جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازتاب اخبار ازدواج حضرت خدیجه(س) و پیامبر(ص) در منابع تاریخی به‌شیوه‌های متفاوت و به‌گونه‌ای ناهمگون مطرح شده است. تنوع محتوایی و مضمونی روایت‌ها به‌صورت اسطوره‌سازی، داستان‌پردازی و برجسته‌سازی برخی گزاره‌های این واقعه در ذیل گزارش‌های تاریخی مرتبط با موضوع آشکار است و می‌تواند بر نوع نگاه مخاطب به این واقعه و دور کردن آن از واقعیت اثرگذار باشد. با توجه به اهمیت شناخت بهتر محتوای این گزارش‌ها، پژوهش پیش‌رو با استفاده از روش نظریه بنیاد (زمینه‌ای) به‌سنجش گزارش‌های تاریخ طبری مرتبط با این بحث پرداخته است. طبری (م 310 ه.ق) از این‌رو مبنای پژوهش حاضر قرار گرفته که هم با ثبت روایت‌های گوناگون از جامعیت بیشتری نسبت به دیگر منابع تاریخی برخوردار و هم محل رجوع اهل فن و عامه مردم است. کاربست این روش در پژوهش موجود از طریق شناسایی مفاهیم، مقوله‌ها و روابط معنایی آنها به‌یافتن معیار غالب در متن گزارش‌های طبری از ازدواج حضرت خدیجه و پیامبر(ص) پرداخته است و ویژگی‌های خُلقی و شخصیتی خدیجه(س) و پیامبر(ص) را به‌عنوان مقوله اصلی در امر ازدواج آنان پیش‌بینی می‌کند.

کلام و عرفان در متون عرفانی تعامل و ارتباط جدایی ناپذیری دارند. علم کلام به بررسی اصول اعتقادی می­پردازد و عرفان اسلامی نیز مبتنی بر شریعت و اصول آن است. با این وجود ابزار، زبان و روش دستیابی به حقیقت عرفا و متکلمان در هنگام طرح مباحث عرفانی و کلامی متفاوت و متمایز از یکدیگر است. در کلام اسلامی، ضرورت نبوت با اتکا به دلایلی از جمله قاعده لطف تبیین شده است اما عرفان اسلامی نبی را مظهری تام برای اسم اعظم الهی دانسته و از همین رو حضور او در میان مردم را ضروری می­داند. مقاله حاضر با محور قرار دادن تفاسیرعرفانی و مقایسه آن با رویکرد متکلمین به تحلیل شیوه مشکل­گشایی کلام و عرفان در شبهه عصمت «ذنب ما تقدم و ما تأخر» می­پردازد. از آنجایی که جایگاه نبوت و ولایت و ضرورت عصمت در اندیشه این دوگروه، تعریف و محدوده عصمت را متفاوت می­سازد، نوع نگاه عارف و متکلم به شبهه موجود در آیه مذکور متفاوت است. متکلمان ابهام موجود در این آیات را ناظر به عصمت انبیاء می­دانند و با رویکردهای کلامی در پی پاسخگویی به آن هستند. اما عرفا با اعتقاد به بطون متعدد آیات و استفاده از ابزار کشف و شهود، غفران را تجلی انوار الهی بر پیامبر می­دانند و ارتباط «ذنب ما تقدم و ما تأخر» به پیامبر را با اصل خاتمیت پیامبر تفسیرنموده و از شبهه گذر کرده و رفعت مقام پیامبر را نظاره گر هستند.

