جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیمه دوم سده بیستم برای اکثر کشورهای اسلامی توأم با آشفتگی و بحران بود. نتیجه بحران های موجود در این کشورها ظهور و رشد پدیده ای اجتماعی به نام بنیادگرایی دینی بود. بنیادگرایی دینی در اسلام، هم نتیجه بحران و هم زمینه ساز بحران های داخلی این کشورها می باشد. جنبش های بنیادگرایانه اسلامی در دهه های اخیر که عملکردشان با خشونت و افراطیت همراه بوده، اتفاقات ناگواری را بر مردم کشورهای اسلامی تحمیل کرده اند و اسلام ستیزی و اسلام هراسی نتیجه عملکرد این گروه های افراطی بنیادگرا در جهان می باشند. افغانستان نیز همانند دیگرکشورهای بحران زده اسلامی در دهه های اخیر درگیر افراطیت و خشونتی بود که توسط افراط گرایان اسلامی طالب و در این اواخر داعش بر مردم مظلوم این کشور تحمیل شده است. در واقع می توان گفت بنیادگرایان، بخصوص بنیادگرایان افراطی در دهه های اخیر مهمترین نقش را در تحولات جاری اکثر کشورهای اسلامی بازی کرده اند. لذا ما برآن شدیم تا در رابطه با پدیده بنیادگرایی دینی، ظهور و بروز آن در کشورهای اسلامی و بخصوص نقش آن در تحولات سه دهه اخیر افغانستان(1352-1380) تحقیق نماییم. چرا که هرچه بیشتر این پدیده اجتماعی شناخته شود بهتر می توان جلوی رشد و گسترش آن را در کشور گرفت. در پژوهش پیش رو با تأکید بر نظریه بحران هرایردکمجیان به بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی در افغانستان پرداخته شده و نهایتا به این نتیجه ختم می شود که مهمترین علت ظهور و رشد بنیادگرایی دینی در افغانستان بحران های داخلی این کشور می باشد؛ هرچند مبانی فکری آن از مکاتب اخوان المسلمین، وهابیت و دیوبندیه گرفته شده باشد و کشورهای خارجی همانند پاکستان، عربستان و امریکا در ظهور و رشد آن دخالت داشته باشند.

دین اسلام به دلیل خویشاوندی که با ادیان سامی پیش از خود از جمله مسیحیت دارد، در منابع خود به برخی از شخصیت های این دین اشاره کرده است که در ارتباط با عیسی مسیح و آیین او تأثیرگذار بودند. از جمله ی آنان می توان پطرس و پولس را نام برد. پطرس در زمره ی برترین شاگردان عیسی(ع) و پولس علی رغم عدم درک عیسی مسیح از جمله رسولانی معرفی شده که تأثیر زیادی در گسترش مسیحیت به جهان غرب داشته است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه این دو شخصیت در منابع اسلامی می-پردازد و نتایج این بررسی ها نشان می دهد که پطرس به جهت راست کیشی و تأکید بر شریعت-مداری به عنوان وصی و جانشین حضرت عیسی(ع) معرفی و از جایگاه ویژه ایی برخوردار است. اما پولس به جهت عدم تاکید بر شریعت که منجر به افراط در آموزه های ایمانی و مسبب انحراف و رواج اباحی گریری در مسیحیت شد از سوی منابع اسلامی طرد و انکار شده است و هم¬ردیف با دوزخیان و متکبرانی هم چون نمرود، فرعون، یهودا و... دانسته شده و از جایگاه والایی برخوردار نیست.

این پژوهش به موضوع محبت و خدمت در زندگی و اندیشه ی دو تن از عارفان که یکی مسلمان و دیگری مسیحی است، یعنی شاه نعمت الله ولی و قدیس کاترین سینایی و سپس مقایسه ی اندیشه و عملکرد آن دو دراین باره می پردازد. هدف از این پژوهش، از یکسو نشان دادن تاثیر مثبتی است که کمال فردی بر بهبود اوضاع اجتماعی دارد و از سوی دیگر یافتن شباهت ها و قرابت هایی است که با وجود تفاوت های بزرگ عقیدتی، می تواند میان رفتارهای اخلاقی و انسان دوستانه ی افراد وجود داشته باشد. این پژوهش، تطبیقی است و با روش گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و بهره گیری از سایت ها و نرم افزارها انجام شده است. شاه نعمت الله ولی و کاترین سینایی، علاوه بر پیمودن مسیر سیر و سلوک و تلاش برای رشد و کمال فردی، در اجتماع، حضوری فعال و دارای تاثیرات مثبت داشتند. از لحاظ فکری در قائل بودن به تأثیر فراوانی که محبت و خدمت به همنوع در کمال و نجات فردی و سعادتمندی اجتماعی دارد، دارای اشتراک هستند؛ همچنین در زندگی عملی خود در زمینه ی محبت و خدمت به همنوع دارای عملکرد تقریباً مشابهی هستند. تفاوت های عمده ی آنان در این است که میزان عملکرد و فعالیت کاترین سینایی در انجام خدمات مادی در اجتماع از جمله اطعام نیازمندان و رسیدگی به بیماران بیشتر از فعالیت شاه نعمت الله در این زمینه نمود دارد؛ درحالیکه نمود محبت و خدمت شاه نعمت الله در هدایت و ارشاد طالبان و تکمیل ناقصان است.

