جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الهیات سیاسی نوین یوهانس باپتیست متز، کشیش و الهی‌دان کاتولیک آلمانی، یکی از مهم‌ترین روایت‌های الهیات سیاسی مسیحی در مخالفت با فردگرایی، خصوصی‌سازیِ دین و نگاهِ استبدادی به حکومت است. متز به دلیل انتقادهایش از الهیات سیاسیِ کارل اشمیت و در تضاد با وی، الهیات سیاسی خود را «الهیات سیاسی نوین» می‌نامد. به باور متز، اشمیت با ذاتی دانستنِ خشونت در سیاست، الهیات سیاسی ضد دموکراتیک و یهودستیزانه‌ای را ارائه داده که زمینۀ فاشیسم و توجیه حذف دیگران را فراهم کرده است. ازاین‌رو، در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مقایسه‌ای الهیات سیاسی متز و اشمیت می‌پردازیم؛ و هم‌چنین نوآوری‌های متز در الهیات سیاسی مسیحی و نقد وی بر اشمیت را بررسی خواهیم کرد. نوآوری اصلی متز این است که وی بر پایۀ زندگی و آموزه‌های عیسی مسیح و نیز آرای مکتب فرانکفورت، از «عقلِ یادآورانه» سخن می‌گوید. این عقلانیت که بر اساس یادآوریِ انتقادیِ گذشته است، می‌تواند به‌عنوان نقطۀ آغاز تازه‌ای برای کار در قلمروی الهیات مسیحی باشد و در تصمیم‌گیری و کنش‌های اجتماعی- سیاسی، نقش مؤثری ایفا کند.

مفهوم «نفس» از موضوعات مهمی است که در بین متفکران ادیان و مکاتب فلسفی مختلف بحث مفصلی دربارة آن مطرح شده است. به دلیل اهمیت آن، فیلسوفان و متألهان در زمينة ماهیت و خصوصیات نفس به نزاع و کشمکش پرداخته‌اند. سعدیا گائون، فیلسوف یهودی قرون میانه، از جمله عالمان یهودی است که به این مسئله پرداخته است. دیدگاه وی در خصوص مسئلة نفس، یکی از مناقشه‌برانگیزترین نظریات سعدیاست که اختلاف‌نظر را در بین پژوهشگران به‌وجود آورده است. وی پس از بیان دیدگاه‌های فیلسوفان یونانی، با استدلال عقلی و اشارات نقلی به رد نظریات ایشان می‌پردازد و سپس نظریة خویش را دربارة نفس بیان می‌کند. در نوشتار پيش‌رو به بررسی آرای سعدیا گائون در زمینة نفس، و بسترهای فکری او و همچنین میزان وام‌داری یا اصالت تفکر وی در موضوع مورد بحث می‌پردازیم. آن‌گونه که به نظر می‌رسد، وی در مواجهه با مسئلة نفس رویکرد تلفیقی (سنتتیک) دارد.

الهیات سیاسی یوهانس باپتیست متز، کشیش و الهی‌دان کاتولیک آلمانی، واکنشی الهیاتی در مخالفت با فردگرایی فرهنگ غربی، خصوصی‌سازیِ دین و مبادله‌ای‌شدن ارزش‌ها از دوران روشنگری تا امروز است. او در آثار خود، با محورقراردادن مسئلۀ رنج، تفسیری از زندگی و آموزه‌های عیسی مسیح به دست می‌دهد که بنیاد و پایۀ دین، کلیسا و ایمانِ مسیحی را در یادآوریِ پرمخاطرۀ عیسی مسیح می‌داند. به باور وی، این یادبود پرمخاطره به‌عنوانِ یادآوری رنج، نمونۀ ویژۀ یادآوری تاریخ رنج انسان است که از فرد می‌خواهد تا با یادآوری رنج‌های گذشته و به‌ویژه یادبود زندگی و مصائب عیسی مسیح، مسئولیتش نسبت به دیگری را بپذیرد. نمود عینیِ ایمان مسیحی و تحقق عملیِ این یادبود در تشبه به مسیح، پیروی و شاگردیِ وی در همبستگی با رنج‌کشیدگان و ستم‌دیدگان است. این خوانش نوین از الهیات سیاسی بر پایۀ تجربۀ شخصیِ متز از حضور در جنگ جهانیِ دوم و تأثیرپذیرفتن از سنت‌های یهودی -مسیحی و فلسفی است که با یادآوری و روایتِ زندگی عیسی مسیح، نگرشی انتقادی - اصلاحی دارد و معنای تازه‌ای از کلیسا و ایمان مسیحی ارائه می‌کند. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی ماهیت، ریشه‌ها، چگونگی و ابعاد گوناگون یادبود پرمخاطرۀ عیسی مسیح در الهیات سیاسی متز می‌پردازد.

