جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

احسان به عنوان یکی از مسقطات ضمان در فقه امامیه و حقوق ایران به شمار می رود، به موجب این قاعده هرگاه شخصی به قصد نیکی به دیگران عملی انجام دهد که موجب خسارت یا صدمه به وی گردد، در صورت رعایت کردن احتیاطات لازم و مقررات قانونی اقدام کننده یا فاعل، ضامن نبوده و معاف از مسئولیت است. درواقع هدف از پژوهش حاضر که به صورت توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده شناخت مبانی و ارتباط این قاعده با دیگر قواعد فقهی و حقوقی بوده و یافته ها حاکی از آن است که احسان هم دربردارنده مفهوم دفع ضرر است و هم جلب منفعت. پس از حیث قلمرو و عمل نیکوکارانه ممکن است نسبت به عموم مردم، اشخاص خاص و حتی خود فاعل انجام شود و پیرامون تأثیر قاعده احسان در رفع ضمان ناشی از مسئولیت مدنی به صراحت می توان بیان داشت که فرد محسن نه تنها ملزم به جبران خسارت نیست بلکه از مسئولیت کیفری نیز با توجه به قاعده احسان تبرئه می شود.

ازآنجاکه حکومت ها برای بقای خود نیاز به منابع مالی دارند، در اسلام، زکات به عنوان پشتوانه مالی تشریع شد. اهمیت این واجب مالی- عبادی، به قدری زیاد است که در قرآن بارها در کنار فریضه نماز آمده است؛ اما پرسش اصلی اینجاست که در صورت تشکیل حکومت اسلامی، آیا ایجاد سازوکار حکومت برای تحقق این فریضه لازم است؟ این مقاله که توصیفی و تحلیلی است، با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد پاسخگویی به این پرسش مهم است. ازآنجاکه برخی از مصارف مستحق زکات در قرآن با رویکرد حکومتی مطرح شده اند، نظیر تعیین کارگزاران زکات که آشکارا نشان دهنده تشکیلات اداری برای دریافت زکات است و یا مصرف زکات «فی سبیل الله» که شاخه های زیادی ازجمله آبادانی و بهداشت و آموزش و امور خیر دارد و نیز مصرف زکات برای تألیف قلوب که ناظر به تقویت جبهه نظامی حکومت اسلامی است و همچنین امر قرآنی «خذ» خطاب به پیامبر (ص) در آیه وجوب زکات و نیز نصب و ارسال عاملان، ساعیان و وکیلان از سوی معصومان(ع) جهت دریافت زکات می توان به این نتیجه رسید که تشکیل نهادی برای زکات در حکومت اسلامی ضروری است.

«تبادر» و «انصراف»، ازجمله مسائل مطرح در بحث حقیقت و مجاز و مطلق و مقید در اصول فقه بوده، فقها ازجمله امام خمینی نیز در ابواب گوناگون فقه، به آن استناد کرده اند. تبادر به معنای انسباق معنا به ذهن از خود لفظ، جنبه ایجابی دارد؛ اما انصراف، یعنی انس ذهن به یک معنا و نفی معانی دیگر، دارای جنبه ایجابی و سلبی است. با وجود استفاده گسترده از این دو عنوان در استدلال های فقهی و تأثیرگذاری آن بر استنباط احکام شرعی، یافته های پژوهش حاضر که با روش تحلیلی – توصیفی و با استناد به منابع کتابخانه ای انجام شده است، حکایت از نوعی گسست میان مطالعات نظری و مفهوم شناسی این اصطلاحات در اصول فقه و بهره گیری فقها از آن در مسائل فقهی دارد. فقها در بسیاری از موارد، با تسامح دو واژه تبادر و انصراف را به کاربرده اند، بدون آنکه تفاوتی میان آنها بگذارند؛ اما به نظر می رسد کاربرد اصطلاح «تبادر» در جایی که خطور معنا به ذهن، ناشی از غلبه وجودی یا استعمالی آن معنا باشد، تسامحی بوده، می بایست از واژه «انصراف» استفاده کرد. همچنین، هرگاه لفظ دربرگیرنده یکی از معانی خود نباشد، کاربرد انصراف تسامحی بوده و باید از واژه تبادر برای توصیف آن استفاده کرد.