موضوع شناخت علویان و جعفریان ترکیه، از موضوعات مشترک میان ایران و ترکیه است. این موضوع در ایران مورد توجه قرار نگرفته است. هر چند در سال های اخیر چندین کتاب درباره ی علویان ترکیه نوشته شده، اما درباره ی جعفریان ترکیه کار چندانی صورت نگرفته است. هدف از این پژوهش معرفی و شناساندن عقاید این دو فرقه با استفاده از روش تطبیقی و گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه ای است. اصول عقیدتی این دو گروه که از اقلیت های مذهبی ترکیه هستند، بر پایه ی دوازده امام استوار است، اما علویان به دلایل تاریخی و اجتماعی مختلف از علما و فقها دور مانده و به صوفیه سوق داده شده اند. علویان، شیعیان باطنی به حساب می آیند و از حیث نظر با جعفریان یکی بوده و در مرحله ی عمل از آن ها دور افتاده اند.

عرفان زنانه پدیداری است که به خصوص در مسیحیت، علی رغم همه ی فشارها و نادیده گرفتن ها از جانب جامعه ی مرد سالار و کلیسای سازمانی، توانست خود را حفظ کند و حتی بر عرفان و عرفای مسیحی چه مرد و چه زن، مؤثر واقع شود. بگین ها از این دست زنانی هستند که فارق از تعلق و اطاعت از روحانیت و اتوریته ی کلیسایی و با توجه به اهمیت به نقش غیر روحانیون و مردم بومی در دین، در صدد ایجاد محفلی صرفاً زنانه، با استقلال اقتصادی و مذهبی بر آمدند و با تشکیل بگین نشین ها برای زندگی دنیوی و عرفانی خویش، خط مشی به طور کلی انزواییِ راهبه ها را در پیش نگرفتند و قانون و قواعد صومعه ها را لحاظ نکردند، بلکه زنان مشتاق عرفان را تحت پوشش گرفته و هم تعالیم عبادی و عرفانی و هم آموزش های عرفی و شغلی را در کنار هم، برای سلوک معنوی و زیستی آنها در نظر گرفتند. به ویژه از قرن یازدهم میلادی، عارف بانوانی ظهور کردند، که نه تنها مرد سالاریِ مذهبی و عرفانی زمانشان را تحت تأثیر قرار دادند، بلکه برای آیندگان نیز الگو و سرمشق شدند. مشتیلد ماگدبورگی یکی از این زنان است که مانند بسیاری از هم مسلکانش، سیر و سلوک عرفانی را بر خانه و خانواده و دارایی و ازدواج ترجیح داد و با ورود به بگین نشین و سپس صومعه، مسیری از یک بگین آزاده تا یک راهبه ی نویسنده را طی کرد و بر هر دو گروه فوق نیز اثر گذاشت. کتابی به نام نور جاری الهی نگاشت که نظرات و عقاید عرفانی، فلسفی، مذهبی و اخلاقیش را بازتاب می دهد. کتابی که نه تنها به سبب بیان دیدگاه هایش، بلکه به جهت آرایه های ادبی متنوع و تمثیل ها و حکایات گوناگون، در ادبیات آلمانی قرون وسطی، حائز اهمیت است. او به سبب مخالفت و انتقادات فراوان به سازمان فاسد کلیسای زمانش، به عنوان مصلحی دینی و اجتماعی نیز مد نظر قرار می گیرد. با بیان نحوه ی پیدایش، سیر وسلوک عرفانی و دنیوی، و کشمکش های بگین ها با سایر افراد و نهادهای دینی و غیر دینی، و با شناخت موارد خداشناسانه، کیهان شناسانه، انسان شناسانه و معرفت شناسانه در کنار تاریخچه ی زندگی مشتیلد ماگدبورگی و بیان اخلاقیات و انتقادات و اندرزهای وی، که اکثراً بر گرفته از کتابش است، در جهت شناخت احوال این عارفان زن مستقل و به خصوص اندیشه ها و سیر و سلوک عرفانی مشتیلد ماگدبورگی، که هدف این رساله است، حرکت می کنیم.