کشف طومارهای بحرالمیت به قدری در شناخت قوم یهود و متون مقدس آن مهم و اساسی بود که فروغ نوینی را برای شناخت و ساختن یک مفهوم دیگر از کتاب مقدس ارائه ‌می‌دهند. عرفان در طومارها به نوعی رفتار مذهبی اطلاق ‌می‌شود که فرد با روش‌هایی که اختصاصاً برای دستیابی به قلمرو و عرش الهی همراه با جذبه طراحی شده، انجام می‌دهد. افزون بر این، پیوستگی خاصی بین رؤیاهای مکاشفه‌ای ملکوت خدا و برخی طومارها مانند سپاس، نیایش فرشتگان، جنگ و قانون مسیحایی وجود دارد. اگرچه هنوز به روشنی آشکار نیست که این سنت عرفانی از بازمانده عرفان مکاشفه‌ای یهودیت معبد دوم ریشه ستانده یا از یک رشته عرفان کاهنانۀ فرقه‌گرایی قمران یا هردوان به وجود آمده باشد. اما این روشن است که سنت عرفانی به‌جامانده از قمران توسط یهودیان و مسیحیان در قرون بعد، بسط و توسعه یافته است. این پژوهش می‌کوشد تا با روش توصیف و تحلیل در بازخوانی مفاهیم و عناصر عرفانی طومارها به هدف بیان نوع و زبان مفاهیم عرفانی دست یابد.

هدف این مقاله شناسایی عوامل درون‌دینی دخیل در وقوع عرفی‌شدگی در آیین کاتولیک است که برای رسیدن به آن از روش توصیفی‌تحلیلی استفاده شده است. یافته‌های این تحقیق راجع به عوامل درونی در وقوع عرفی‌شدگی در کاتولیسیسم در سه دسته می‌گنجد: الف. پیش‌زمینه‌های تاریخی‌موروثی، ب. بسترهای کتاب مقدسی‌الاهیاتی، ج. عوامل درون‌ساختاری دینی (نهاد دین). در این میان با توجه به اینکه جامعه دینداران، به‌ویژه در قرون وسطا، بیشترین ارتباط و پیوندشان به واسطه ساختار کلیسامحور کاتولیسیسم، با ملموس‌ترین نمود و نماینده خارجی دین، یعنی نهاد دین، بوده است تا الاهیات و پیشینه تاریخی آن دین، عملکرد ناصواب نهاد دین به مثابه نهادی تعیین‌کننده در ساختار دینی کاتولیسیسم در اروپای کاتولیک، در کم‌اعتبارشدن دین، بیش از دو عامل دیگر مؤثر بوده است.