پیروان طریقت نعمت‌اللهیه تمام اقطابشان را شیعه می‌دانند. یافعی (متوفای 768 ه.ق.) یکی از این اقطاب و استاد سید نعمت‌الله ولی است. از تفاوت‌های برجسته شیعیان و اهل ‌سنت، نگاه متفاوتشان به جانشینی پیامبر (ص) است. یافعی در کتبش، به‌ویژه مرآة ‌الجنان، دیدگاهش را درباره این دو موضوع آورده است. این پژوهش در پی آن است تا با بررسی دیدگاه‌های او درباره جانشینی پیامبر (ص) و سه جانشین نخست ایشان، به مذهب وی پی ببرد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که یافعی یازده حدیث در فضائل خلیفه اول، شانزده حدیث در فضائل خلیفه دوم و دوازده حدیث در فضائل خلیفه سوم نقل کرده و درباره جانشینی رسول ‌خدا (ص) و حوادث مربوط به آن شبیه علمای اهل ‌سنت سکوت کرده، و فقط وقایعی را نقل کرده است که جانشینی خلیفه اول را اثبات می‌کند. بنابراین، با توجه به شواهد و قرائن، برخلاف ادعای نعمت‌اللهیه، وی مذهب اهل سنت دارد.

بررسی زندگی پیامبر(ص) و خاندان وی از بخش‌های محوری مطالعات اسلامی در غرب است که در ادبیات غرب به مطالعات «سیره» شهرت دارد. هنری لامنس یکی از پژوهشگران مطرح در این زمینه به شمار می‌رود که آثار مهمی را در این عرصه ارائه نمود و بر مستشرقان پس از خود تأثیری بی‌چون‌وچرا داشت. او در ضمن آثارش به بررسی تاریخ و سیره پیامبر اسلام، با روشی تاریخی-تحلیلی و نقادانه پرداخته است. مقاله حاضر به اثر مهم او در باب سیره‌‌شناسی؛ یعنی فاطمه و دختران محمد(ص)، نظر کرده و به نقد روشی آرای او در این کتاب بر اساس چهار نوع روش نقد؛ یعنی نقد محاکاتی، نقد بیانگرانه، نقد کاربردی و نقد عینی پرداخته است. هرچند لامنس در بخش‌های اندکی از این کتاب و کتاب‌های دیگرش، جانبداری‌هایی از اهل‌بیت و تمایزات و خصائص آنان دارد؛ اما در کتاب موردنقد، پیش‌زمینه مخالفت با اسلام در اندیشه لامنس، گاه او را از طریق عدالت و بی‌طرفی خارج کرده است. او نقدهایی به چندهمسری پیامبر، شیوه زندگی ایشان و رفتارهای ایشان در زندگی شخصی ارائه کرده است. تکیه بر استنادات ضعیف و شاذ و تتبع نه‌چندان قوی او خصوصاً در میان منابع روایی شیعه، از نقص‌های جدی مطالعات لامنس است.

ظهور دین اسلام به عنوان ناسخ ادیان و شرایع پیشین، واکنش دیگر ادیان، به‌ویژه مسیحیت را که دین رقیبی می‌دانستند، برانگیخت. این واکنش‌ها و مواجهات به‌خصوص با ورود به عرصه استعمار فزونی یافت و در قالب گفت‌وگوها، مباحثه‌ها و نوشتن رساله‌ها در رد همدیگر خود را نشان داد. رد پادُری، نوشته حسین‌علی‌شاه اصفهانی، یکی از ردیه‌های مهم در پاسخ به مدعای غربیان است. این ردیه، جوابیه‌ای در رد سخنان هِنری مارتین، مشهور به پادُری است که به عنوان مأمور انجمن مبلغان مسیحیت، سفری به ایران داشت. در این کتاب، به مسائل مهمی همچون نفی اعجاز نبوی، اختلاف مسیحیت و اسلام و افترائاتی که به شخصیت پیامبر اسلام وارد شده، پاسخ داده شده است. در مقاله حاضر، پس از بررسی کوتاه زندگی سیاسی و تبلیغی هِنری مارتین، روش کلامی اصفهانی بررسی شده است. همچنین، در تکمیل سخنان اصفهانی، یافته‌های دیگر اندیشمندان حوزه کلام و تاریخ ذکر شده است. نتایج نشان داد که اصفهانی، بر معتقدات طرف مقابل تأکید خاصی داشت و با تکیه بر براهین عقلی، استفاده از استدلال تمثیلی و قواعد کلامی، ایرادهای پادری را پاسخ ‌گفته است، اما گاه تمامی جوانب را در نظر نگرفته، و استدلال‌های جدلی نیز در اثرش دیده می‌شود.