مدایح و مراثی شیعی ، قسمت قابل توجهی از مفاهیم عرفانی را در خود دارند. در این میان مدیحه­های مهدوی به سبب دارا بودن نوعی معرفت غیبی به شدّت نگاهی عرفانی دارند. پژوهش حاضر با بررسی مقایسه­ای و توصیفی معانی عرفانی در مدیحه‎های مهدوی دو شخصیت عارف مسلک و البته برخاسته از نظام اندیشه­ای فقه جواهری و فلسفه صدرایی بر آن است تا اوّلا مفهوم عرفانی واژگانی که در این مدیحه­ها وجود دارد را مشخص کند و ثانیاً این مفاهیم را شرح نماید. شباهت خاستگاه‎های ذهنی و اجتماعی سرایندگان این مدیحه ها بی­تردید در همسانی این اشعار نقش داشته است. امام خمینی و عارف بجنوردی هر دو فقیهند و با متون حدیثی پیرامون معرفت امام مأنوسند. هر دو در فلسفه با واسطه شاگرد حاج ملاّهادی سبزواری­اند و هر دو بافت صدور زمانی مدایحشان تا پیش از انقلاب یکسان است. نقطه تفاوت آنان نیز در دو مسأله است. عرفان امام خمینی اجتماعی است و عارف بجنوردی عزلت گراست. دیگر آنکه امام به هیچ سلسله­ای اظهار ارادت خاصّ ندارد امّا عارف بجنوردی آشکارا وابسته به نحله­ی تصوّفی خاصّی می­باشد.

عصيان آدم (ع) در بهشت برزخي با تلقي‌ها و تفاسير گوناگوني روبه‌رو شده است که يکي از اين تفاسير، تفسيري است که پولس ارائه داده است؛ تفسیری که موجب آموزه‌هاي انحرافي، مانند گناه ذاتي و آلودگي سرشت انسان‌ها، و بي‌حاصلي شريعت، و اعتقاد به تثليث و... در عقائد مسيحيت اوليه شده است. درحالي‌که در نگاه امام خميني (ره) با توجه عصمت انبياء(ع)، عصيان آدم در آن عالم که دار تکليف نبوده، درواقع نوعي توجه به کثرت و چشم‌پوشي از وحدت بوده است؛ و همين امر سبب هبوط آدم و حوا شده است و نه‌تنها سرشت‌ها آلوده نشده و بر فطرت اوليه خود باقي مانده؛ بلکه راه شکوفايي اين فطرت، عمل به شريعت الهي دانسته شده است. هدف اين پژوهش ارزيابي نگرش و مقايسه تطبيقي با شيوه‌اي توصيفي ـ تحليلي و روش کتابخانه‌اي، ميان نگاه پولس و امام خميني(ره) به واقعة عصيان آدم و حوا در بهشت برزخي است. نتيجه اين تحقيق بيانگر آن است که چگونه نگاه غلط و غيراصولي و غيرعقلاني پولس، سبب بزرگ‌ترين انحراف در عقايد مسيحيت شده است؛ درحالي‌که با نگاه امام خمینی(ره)، مخالفتِ با نهي ارشادي درواقع زمينه‌ساز ضرورت هبوط آدم و مقام خليفة‌الهي در زمين بوده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گیری «حکومت دینی» در اندیشه سیاسی امام خمینی است. در این راستا، کتاب‌های کشف‌ اسرار (1320) و ولایت فقیه (1340) امام خمینی، با روش تاریخی- تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در هر دو اثر مورد بررسی، مشروعیت حکومت دینی بر پایه ولایت فقیه شکل گرفته است؛ با این تفاوت که امام خمینی در کتاب کشف اسرار، با تکیه بر اصل ضرورت تداوم ولایت سیاسی پیامبر(ص)، هویت حکومت دینی را از طریق مجلس مؤسسان پیگیری می‌کند، اما در کتاب ولایت فقیه، براساس نظریه تفکیک قوای سه‌گانه و عبور از مشروطه‌گرایی، به تببین اصل ولایت فقیه و تشکیل حکومت دینی بر مبنای رهبری فقیه عادل جامع‌الشرایط می‌پردازد. به مفهومی دیگر منظومه سیاسی امام خمینی در طول دو دهه از مسیر «مشروطه‌گرایانه» به رویکرد «انقلابی» تغییر مسیر می‌دهد.

