جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت از مهمترین مسائل جوامع انسانی و علوم اجتماعی است که در انقلاب اسلامی نیز جایگاه ویژه­ای دارد. امروزه به واسطه واقعیت عینی جامعه و جهان، بررسی کم‌ و کیف عدالت‌پژوهی پس از انقلاب ضرورت مضاعف یافته است. محمدرضا حکیمی از معدود متفکران ایرانی است که به صورت متمرکز به پژوهش پیرامون عدالت اسلامی پرداخته است. هدف این مقاله، برداشتن گام اول ارائه نظریه عدالت حکیمی، یعنی استخراج مبانی و زمینه‌های آن بر اساس روش‌شناسی بنیادین حمید پارسانیا است. پژوهش در این چارچوب نظری، مستلزم استفاده از روش‌های کاربردی خاصی است. روش تحقیق کتابخانه‌ای جهت جمع‌آوری داده‌ها، و روش تحلیل محتوا جهت تحلیل داده‌ها، روش‌های مناسب این امرند. عدالت‌پژوهی حکیمی متأثر از روحیات شخصی، تجربه‌زیست فردی، مکاتب فکری، وضعیت اجتماعی و جریانات سیاسی زمانه خود بوده است. هر چند تعلق حکیمی به مکتب تفکیک در انتخاب موضوع، منبع، روش و دامنه نظریه‌پردازی او بی‌تأثیر نبوده؛ اما عدالت‌پژوهی وی بیشتر متأثر از مکاتب، متفکران و جریاناتی سیاسی‌اجتماعی مانند مارکسیسم اسلامی و غیراسلامی است که قائل به مرکزیت و اصالت اقتصاد در منظومه معرفتی دینی و شبکه مسائل جامعه بودند. مهمترین مبانی معرفتی نظریه عدالت حکیمی عبارتند از: «توحید منشأ عدالت»، «تفکیک منابع، معارف و روش‌های تحقیق»، «اجتهاد مجموعی واقع‌نگر»، «تساوی در آفرینش» و «مرکزیت اقتصاد در دین و جامعه».

درباره شخصیت علمی استاد علّامه جعفری، آنچه بیشتر دارای اهمیت است، جامعیت ایشان است، و نگرش باز، و گذر از محدوده محدودیت‌آفرین محدوداندیشی و تک‌رشته‌ای و بسته‌ذهنی، که دریغا بسیاری از عالمان و فاضلان ما ـ در قلمروهای ویژه خویش ـ بدان سخت مبتلایند.

مکتب تفکیک، اصطلاحی است که عمر نسبتا کوتاهی دارد.این اصطلاح را نخستین بار محمدرضا حکیمی، برای طرز فکر خاص برخی از اندیشمندان که بیشترآنها از حوزه علمیه مشهد برخاستند به کار برد.اصحاب مکتب تفکیک معتقدند که معارف قرآنی جدید و درمیان معارف بشری بی سابقه اند و از این رو با معارف و اندیشه های بشری هیج شباهتی ندارند.همه آنچه دیدگاه تفکیک برآن اسرار دارد این مطلب است که فلسفه وعرفان کاملا با وحی متناقض است و باید حوزه این معارف را از یکدیگر جدا کرد اصولا نهادن نام تفکیک بر این دیدگاه از همین جا سرچشمه میگیرد.این دیدگاه از طرفی،اساس معارف بشری را با اساس معارف الهی متفاوت میداند ،یعنی معارف بشری را برآمده از علوم مفهومی یا حضوری میداند و اساس علوم و معارف الهی را بر« تذکر »استوار میکند. از طرفی دیگر، سنخیت معارف بشری و الهی را به کلی نفی و آنهارا متناقض و در عرض یکدیگر تصور میکند. در این پژوهش که روش گردآوری اطلاعات،روش کتابخانه ای است و روش بررسی داده ها به شیوه توصیفی-تحلیلی است، به تبیین برخی مبانی مکتب تفکیک و نظرات محمدرضا حکیمی و در نهایت به نقد و بررسی مبانی و نظرات پرداخته شده و با مطرح شدن این مطالب روشن میشود که اختلافات، در تمامی علوم نیز وجود دارد.هیچ علمی را نمیتوان یافت که چنین اختلافاتی نداشته باشد.گذشته از این، آنچه در فلسفه مطرح میشود، شامل اصول کلی عقلی مورد قبول همگان است و ملاصدرا و بوعلی و امثال آنها عباراتی دارند که نشان میدهد پذیرفته اند که در جایی که عقل مطلبی را در نیابد، حق تقدم با وحی است.پس فلسفه تا جایی پیش میرود که با وحی هماهنگ باشد و هرگز بنایش بر این نیست که خود را در قبال وحی قرار دهد.آیا به صرف استناد به چند مورد از گفته های ملاصدرا یا دیگر فلاسفه ی اسلامی میشود بنیان فلسفه را زیر سوال برد؟

