که در تعاملات اجتماعی به وجود می‌آید. برای درک کامل و جامع از کارکرد زبان، فهم دقیقی از کل بافت موجود در یک تعامل زبانی و گفت‌وگو لازم است (صانعی‌پور، 1390، 66). بخش قابل‌توجهی از خطاها و نقصان‌های تفاسیر ناشی از عدم توجه به این عناصر است. بر این اساس این رساله با تکیه بر نظریه وان دایک درباره بافت پیرامونی که صانعی پور در کتاب «مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم» ارائه کرده، به بررسی آیات تأثیر اراده الهی بر افعال انسان می‌پردازد. الگوی بافت فرازبانی بر سه رکن جهان ذهنی، جهان اجتماعی و جهان فیزیکی استوار است. مفهوم «جهان ذهنی» در حین استفاده از زبان در نقش متکلم و مخاطب، به عناصر شناختی و انگیزشی اشاره دارد که در جنبه‌هایی مانند شخصیت، باورها، تمایلات، آرزوها، انگیزه‌ها و اهداف افراد نمایان می‌شود. از سوی دیگر، بخش «جهان اجتماعی» بافت زبان را می‌توان از طریق گروه‌بندی‌ها و نهادهای اجتماعی و همچنین هنجارها و ارزش‌های فرهنگی مورد بررسی قرار داد. همچنین، تحلیل «جهان فیزیکی» به زمان، مکان و ویژگی‌های طبیعی کاربران مربوط می‌شود (صانعی پور 1390: 66-63). بر این اساس، الگوی عناصر فرازبانی و زبانی در این پژوهش عبارت است از: الف: بیان عناصر فرازبانی که شامل موارد زیر است: - بافت فیزیکی: شامل صحنه‌آرایی (زمان و مکان) و کنشگران می‌شود که شامل گوینده، شنونده یا شنوندگان و راوی داستان است. - بافت اجتماعی: شامل جنبه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. - بافت ذهنی: شامل ایدئولوژی، باورهای دینی و مذهبی، هویت، هنجارها، کنش‌ها، منابع اعتبار و اهداف است. ب: بیان عناصر زبانی که شامل موارد زیر است: - واژه‌شناسی: شامل اشتقاق، ساختار نحوی، بلاغت و اختلاف قرائت می‌شود. - سیاق کلمات: به هم‌نشینی کلمات اشاره دارد. یکی از آیاتی که با تکیه بر الگوی فوق قابل بازخوانی است، آیه 25 سوره انعام است. وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ یَرَوْا کُلَّ آیَهٍ لا یُؤْمِنُوا بِها حَتَّی إِذا جاؤُکَ یُجادِلُونَکَ یَقُولُ الَّذینَ کَفَرُوا إِنْ هذا إِلاَّ أَساطیرُ الْأَوَّلینَ در نگاه نخست چنین به ذهن متبادر می‌شود که اگر ارسال رسل برای هدایت نسل بشر است چگونه زمینه هدایت فراهم نشد تا جایی که خداوند بر دل‌های کفار پرده و بر گوش‌هایشان سنگینی انداخته تا سخن حق را نشنوند؟ به عبارت دیگر از ظاهر این آیه استنباط می‌شود که کفار بدون اختیار به گمراهی کشانده شده‌اند و این خداوند بوده که زمینه گمراهی آنان را فراهم کرده است. درحالیکه بررسی سیاق آیات 21 تا 35 سوره انعام با تکیه بر عناصر فرازبانی و زبانی، خوانش دیگری از آیه ارائه می‌دهد. تاریخ‌گذاری سوره انعام در اولین گام ضروری است؛ زیرا زمان و مکان آیه از شرایط ج

پژوهش حاضر به دنبال بررسی موضوع حیات در سوره بقره است. از یک سو حیات مفهومی بسیار پیچیده است و از سوی دیگر سوره بقره را نیز برخی از مفسران دارای ویژگی‌های منحصر به فرد دانسته‌اند. هدف پژوهش آن است که چه ابعاد و زمینه‌هایی از معنای حیات در این سوره ترسیم شده است. روش انجام پژوهش توصیفی- تحلیلی است و بر اساس تحلیل متن سوره بقره به بازشناسی آیات مرتبط با موضوع حیات پرداخته و سپس در یک ترتیب روندی ان را ارائه نموده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در این سوره انواع حیات (دنیوی، برزخی، اخروی)، ویژگی‌های حیات دنیوی و راه‌های حفظ و پاسداری از آن، حیات پس از ممات در دنیا (رجعت) و همچنین ابعاد مختلف حیات اخروی بیان شده است.