ترجمه ماشینی: این یک واقعیت ثابت است که مسیحیان و یهودیان هرگز در برابر فرصتی برای مخالفت با اسلام، پیروان آن، رسالت و منابع انسانی آن مقاومت نکرده اند. از بدو پیدایش اسلام، کافران; به ویژه غرب با خنجرهای خود به پیشرفت اسلام کشیده شده است. یک هزاره شاهد آن بوده است که اسلام و غرب را متخاصم می پنداشتند. از این رو، نیروهای ضد اسلام به ویژه غرب برای جلوگیری از گسترش اسلام سنگ تمام گذاشته و برای رسیدن به هدف خود فرصتی برای آزار اسلام و مهمتر از همه بدنام کردن شخصیت مقدس ابدی نگذاشتند. حضرت محمد ص. یکی از دلایلی که حضرت محمد صلی الله علیه و آله در کانون توطئه های مسیحیان و یهودیان باقی ماند، این بود که او از نسل بنی اسماعیل بود، در حالی که مسیحیان و یهودیان هر دو متقاعد شده بودند که حضرت هود از بنی اسرائیل است. بنابراین تعصب نژادی نقش خود را در پشت صحنه ایفا کرد. به همین دلیل است که یهودیان و سایر مستشرقان همواره سعی داشته اند تا نکاتی را در شخصیت کامل حضرت محمد (ص) به دست آورند. به همین منظور مطالعه معارف اسلامی و سیره حضرت محمد (ص) را بسیار دقیق آغاز می کنند. آنها به عمد چنین نهادهایی را تأسیس کردند که برای تقویت شرق شناسی دیکته شده بود. هدف اصلی از آزار شخصیت کامل حضرت محمد صلی الله علیه و آله این بود که اگر اساس اسلام یعنی شخصیت حضرت محمد صلی الله علیه و آله بحث برانگیز شد، خود به خود تمام دین در برابر توطئه های آنان آسیب پذیر شود. با این حال، تلاش آنها همیشه به دود ختم شده است. این مقاله به یادآوری برخی از ایرادات مشهور مشرقیان بر شخصیت حضرت محمد (ص) است که در پرتو قرآن به آنها پرداخته شده است. حدیث علاوه بر عقل.

ترجمه ماشینی: مظاهر قدرت سیره به بررسی اعمال عادلانه قدرت نرم و سخت توسط حضرت محمد (ص) در قالب نامه ها، معاهدات، تدوین کنوانسیون های اجتماعی جدید و جنگ به منظور تحکیم اولین دولت اسلامی در مدینه می پردازد.