آراء تجدیدنظرطلبانه پاتریشیا کرون[1] تأثیر ژرفی بر مطالعات اسلامی، به‌خصوص بررسی تاریخ صدر اسلام نهاده است. کرون با تأثیرپذیری از مطالعات انتقادی پیش از خود، ضمن تشکیک در اعتبار منابع سنتی اسلامی، درصدد بود تا مهم‌ترین مؤلفه‌های تاریخی اسلام مانند جمع قرآن، زندگی پیامبر(ص) و ارتباط اسلام با سایر ادیان را در منابع خارج از چارچوب سنت اسلامی ردیابی کند. این مقاله می‌کوشد ضمن نقد و بررسی منابع و روش کرون، میزان وفاداری او به روش مطالعه انتقادی را بسنجد و نشان دهد که کرون به‌رغم تشکیک در اعتبار تاریخی منابع اسلامی، خود در بررسی‌هایش از منابعی بهره برده است که صحت، اصالت و اعتبار تاریخی روشنی ندارند و در نتیجه نظریه‌های او صرفا گمانه‌زنی‌هایی غیرقابل اثبات‌اند؛ اما توجه او به این منابع، به غنای داده‌های مفید درخصوص تاریخ صدر اسلام افزوده و چشم‌انداز تازه‌ای در مطالعات اسلامی فراهم آورده است.

برگر از جمله جامعه شناسان بانفوذی است که اعتقاد دارد انسان ها در طی قرون کوشیده اند از طریق دین، وجود خود و جهان را معنادار سازند. به اعتقاد برگر، انسان به علت ناقص بودن ساختار غریزی اش، برای معنابخشی به خود و جهان، دین را می آفریند. انسان ها تلاش می کنند تا زندگی شان را معنادار سازند. دین نیز به عنوان یک مقوله پرداخته شده توسط انسان، در زندگی به آنها معنا و جهت می دهد، خصوصا در مواقع ضروری و مهم زندگی فردی و جمعی. دین نه تنها واقعیت را مشروع و منظم جلوه می دهد، که خطر موقعیت های حاشیه ای را نیز به حداقل می رساند. در عین حال که برگر، در جامعه شناسی خود، انسان را بنیان گذار دین می داند، با توجه به روش شناسی اش باید، رای او را، حد میانه ای بین نظریات خداگرایانه و انسان گرایانه محض قرار داد.

توجه به دین و علت پیدایی و ذات آن همواره مورد توجه فیلسوفان‏ متکلمان و دیگر دانشمندان بوده و نظریه‌های گوناگونی را به میان آورده است. از جمله کسانی که نظراتی مهم در این مورد دارد مطهری است. تلقی و تعریف او از دین و منشا آن و اهمیت دین در زندگی آدمی جایگاه خاصی در آثار وی دارد. او نظارت ارایه شده درباره منشاء دین در گزارش و نقد و بررسی می‌کند و علت پیدایش آن را نه جامعه و ضعف روان‏ بلکه وحی و خدا می‌داند. او برای دنی نقشو کارکرد مثبت قایل شده و علت دینداری را فطرت و عقل می‌داند.

از جمله مباحثی که در چند قرن اخیر مورد توجه بسیاری قرار گرفته است، مطالعه و بررسی دین، مسائل مربوط به آن و تلاش برای شناخت ابعاد مختلف آن بوده است. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی روش‌شناسی مطالعات دینی ویلفرد کنت‌ول اسمیت، از دین‌پژوهان معاصر، می‌پردازد. از دیدگاه اسمیت یک محقق در مطالعات دینی نباید خود را به یک روش خاص محدود کند. ویژگی‌های رویکرد اسمیت در مطالعات دینی عبارتند از: شخص‌گرایی، موضوع‌محوری و پرهیز از تأکید بیش از حد بر روش، کثرت‌گرایی روشی، تأکید بر رویکرد مبتنی بر گفتگو و روش پرسش از افراد دین‌دار. نقاط قوت اسمیت در این‌باره تمرکز بر موضوع به جای روش، پرهیز از حصرگرایی روشی و تأکید بر رویکرد مبتنی بر گفتگوی بین دین‌داران است. نقدهای وارد به دیدگاه اسمیت در مباحث فروکاهش دین، نسبیت معرفت‌شناختی، کثرت‌گرایی دینی و تساهل و تسامح مطلق مطرح می‌شود.