ترجمه ماشینی : سال 1924 مصادف با سقوط خلافت عثمانی و اخیراً بهار عربی که در دسامبر 2010 در تونس آغاز شد و در بسیاری از شمال آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه گسترش یافت، توجه مخاطبان جهان را به خود جلب کرده است. بلکه سیاست‌گذاران غرب نیز به توده‌های جهان اسلام به‌عنوان موافق سیاسی و حتی جاهل نگاه نمی‌کنند، بلکه مهم‌تر از آن به اینکه این مناطق چه اشکال حکومتی را اتخاذ خواهند کرد، سکولار یا مبتنی بر شریعت (حقوق اسلامی) ) یا ترکیبی از این دو. پژوهش پیشنهادی به بررسی و مقایسه دیدگاه‌های رهبر ایرانیان شیعه، آیت‌الله روح‌الله خمینی و روشنفکر اهل سنت مصر و ایدئولوگ اخوان‌المسلمین، سید قطب در مورد شکل حکومت و منبع اقتدار آن می‌پردازد. هر دو علما بر حاکمیت شریعت اتفاق نظر داشتند. خمینی در کتاب «حکومه الاسلامیه» (خمینی، بدون تاریخ) بر محوریت تأسیس حکومت اسلامی و مفهوم ولایت فقیه تأکید کرد. بنابراین، دکترین خمینی در مورد ولایت فقیه استدلال می کند که حکومت باید بر اساس شرع اداره شود. برای تحقق این امر، یک روحانی عالی رتبه (فقیه اسلام) باید در غیبت و تا زمان ظهور امام غیبت، ولایت سیاسی مردم را به عهده بگیرد. سید قطب قبل از تلاش برای تدوین شریعت بر تأسیس جامعه اسلامی تأکید کرد (قُب، 1981: 76). نوشته های او درباره سیاست و حکومت، طرح جامعی برای حکومت اسلامی ارائه نمی کند. او این کار را انجام می دهد. یک پایه و سه اصل فرعی را ارائه می دهد که به تعیین قدرت و ساختار آن کمک می کند. وی اساس حکومت سیاسی اسلام را اولیّه (عبودیت) و الحکیمیه (حاکمیت شریعت) خداوند دانست. این بدان معناست که حکومت اسلامی حکومت خداست (لوبودا، 2004: 25) همچنین، قطب معتقد است که اسلام به انسان حاکمیت نمی دهد، بلکه خداوند (خدا) تنها حاکم است. علاوه بر این، وی تصریح می کند که شکل حکومت اسلامی به خودی خود الهی نیست، زیرا دولت های مسیحی گذشته، پادشاهان خود را منصوب الهی می دانستند. در عوض، هر قاعده ای با استناد به الحکیمیه و مبتنی بر سه اصل فرعی، حکم اسلامی است (قُب، 1993). سه اصل فرعي حكومت سياسي اسلامي كه سيد قطب بدان اشاره كرده است به شرح زير است. اولاً حاکمان باید عادل باشند. ثانیاً مردم تا زمانی که فرمانروا تسلیم حاکمیت خداوند و اجرای شریعت هستند، مطیع باشند. ثالثاً بین حاکمان و جامعه مشورت شود. با این حال، سید قطب روش روشنی را برای مشورت بین حاکم و مردم نشان نمی دهد. در عوض، او آن را به شرایط محلی جامعه واگذار می کند. در اصل سوم، قطب اشاره کرد که اهمیت مشورت، کل مفهوم حکومت اسلامی و زندگی جامعه مسلمانان را در بر می گیرد (Quţb, 1993:45). این بدان معناست که سید قطب «به طور غیرمستقیم بیان می‌کند که حاکمان باید با رأی دموکراتیک انتخاب شوند» (Loboda. 2004:28).