ترجمه ماشینی : در گفتمان سلفی/پوریتان معاصر، رسم سنتی مسلمانان در جشن میلاد پیامبر (مولد) به طور پیوسته به عنوان «بدعه»، یعنی یک بدعت نامیده می‌شود. در گفتمان پیوریتن، تمام «نوآوری» مذموم شمرده می شود. در نیمه اول این پژوهش، تلاش می‌کنم تا خطا و تناقض ذاتی را در رویکرد پیوریتن به موضوع نوآوری در اسلام اثبات کنم. من استدلال می‌کنم که درک پیوریتی از آنچه که بعید و شرایط پذیرش و رد آن را تشکیل می‌دهد، هم از منظر متنی و هم از نظر منطقی ناقص است و در واقع برخلاف سیره خود پیامبر و یارانش است. (سلف)؛ بنابراین ادعاهای خود را مبنی بر «پیوریتانیسم» و «سلفی گری» تکذیب می کنند. پیوریتن ها بر اساس احادیثی از جمله «هر قید ضلالت است» و «کسی که در این امر ما چیزی را که از آن نیست بدعت دهد، رد می شود» و نیز برخی از اقوال صحابه استناد می کنند. و آثار شاطبی. من در این اثر، این احادیث و گفته‌ها را از منظری تازه تحلیل انتقادی می‌کنم و با انبوهی از شواهد کتاب مقدس و داده‌های تاریخی، که پیوریتن‌ها مدت‌ها از آن چشم‌پوشی می‌کردند یا از آن طفره می‌رفتند، نکات خود را اثبات می‌کنم. من همچنین درباره موضوعات مرتبط دیگر مانند مفاهیم تارک و «بدعت حسنه» با جزئیات قابل توجهی بحث می کنم. به طور سنتی، فقهای اسلام، اعمال سودمندی را که بعد از عصر پیامبر اکرم (ص) ظهور کرده است، «بدعت حسنه» یا «سنت حسنه» (سنت حسنه) نامیده‌اند. دانشمندانی که پیوریتن ها ادعا می کنند از آنها الهام گرفته اند. نظر من این است که تفاوت فقط معنایی است و واقعاً مفهومی نیست، زیرا هر دو مکتب بر پذیرش مقدار معینی از ابداعات "خوب" در اسلام اتفاق نظر دارند، البته با اصطلاحات متفاوت. در نیمه دوم مقاله، من از موضوع بحث برانگیز مولود به عنوان مطالعه موردی خود در مورد اجرای عملی رویکردهای متضاد نسبت به بدعت استفاده می کنم. پس از مطالعه منشأ و پیدایش سرپوش مو و نیز نگاهی به برخی از بحث ها و ادله اولیه پیرامون آن، به این نتیجه می رسم که اگر مولود بر اساس اصول و شواهد متقن اسلامی ثابت شود، نمی توان آن را مذموم دانست. بدعت، به عنوان پیوریتن ها، بر اساس منطقی مشکوک، آن را چنین می دانند. در گفتمان سلفی/پوریتان معاصر، رسم سنتی مسلمانان در جشن میلاد پیامبر (مولد) پیوسته به عنوان «بدعه»، یعنی یک بدعت نامیده می‌شود. در گفتمان پیوریتن، تمام «نوآوری» مذموم شمرده می شود. در نیمه اول این پژوهش، تلاش می‌کنم تا خطا و تناقض ذاتی را در رویکرد پیوریتن به موضوع نوآوری در اسلام اثبات کنم. من استدلال می‌کنم که درک پیوریتان از اینکه چه چیزی بعید و شرایط پذیرش و رد آن را تشکیل می‌دهد، هم از نظر متنی و هم از نظر منطقی ناقص است و در واقع مخالف است.

یکى از مباحث مهمی کلامی، اجتهاد پیامبر اکرم` است. که ثمراتی کلامی فروان دارد یکی از ثمرات شاخص آن حوزه نصب امام توسط پیامبر اکرم است. آیا حضرت از پیش خود بدون وحی اظهار نظر می‌کردند؟ دیدگاه های مختلفی از سوی متکلمان ارائه شده است. این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی به بررسی تطبیقی موضع سه اندیشمند شاخص از سه مکتب شیعی، اشعری و معتزلی می‌پردازد. علامه حلی از متکلمان شیعه و فخر رازی از متکلمان اشعری وقوع اجتهاد از سوى پیامبراکرم` را در فرض فقدان وحی نفى کرده‏اند. در مقابل، قاضی عبدالجبار معتزلی، به اجتهاد پیامبر در موارد فقدان وحی معتقد شده است. به نظر نویسنده، روشن نبودن مراد از اجتهاد و حوزه آن، و عدم توجه به مرزدانش و علم پیامبر` با اجتهاد مصطلح، باعث شده است که در این زمینه دیدگاه‏های متفاوتی از طرف اعلام ثلاثه ارائه شود. از این رو، نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا با توضیح مراد اجتهاد و تعیین دانش و منبع دانش پیامبر` که سبب اختلاف در اجتهاد آن حضرت گردیده است را مشخص کند.