جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه‌ی حاضر که به مناسبت روز جهانی فلسفه و کنگره‌ی نکوداشت استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی فراهم آمده مشتمل است بر پانزده مقاله درباره‌ی شان و شخصیت علمی استاد آشتیانی و اندیشه‌های فلسفی و عرفانی وی که به وسیله‌ی پژوهشگران حوزه و دانشگاه تدوین شده است. گفتنی است، استاد سیدجلال الدین میری آشتیانی (1384-1304 ش) را می‌توان از برجسته‌ترین شارحان فلسفه و عرفان اسلامی در عصر حاضر و یکی از حکیمان نوصدرایی شمرد که عمری به تبیین، تحکیم، و دفاع از حکمت متعالیه پرداخت و آن را به مستشرقان معرفی کرد. وی ویژگی‌های علمی مهمی داشت که جایگاه فلسفی او را برجسته می‌کند: 1- احیای تراث تفکر اسلامی از برنامه‌های اصلی و بلندمدت ایشان بوده است، 2- او در سیر تحقیقات و تالیفات خویش رویکردی تاریخی داشته و در این رویکرد تاثیر و تاثرات حکما از یک‌دیگر را کاویده است. 3- استاد آشتیانی به این مطلب عنایت ویژه‌ای داشته که باید در قبال فلسفه‌ستیزی جاری در تاریخ اسلام ایستاد و در صحنه‌ی مبارزه پایدار ماند. 4- ایشان علاوه بر ارتباطات حوزوی با چهره‌های دانشگاهی نیز ارتباط وثیقی داشت که این امر مصداق بارزی از همراهی این دو نهاد فرهنگی در عصه‌ی تفکر و علم بود. مقالات کتاب عبارت‌اند از: "گنج پنهان فلسفه و عرفان؛ سرگذشت استاد سید جلال‌الدین میری آشتیانی/ حسن جمشیدی"، "از آشتیانی چه می‌توان آموخت؟/ حسینعلی رحمتی"، "بایسته‌های کنونی حکمت اسلام از دیدگاه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای/ عبدالله محمدی"، "جایگاه آشتیانی در جریان‌شناسی فلسفه‌ی اسلامی معاصر/ غلامرضا جلالی"، "جایگاه آشتیانی در تاریخ فلسفه‌ی اسلامی/ محمد باغستانی"، "فلسفه‌ی هستی در مکتب استاد سیدجلال الدین آشتیانی/ طاهره کمالی‌زاده"، "فلسفه‌ی عرفان از دیدگاه علامه سید جلال‌الدین آشتیانی/ حسین روحانی‌نژاد"، "عرفان شریعت‌محور در افق اندیشه و آرای آیت‌الله سید جلال‌الدین آشتیانی/ محمدجواد رودگر"، "فیلسوفان مسلمان و اثولوجیا/ سیدمحمد انتظام"، "عالم مثال مقوله‌ی طلایی نظام حکمی سیدجلال‌الدین آشتیانی/ حسن جمشیدی"، "استاد آشتیانی و مکتب تفکیک/ سید محمد موسوی"، "عقلانیت اصیل دینی در نگاه آشتیانی/ سیدمحمد عیسی‌نژاد"، "ولایت از دیدگاه استاد علامه سید جلال‌الدین آشتیانی/ فاطمه داروغه"، "نقد و تحلیل صوفیه از دیدگاه استاد آشتیانی/ حسین روحانی‌نژاد" و "آشتیانی و احیای تراث/ حسینعلی رحمتی".

استیون هاوکینگ و ریچارد داوکینز از دانشمندان خداناباور معاصر هستند که با مشی تجربی یکی در حیطه فیزیک، و دیگری در حیطه زیست­شناسی به مباحث الاهیات ورود نموده­اند که این ورود به الحاد و خداناباوری ختم شده است. مهمترین عاملی که موجب چنین نتیجه­ای در مشی علمی این دو شخصیت شده تصورات نادرست از موضوع و مفاهیم فلسفی است. تحقیق پیش رو با استخراج این مبانی به روش کتابخانه­ای از لابلای آثار این دو شخصیت، آنها را به بوته نقد گذاشته است. تصور نادرست از فلسفه و قلمرو آن، و نیز درک نادرست از مفاهیم فلسفی چون درک نادرست از مجردات، تصور غلط از واجب الوجود و اوصاف آن، تشخیص نادرست نسبت به ملاک نیازمندی به واجب، و همچنین درک نادرست از مفاهیم «علیّت»، «زمان»، و «عدم»را می­توان به عنوان مصادیقی از این فهم نادرست برشمرد.

زندگى بشر، همواره رو به تکامل و توسعه مادى است. این پیشرفت ظاهرى، در مسائل فرهنگى نیز، نقش آفرین است. صرف نظر از این که پیشرفت مادى بشر، دیدگاه‏هاى جدیدى را براى او به ارمغان مى‏آورد، ابزار توسعه، خود لوازم و عوارضى دارد که باید در ترازوى فرهنگ صحیح قرار گیرد. اندیشمندان اسلامى معتقدند دین اسلام از پویایى و تحرک، برخوردار است و براى مسائل جدید نیز نسخه پیچیده است. نویسنده این نوشتار، بحث یاد شده را از منظر استاد شهید مطهرى، بررسى کرده است.