در راستای شناخت وترویج مکتب فکری وسیره عملی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران وباز خوانی منظومه فکری معمار کبیرانقلاب اسلامی وبا توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی برزنده ونمایان نگه داشتن اندیشه دینی وتربیتی وسیره عملی آن حضرت وبر جسته کردن نقش آن به عنوان معیار اساسی در تمام سیاست گذاریها وبرنامه ریزی¬ها وتسری آن در مجموعه ارکان نظام لازم می‌آیدکه در ابعاد تعلیم وتربیت عرفانی باهمکاری دانشگاه ومجامع فرهنگی ومراکز علمی سراسرکشورزوایای فکری حضرت امام خمینی در این زمینه مورد پژوهش وتحقیق بیشتر قرار گیرد..موضوع تعلیم وتربیت اسلامی تحت عنوان حیات طیبه که در عرفان امام ریشه دارد،دغدغه همیشگی امام بوده،به طوریکه تعلیم وتربیت اسلامی رابطه تنگاتنگ با عرفان امام ومنابع اصیل اسلام،یعنی قرآن وسنت که خواه ناخواه اثر مهمی بر تربیت اسلامی می‌گذارد. پژوهش حاضر قصد داردضمن تشریح اصول ،روش ومبانی فرآیند تعلیم وتربیت از دیدگاه عرفانی امام تبین نماید.در واقع نگارنده در صددپاسخ گویی به این سوال است که اصولآ فرآیندتعلیم وتربیت اسلامی براساس آموزه های عرفانی امام چگونه است؟وبیان ارتباط میان مربی ومتربی وهمچنین بیان ویژگی‌ها واهداف تعلیم وتربیت عرفان امام با استنتاج از اصول ، روش ومبانی تشریح شده وتبین خواهد شد. با انجام این پژوهش در صدد برداشتن گامی برای پر کردن خلائی است که در آموزش وپرورش با آن دست به گریبان است همان تعلیم وتربیت بدون معنویت وعرفان است. توجه به نیاز فرهنگی معاصر ایران،فرآیند تعلیم وتربیت با تاکید بر اندیشه عرفانی امام به روش کتابخانه¬ای با رویکرد تحلیلی توصیفی در این زمینه مورد تحقیق وپژوهش قرارمی دهد.

حقیقت علویه اصطلاحی است عرفانی که گرچه برگرفته از آثار ابن­عربی و شارحینش است اما در عرفان شیعی جایگاه جدی­تری یافته­است. از بین عارفان شیعه ، امام خمینی (ره) باپردازش این آموزه عرفانی، بحث از آن را از حاشیه به متن مباحث عرفانی وارد نموده­است. هدف از این پژوهش به­تصویرکشیدن جایگاه حقیقت علویه در عرفان نظری در آثار و مکتوبات عرفانی امام خمینی است. دستاوردهای این بررسی در چند محور زیر بیان­شده­است: 1. منشأروایی اصطلاح حقیقت علویه، 2. عینیت حقیقت محمدیه و علویه 3. حقیقت محمدیه و علویه تنها مجرای عنایت و محبت حق به خلق، 4. جایگاه حقیقت علویه در عالم امر، 5. جایگاه حقیقت علویه در تکوین و تشریع، 6. سریان حقیقت محمدیه وعلویه در مراتب هستی، 7. انطواء شهادت به علی (ع) در شهادت به نبی و اله، 8. حقیقت علویه، حقیقتی بی نهایت، 9. حقیقت علویه،به عنوان قلب عالم، 10.علی (ع)، باطن قرآن.

نگرش آیه‌ای ازنظر اسلامی بر این فرض مبتنی است که تمامی پدیده‌های هستی ازنظر وجودی، اصل و سرمنشأ اصلی نهایی دارند که به یک منبع الهی ختم می‌گردد. چنین نگرشی در اندیشه امام خمینی به‌عنوان یک اندیشمند مسلمان، قابل تعمق است. در مقاله پیش‌رو نخست تبیین دقیقی از مبانی نگرش آیه‌ای به عالم در دیدگاه امام خمینی ارائه‌شده و سپس دلالت‌های تربیتی از آن استخراج‌شده است. هدف پژوهش حاضر استنتاج دلالت‌های تربیتی حاصل از تبیین نگرش آیه‌ای به عالم بر اساس دیدگاه امام خمینی است. در این پژوهش برای تبیین نگرش آیه‌ای به عالم در دیدگاه امام خمینی از روش توصیفی- تحلیلی و برای استنتاج دلالت‌های تربیتی از آن، از روش قیاس عملی استفاده‌شده است. نتایج نشان داده که امام خمینی نسبت به عالم نگرش آیه‌ای دارند و برخی دلالت‌های تربیتی همچون تناظر نگرش آیه‌ای با عقلانیت انسان، ارتباط عقلانی علوم با نگرش آیه‌ای، ارتباط اخلاقی و ارزشی علوم با نگرش آیه‌ای، ملزومات جهت‌گیری درست علمی و درنهایت اصل تقابل و تعامل اخلاق با عقل و عمل از دیدگاه ایشان قابل استنتاج است.