واکاوی میزان اهتمام دین مبین اسلام به مسأله عدالت و دامنه فراگیری آن در حوزه‌های مختلف تعالیم نورانی قرآن و عترت از منظر دو متفکر و اسلام شناسِ شیعیِ معاصر، استاد شهید مرتضی مطهری و استاد محمدرضا حکیمی، موضوع تحقیق حاضر است که با روش کتابخانه‌ای و بررسی مجموعه آثار دو استاد به انجام رسیده است. در این تحقیق با نظر بر حوزه‌های مختلف علوم اسلامی، شاملِ کلام، فقه، اخلاق، اقتصاد و سیاست، به حلقه پیوند آنها با مسأله عدالت از دیدگاه دو استاد اشاره نموده و نهایتاً در نتیجه تطبیق و مقایسه آراء ایشان، گستردگی دامنه عدالت و نقش اساسی آن در مباحث اسلامی - اعم از توحید، نبوت، امامت، جبر و اختیار، عقل، معاد، تکوین جهان هستی، احکام تشریعی، اجتهاد، راویان حدیث، قضاوت، فطرت انسان، ملکه عدالت در اخلاق، اقتصاد اسلامی و سیاست و... - آشکار می‌شود و مخاطب، آراء دو استاد را درباره عدالت، به نوعی مکمل و جبران کننده خلأهای یکدیگر می‌یابد. از آنجا که در قرآن یکی از اهداف اصلی رسالت همه انبیاء الهی، اقامه قسط، آن هم توسط آحاد مردم ذکر شده و از طرفی، عدالت پیوند عمیق و مستحکمی با دین و دینداری دارد، تا جایی که در روایات ما عدالت را مایه حیات دین در بین مردم برشمرده‌اند، لذا تحقیقی که در پیش داریم، با هدف آشنایی با جایگاه مهم و بنیادین عدالت در تعالیم اسلامی انجام شده و سعی شده حضورِ تعیین کننده و برجسته عدالت در مباحث مختلف اسلامی به تصویر کشیده شود. اهمیت و کاربرد این تحقیق نیز در انگیزش جامعه اسلامی به سوی قیام به قسط و برداشتن گامی کوتاه در جهت تحققِ نهضت مطالبه عدالت در جامعه اسلامی نمایان می‌شود.

نوشتار حاضر، تلخیصی است از کتابی با همین نام از نگارنده که با موضوع مهدویت و با استناد به آیات، احادیث و روایات به نگارش درآمده و موضوعاتی از این دست را شامل می‌شود: ولادت امام زمان (عج)، شمایل و سیرت آن حضرت، غیبت صغری و کبری، نواب خاص و عام، ظهور حضرت مهدی (عج)، از دیدگاه ادیان مختلف، نیز از دیدگاه اسلام، حضرت مهدی (عج) از دیدگاه علوم عقلی و تجربی، نیز تکلیف منتظران در عصر غیبت آن بزرگوار.

آشنايي‌ اينجانب‌ با علاّمه‌ي‌ بزرگوار، متفّكر گرانقدر اسلامي‌، آية‌اللّه‌ حاج‌ شيخ‌ محمّدتقي‌ جعفري‌ تبريزي‌، به‌ چهل‌ سال‌ از اين‌ پيش‌ مي‌رسد، از سفر ايشان‌ به‌ مشهد مقدّس‌ و سپس‌ حضور در درس‌ خارج‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌، حاج‌ سيّد محمّد هادي‌ ميلاني‌- رحمة‌اللّه‌ عليه‌- در مسجد گوهز شاد (كه‌ پس‌ از سالها در عراق‌، در مشهد نيز در درس‌ ياد شده‌ حاضر مي‌شدند، و از سوي‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌ ميلاني‌، مورد احترامي‌ شايان‌ بودند.)

در سال‌ 1375 شمسي‌ كتابي‌ تحت‌ عنوان‌ مكتب‌ تفكيك‌ چاپ‌ و منتشر شد كه‌ برخي‌ از بخشهاي‌ آن‌ نيز قبلاً در مجله‌ي‌ كيهان‌ فرهنگي‌ انتشار يافته‌ و مورد علاقه‌ بسياري‌ از خوانندگان‌ آن‌ مجله‌ قرار گرفته‌ بود. نويسنده‌ي‌ اين‌ كتاب‌ محمدرضا حكيمي‌ از طرفداران‌ سرسخت‌ و علاقه‌مندان‌ جدّي‌ اين‌ جريان‌ فكري‌ شناخته‌ مي‌شود.