حکمت و شرارت در نماد «زن» در سنت یهود، به‎ویژه در موارد ارائة تصاویر زنانه در ادبیات حکمی همواره مطرح بوده است. این جستار با تمرکز بر یکی از متون قمران، یعنی 4قم184، به تحلیل برخی کارکردهای وجوه حکمت در اندیشۀ قمرانیان می‎پردازد. وجود قطعۀ 4قم184 در میان نسخه‎های خطی قمران، دال بر اهمیت این متن کنایی در میان انجمن قمران و بازتاب اوضاعی است که این فرقه با آن درگیر بوده‎است. این قطعۀ طومارهای بحرالمیت، با شواهدی از کتاب مقدس در سه لایۀ معنایی واکاوی شده است: نخست، ‎آموزه‎های اخلاقی که در سنت دیرپای یهود شکوفا شده بود. در لایۀ معنایی دوم، جنسیت حکمت، با در نظر داشتن ایزدبانوان حکمت بین‎النهرین و پیش‌زمینۀ تاریخی عهد قدیم، انگیزۀ ادبی ـ الهیاتی دارد. با تحلیل زمینۀ تاریخی روشن می‎شود که این شعر در سطح سوم، استعاره‎ای است از کهانت اورشلیم که همچون زنی شریر در حال اغواگری پرهیزگاران است. بر اساس همین باورِ قمرانیان به‌کهانت نادرست معبد و حکمت دروغین اورشلیم، آنان از اورشلیم کناره گرفتند.

این مقاله با مطالعۀ تاریخی، واژگانی و الهیاتی رساله‌های پولس و آنچه در اعمال رسولان دربارۀ وی آمده است، به بررسی مفهوم خدا در اندیشۀ او می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اعتقاد به خدای حقیقی، یگانه شالودۀ اندیشۀ پولس است. اما این خدای یکتا، خدای پدر نیز هست. یگانگی خدا بیانگر قدرت، بزرگی و بی‌همتاییِ و پدر بودنش، نشانۀ خیرخواهی، محبت و حسن‌نیت اوست. به‌گفته پولس «برای ما یک خدا وجود دارد، خدای پدر». این خدا، ضمن برخورداری از همۀ صفات کمالی بیان‌شده در ادیان توحیدی، خالق و نجات‌بخش نیز هست؛ زیرا «همه‌چیز از او، توسط او و برای او به‌وجود آمده‌اند». بااین‌حال، مسیح وسیله و عامل او در آفرینش و نجات است؛ البته این به‌معنی غیر فعال بودن خدا نیست، مسیح همه‌چیز خود را از خدا دارد. خلقت و مشیت به‌دست خدا است. پولس جز در یک مورد (بند 5/ فصل 9/ نامه به رومیان) که به قرائت‌ و تفسیر جانب‌دارانه و به‌یقین سست برمی‌گردد، میان خدا و عیسی‌مسیح تفاوت اساسی قائل شده و از مسیح هرگز تعبیر به خدا نمی‌کند.

هر بخش از الهیات کارل رانر ارتباطی ناگسستنی با خوانش او از وضعیت انسان دارد؛ او معتقد است که خداوند سهمی از وجود خودش را با آدمی به اشتراک نهاده است. این عطیه ی خداوند منتظر پاسخ مثبت از سوی انسان است. چنین مولفه ی وجودیی در حیات عینی و ملموس آدمی آثاری دارد و تحقق راستین و غایی خود را خواستار است. این نگرش به انسان، راه به مسیح شناسی استعلایی می برد. مسیح پاسخ قطعی به این پیشنهاد وجودی خداوند است. بدین سان، او منتهای امکانی است که همگی انسان ها از آن برخوردارند ـ بله گفتن به خداوند. رانر به واسطه ی سیر تکاملیی که در هستی می بیند، اهمیت کیهان شناختی مسیح را نشان می دهد و او را افزون بر انسان، برای کل عالم نیز دارای اهمیت می داند. این نگرش به مسیح دارای انطباق کامل با نگرش سنتی است که مسیح را تجسد کلمه ی خداوند می داند که در او اتحادی بین بشر و خداوند رخ داده است. این را نه تنها در بررسی مسیح شناسی استعلایی رانر و سیر تکاملیش، بلکه در اشاره ی او به اعتقادنامه ی کالسدون نیز مورد اشاره قرار داده ایم.