جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سودگرایی اخلاقی ازجمله نظریه های غایت شناختی بسیار مهم در فلسفه اخلاق است. این نظریه از همان آغاز طرح در فلسفه اخلاق، با بحث و بررسی اندیشمندان بسیاری روبه رو شد. به نظر می رسد مبنای کارهای آدمی نیز معمولاً همین نظریه باشد. در این مقاله، با اشاره به پیشینه نظریه سودگرایی، به تعریف و ویژگی های کلی این نظریه پرداخته و پس از اشاره به انواع آن و چگونگی محاسبه سود، برخی اشکالات آن را نیز بیان داشته ایم. آنگاه از نگاه دینی آن را بررسی نموده و با توجه به مضامین دینی به نظریه ای خواهیم رسید که آن را «برین سودگرایی» نامیده ایم. از منظر نگارنده، نظریه «برین سودگرایی»، هم از متون و مضامین دینی برمی آید و هم از اشکالات وارد بر سودگرایی، تهی است.

مباحث رساله حاضر در سه فصل گنجانده شده است. در فصل نخست، با عنوان «درآمدی بر بحث علم و دین» تاریخچه کوتاهی از چگونگی تعامل و ارتباط علم ودین در دوره های مختلف و حساس تاریخی، ارائه شده است. و از آنجا که زمینه و خاستگاه این بحث جهان مسیحیت می باشد، بیشترین حجم فصل را به نحوه ارتباط علم دین در جهان مسیحیت اختصاص داده ایم. و در پایان، به موضوع علم و دین در جهان اسلام پرداخته ایم و نشان داده ایم که بستر و در نتیجه سرنوشت آن در جهان اسلام ، بسیار متفاوت از جهان مسیحیت بوده وهست. در فصل دوم، که به لحاظ موضوع رساله مهمترین بخش را تشکیل می دهد، درصدد تبیین دیدگاه ننسی مورفی درباره ارتباط علم و دین برآمده ایم. این مهم را در سه مرحله انجام داده ایم: نخست، ارتباط علم و دین را از دیدگاه مورفی دوباره تبیین کرده ایم و نشان داده ایم که از نظر وی، دیدگاه «دو جهان بودن علم ودین» ونیز دیدگاه قائل به «تعارض علم ودین» مردود می باشد و این دو در تبادل سازنده با یکدیگر می باشند. در مرحله دوم، به بیان سلسله مراتب علوم، از دیدگاه مورفی پرداخته وتبیین کرده ایم که وی، با رد تحویل گرایی و اثبات «فیزیک گرایی غیر تحویلی» الهیات را به دلیل وسیع و نیز پیچیده تر بودن قلمرو و موضوع مطالعاتی آن، در رأس سلسله مراتب علوم قرار می دهد. از آنجا که جای دادن الهیات در سلسله مراتب علوم، و آن هم در راس این سلسله مراتب، مستلزم اثبات علم بودن الهیات است،در مرحله سوم به اثبات علم بودن الهیات از دیدگاه مورفی پرداخته ایم. برای انجام این مهم، دو گام برداشته ایم نخست به تحولات همسان درعلم وا لهیات اشاره کرده، نشان داده ایم که، از نظر مورفی، تحول در روش های گوناگون، نظیر تحول از روش قیاسی به روش استقرایی و آنگاه به روش فرضی قیاسی ، که در علوم طبیعی رخ داده است ، عیناً در الهیات نیز صادق می باشد. و آنگاه درگام دوم، به طور خاص به تبیین روش شناسی برنامه های پژوهشی علمی را در الهیات به اثبات برساند و از این طریق علم بودن الهیات را روشن سازد.در اینجاست که وی سعی می کند با جسارت بی نظیری، همه عناصر و سازه های تشکیل دهنده «روش شناسی لاکاتوش»، یعنی هسته مرکزی، راهنمونی سلبی، راهنمونی ایجابی، فرضیه های کمکی و داده ها را در الهیات مورد نظر خود نیز نشان دهد و برای آن مصادیقی ارائه کند. جسارتی که مورفی در این مورد نشان داده است، باعث طرح مباحث بدیع و جنجال برانگیزی شده است. از این رو، در فصل سوم، به نقد و بررسی دیدگاه وی نشسته ایم. اشکالات مورد نظر را در سه دسته کلی گنجانده ایم؛ الف اشکالات مربوط به روش شناسی مورد نظر مورفی ب اشکالات مربوط به محتوای دیدگاه مورفی و ج اشکالات مربوط به بیان دیدگاه های دیگر.

بررسی ادله معتقدان به حجیت تجربه دینی در اثبات متعلقش، محور مباحث مقاله حاضر را تشکیل می دهد. این ادله را در پنج دسته جداگانه بررسی کرده ایم: 1. استدلال از طریق همانندسازی تجربه دینی با تجربه های حسی؛ 2. استدلال از طریق اصل آسان باوری و گواهی؛ 3. استدلال از طریق استنتاج بهترین تبیین؛ 4. استدلال اصلاح شده گاتینگ؛ 5. استدلال از طریق علم حضوری دانستن تجربه دینی. همه این استدلال ها، از اشکالات خاصی رنج می برند که در ذیل هریک از آنها، تبیین و بررسی شده اند. با توجه به اشکالاتی که مطرح خواهد شد، حجیت عام تجربه دینی، را رد و حجیت خاص و محدودی برای آن نتیجه گرفته ایم.

آنتونی کنی، بر آن است که تجربه های دینی حجیت معرفت شناختی ندارند. استدلال او، بر تحلیل ماهیت تجربة دینی مبتنی است. از نظر او، تجربة دینی یا ادراک حسی است یا ادراک غیر حسی. با توجه به این که نمی توان تجربة دینی را ادراک حسی دانست، لاجرم باید ادراک غیر حسی باشد؛ اما ادراک غیر حسی دانستن تجربة دینی، مستلزم آن است که نحوه ای از وحی باشد و لازمة وحی دانستن تجربة دینی، فرض وجود خدا پیش از تحقق تجربة دینی است. از نظر جف جوردن، استدلال کنی راه به جایی نمی برد؛ زیرا، مهم ترین مقدمات استدلال کنی عبارت اند از مقدمة (2) (تجربه های دینی ادراک حسی نیستند) و مقدمة (4) (اگر تجربه های دینی ادراک غیر حسی باشند، در این صورت به تنهایی نمی توانند باور به خدا را توجیه کنند). جوردن با تحلیل مقدمة (2) آن را کاذب می داند. از سوی دیگر، از نظر او، مقدمة (4) فقط در صورتی صادق است که دیدگاه گزاره ای دربارة وحی صادق و دیدگاه غیر گزاره ای کاذب باشد؛ اما هیچ دلیل قانع کننده ای بر صادق دانستن دیدگاه گزاره ای و کاذب دانستن دیدگاه غیر گزار ه ای دربارة وحی وجود ندارد. و با پذیرش دیدگاه غیر گزاره ای، مقدمة (4) صادق نخواهد بود. ما در این مقالة به بررسی نزاع این دو و داوری در این باره پرداخته ایم. جوردن دربارة مقدمة (2) درنهایت معتقد می شود که می توان تجربه های دینی حسی داشت؛ اما نگارنده، ادلة او در این باره را بررسی و رد کرده ام. دربارة مقدمة (4) نیز استدلال جوردن را ناقص و ناکافی دانسته آن را رد کرده ام