نگارنده محترم در این مقاله به طرح دیدگاه‏هاى متفکران اسلامى درباره گستره شریعت پرداخته است . وى متفکران اسلامى را در این عرصه به دو دسته سنت‏گرایان و متجددان منشعب مى‏کند; و مى‏گوید سنت‏گرایان براى کتاب و سنت در کنار عقل اهمیت اساسى قائلند، ولى متجددان بیشتر به دست‏آوردهاى علوم تجربى در عرصه قلمروشناسى دین توجه مى‏نمایند . ولى هر دو گروه در شناخت کارکردهاى دین تلاش مى‏کنند . وى متفکران اسلامى را از جهت داورى در مساله قلمرو دین به سه گروه عمده طبقه‏بندى مى‏کند: گروه نخست که رویکردى افراط گرایانه دارند و قائل به تعطیلى عقل و تجربه‏اند . گروه دوم رویکردى تفریطى دارند و تنها قلمرو دین را در مسائل مربوط به ارتباط انسان با خدا منحصر کرده‏اند . و گروه سوم با رویکردى معتدلانه به نیازهاى دینى انسان پرداخته و قلمرو دین را در هر دو ساحت دنیا و آخرت مشخص کرده‏اند . نویسنده در ادامه با تفصیل بیشترى دیدگاه‏هاى برخى از متفکران برجسته اسلامى را مطرح کرده و نتیجه‏گیرى مى‏کند که این بزرگان قلمرو دین را تنها به مسائل دینى و ارتباط انسان با خدا منحصر نمى‏کنند بلکه قلمرو دین را در عرصه نیازهاى دنیوى نیز توسعه مى‏دهند .

متفکران مغرب زمین و جهان اسلام از گذشته‏ها با این پرسش روبرو بودند که دامنه و گستره دین چقدر است؟ و تا چه اندازه مى‏توان متعلق دیندارى را توسعه داد؟ آیا در این دایره، عقل آدمى نیز جایگاهى دارد؟ یا اصولا دین، تمام دامنه نیازهاى آدمى را تامین مى‏کند؟ مسیحیان در قرون وسطا بر اثر کیهان‏شناسى و طبیعت‏شناسى آن روزگار رویکردى ارائه کردند که از رنسانس به بعد، مورد انتقاد جدى قرار گرفت . از آن پس، رویکردهاى دیگرى از سوى عقل‏گرایان، تجربه‏گرایان، متکلمان، فلاسفه، جامعه‏شناسان و روان‏شناسان مطرح گردید . متفکران مسلمان اعم از حکیمان، متکلمان و عارفان نیز با مشربهاى گوناگون - على رغم پذیرش قدر جامع - در باب قلمرو حداکثرى یا حداقلى دین به چالش برخاستند . نگارنده در این نوشتار، در صدد است‏به گونه‏شناسى رویکردها و گرایشهاى مختلف متفکران در باب قلمرو دین بپردازد .

نویسنده در دو بخش، دیدگاههاى متفکران اسلامى را در باره گستره شریعت مطرح کرده است . در بخش اول که در شماره نهم به چاپ رسید، متفکران اسلامى را به دو دسته سنت گرایان و متجددان منشعب کرده و سه رویکرد را در مساله قلمرو دین بیان کرده بود نگارنده در بخش دوم مقاله که اینک از نظر خوانندگان مى‏گذرد، نیاز بشر به دین، مساله خاتمیت و فلسفه ختم نبوت و این که چرا نبوت‏ها تبدیل و تغییر یافتند و علل تجدید نبوت‏ها چیست؟ را مورد بررسى قرار داده است . سپس به دیدگاه شهید مطهرى در این باره پرداخته است که بلوغ و رشد فکرى و اجتماعى بشر را عامل ختم نبوت معرفى مى‏کند و مى‏گوید با ختم نبوت نیاز بشر به تعلیمات الهى رفع نشده بلکه صرفا وحى جدید و تجدید نبوتها رفع شده است . و بعد به آثار ایمان مذهبى از دیدگاه آن شهید مى‏پردازد . در ادامه نظریه مهندس بازرگان را در رابطه با نیاز انسان به دین مطرح مى‏کند و مى‏گوید روش‏شناسى آقاى بازرگان در پاسخ به مساله قلمرو دین و انتظار بشر از دین، از نوع درون دینى است و با بیان آیات و روایات در صدد اثبات این نکته است که آبادانى دنیا را نباید از دین انتظار داشت . نویسنده مقاله، با وارد کردن چهارده اشکال اساسى نظریه ایشان را رد مى‏نماید .

مقاله پیش روى شما بر آن است تا هرمنوتیک فلسفى را مورد نقد قرار دهد. نگارنده با بررسى واژگانى و مفهومى «هرمنوتیک‏» و با اشاره‏اى گذرا به تعریف و پیشینه این دانش در میان اندیشمندان مسیحى و اسلامى به تبیین مختصر چهار مرحله طولى اساسى آن یعنى هرمنوتیک کلاسیک; هرمنوتیک رمانتیک; هرمنوتیک روشى و هرمنوتیک فلسفى پرداخته و اصولى را به عنوان پیش فرض در ارائه مباحث دین پژوهى برگزیده است. و پس از توضیح هرمنوتیک اختیار شده و تبیین و تحلیل نظریه رقیب یعنى هرمنوتیک فلسفى و با طرح نظریه‏ها و تفسیرهاى اندیشمندان غربى و نقش هرمنوتیک فلسفى «هایدگر» و «گادامر» در ایجاد تحولاتى در نحله‏هاى جدید هرمنوتیکى، به نقد آن پرداخته است.